Bir nəfər bir neçə İctimai Şurada təmsil olunursa...

İctimai nəzarət demokratik cəmiyyətin əsas prinsiplərindən biri kimi qəbul edilir və ayrı-ayrı ölkələrdə bunun müxtəlif formaları tətbiq edilir. Azərbaycanda isə bu funksiyanı vətəndaş cəmiyyəti institutları, media formalaşdırır. Hökumətin dəstəklədiyi qanun layihəsi isə bu sahədə yeni formanı ortaya qoymuş oldu. Məhz Prezident İlham Əliyevin imzaladığı "İctimai iştirakçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu”nda ictimai nəzarətin funksiyası və formaları açıq şəkildə qeyd edilib. Eyni zamanda, bu qanunda qeyd edilən məsələlərdən biri də mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında, habelə bələdiyyələr yanında İctimai Şuraların yaradılmasıdır. Hazırda mərkəzi və yerli dövlət orqanlarında bu proses gedir və mütəmadi olaraq İctimai Şuraya seçkilər barədə məlumat alırıq. Amma sosial şəbəkələrdə bu seçimlərlə bağlı ciddi narazılığı da müşahidə edirik. Narazıların böyük əksəriyyəti bir QHT sədrinin bir neçə İctimai Şurada təmsil olunması ilə bağlıdır. Faktiki olaraq Azərbaycanda 5 minə yaxın QHT var və onların böyük əksəriyyəti dövlətdən maliyyə yardımı alaraq layihələr həyata keçirirlər. Bəs QHT sektoru bu qədər geniş olduğu halda, bir neçə İctimai Şurada eyni adamlar niyə təmsil olunsun?

İctimai Şura üzvləri müvafiq peşəkarlığa, təcrübəyə malik olmasalar...

Z.İbrahimov qeyd etdi ki, qanunvericilikdə həm ictimai iştirakçılığı təmin etmək, həmçinin ictimai nəzarəti həyata keçirmək üçün İctimai Şuralara kifayət qədər geniş səlahiyyət verilib: "Həmçinin İctimai Şuraların müstəqil fəaliyyət göstərmələri üçün hüquqi imkanlar yetərlidir. İctimai Şuralar vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən seçilir və seçkilərlə bağlı prosedurlar Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqlənmiş "İctimai şuranın vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən seçilməsinə dair Əsasnamə” ilə müəyyən olunub. Lakin praktikada biz görürük ki, həm İctimai Şuralara seçkilər, həm də bu qurumların fəaliyyəti ilə bağlı ciddi problemlər var. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bir nəfərin bir neçə İctimai Şurada təmsil olunması müzakirə predmetidir. Hazırda qanunvericilikdə bu, qadağan olunmayıb və nəzər alsaq ki, İctimai Şura vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən seçilir, deməli, bu seçimi onlar edirlər. Əlbəttə ki, vətəndaş cəmiyyəti institutları İctimai Şuraya seçkilər zamanı şəxsi, qrup deyil, ictimai marağı nəzərə almalı və məsuliyyətli davranmalıdırlar. Çox vaxt praktikada bunun əksini müşahidə edirik, İctimai Şura üzvlüyünə Şuranın fəaliyyət sahəsi ilə heç bir əlaqəsi olmayan, peşəkarlıq meyarlarına cavab verməyən üzvlər seçilir. İctimai Şuranın fəaliyyəti və qanunvericiliklə müəyyən edilən məqsədlərə nail olması üçün isə onun üzvləri mütləq və mütləq müvafiq peşəkarlığa, təcrübəyə malik olmalıdırlar. Əks halda, onlar necə ictimai nəzarəti yüksək səviyyədə həyata keçirə biləcəklər? İctimai Şura üzvləri müvafiq peşəkarlığa, təcrübəyə malik olmasalar, yalnız ümumi şəkildə ictimai nəzarət tədbirləri görə bilərlər. Onlar necə təkliflər verəcək, qərarların hazırlanması, qəbulu prosesində iştirak edəcək, necə monitorinqlər aparacaq, normativ aktlara, layihələrə rəy verəcəklər? Hazırda "İctimai Şuranın vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən seçilməsinə dair Əsasnamə”nin 1.2-ci bəndində İctimai Şuraya namizədlərin irəli sürülməsi ilə bağlı ixtisaslaşma və təcrübə ilə bağlı tələblər ümumi şəkildə qoyulub. Bu isə sui-istifadə hallarına geniş imkan yaradır. Həmçinin, "İctimai iştirakçılıq haqqında Qanun”da və sözügedən Əsasnamədə maraqlar toqquşması ilə bağlı məsələlər qeyd edilməyib. Seçki Komissiyalarının formalaşması isə yanında Şura yaradılan orqana həvalə edilib. Bu çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün qanunvericiliyə əlavə və dəyişikliklər edilməsi zərurətə çevrilib. Bu günlərdə rəhbəri olduğum "Prioritet” Sosial İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi Azərbaycan Açıq Hökumət Platforması ilə birgə "İctimai iştirakçılıq haqqında Qanun” və "İctimai Şuranın vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən seçilməsinə dair Əsasnamə”yə əlavə və dəyişikliklər təklif edib. Qısa şəkildə qeyd edim ki, bu təkliflərdə İctimai Şuraya namizədlərin irəli sürülməsi ilə bağlı ixtisaslaşma və təcrübə ilə bağlı tələblərin detallı şəkildə müəyyən edilməsi, maraqlar toqquşması hallarının tənzimlənməsi, Seçki Komissiyalarının formalaşması, namizədlərin və seçkilərdə seçici kimi iştirak etmək istəyən QHT-lərin qeydiyyat prosedurlarının dəqiqləşdirilməsi, İctimai Şuraların cavabdehliyi və hesabatlılığının artırılması ilə bağlı dəyişikliklər əksini tapıb. İxtisaslaşma və təcrübə ilə bağlı tələblərin qoyulması bir nəfərin bir neçə İctimai Şurada təmsil olunması məsələsini də həll edəcək. Belə ki, bir nəfər, məsələn, iqtisadçı ekspert olan QHT sədri ekologiya, səhiyyə ilə bağlı İctimai Şuralarda təmsil oluna bilməyəcək. Yaxud təsadüfi, heç bir peşəkar fəaliyyəti olmayan, ildə yalnız bir kiçik layihə icra edən, ictimai fəaliyyətdən uzaq olan QHT nümayəndələri İctimai Şuralara seçilə bilməyəcək. Prosedurun dəqiqləşdirilməsi, QHT ilə heç bir əlaqəsi olmayan şəxslərin QHT nümayəndəsi kimi seçkilərdə iştirakının qarşısını alacaq, qruplaşma, qohumbazlıq və s. neqativ hallara son qoymağa kömək edəcək. Diqqətinizə çatdırım, bu barədə KİV-də də məlumat verilib, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi ölkədə ictimai iştirakçılıq təcrübəsinin müzakirəsi barədə qərar qəbul edib. Agentlik tərəfindən irəli sürülən təklif və tövsiyələr də bu sahədə çatışmazlıqları aradan qaldırmağa töhfə verəcək”.

Əsas vəzifə o olmalıdır ki...

Zaur İbrahimov bildirdi ki, ictimai iştirakçılıq, ictimai nəzarət və İctimai Şuraların yaradılması ilə əlaqədar məsələ və mövzulara marağın artması, müzakirələr açılması çox müsbət haldır: "Prezident İlham Əliyev dəfələrlə ictimai nəzarətin əhəmiyyətini vurğulayaraq cəmiyyətə çağırışlar edib. Dövlət başçısı səmərəli ictimai nəzarəti yaxşı idarəetmənin elementlərindən biri kimi dəyərləndirib. Prezidentin bununla əlaqədar tapşırıq və çağırışları icra orqanları səviyyəsində reallaşdırılır. Ümumilikdə, prosesin başlamasını müsbət xarakterizə etmək olar. Bu prosesdə doğru olan budur ki, dövlət və cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində, dövlət siyasətinin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində, ümumdövlət və yerli səviyyədə qərarların qəbulunda effektiv ictimai iştirakçılığı və ictimai nəzarəti həyata keçirməyə qadir İctimai Şuraların yaradılmasına nail olaq. Digər məqsəd, hal və hərəkətlər yanlışdır. Dövlət başçısının ictimai nəzarətin gücləndiriləsi ilə bağlı təşəbbüsləri, çağırışları vətəndaş cəmiyyəti üçün cəmiyyət və dövlət müstəvisində qərarların qəbulu, iştirakçılığın genişləndirilməsi üçün çox böyük imkanlar açıb. Bu imkanlardan mümkün qədər faydalanmaq isə əsas vəzifəmiz olmalıdır. Cəmiyyət və dövlətə vətəndaş cəmiyyətinin böyük potensialını göstərməyə çalışmalıyıq”.
Ə.Məmmədli qeyd etdi ki, hər hansı İctimai Şuranın hansısa dövlət qurumu ilə bağlı detallı hesabatı yoxdur: "Fəaliyyət o zaman olur ki, onlar illik hesabatlar hazırlasın və orada əks olunsun ki, bu dönəm ərazində həmin qurumda nələri müşahidə ediblər, hansı pozuntular olub, hansı pozuntular onların müdaxiləsi ilə həll olunub və ya onların müdaxiləsinin olmasına baxmayaraq, hansı pozuntular həll olunmayıb. Bunlarla bağlı hansı qanunvericiliyin tələblərinə əməl olunub və ya olunmayıb. Qeyd etdiyim kimi, bu hesabat ortada yoxdursa, o zaman ictimai nəzarət də yoxdur”.