Çarli Çaplinin salam göndərdiyi bəxtəvər bəstəkar
Onun romansları
hansı qəlbləri titrətməyib ki...
O, milli
musiqi sənəti salnaməsinə yeni səhifələr yazmış sənətkarlardan biri kimi
xatırlanır. Azərbaycanın çoxəsrlik mədəni irsinin təbliğində Qəmbər Hüseynlinin xalq musiqisi zəminində bəstələdiyi və dərin
lirizmi ilə səciyyələnən yaradıcılığının özünəməxsus yeri var.Hərçənd? deyirlər ki, Qəmbər Hüseynli heç nə
yazmasaydı belə, musiqi tariximzdə "Çüçələrim” mahnısı ilə qalacaqdı. Ancaq o,
musiqinin əksər janrlarında yazdı və böyük bir irs yadigar qoydu.
Üzeyir
bəyin tövsiyəsi
Çoxlarını heyrətə salan, Gəncədə sadə bir dəmirçi ailəsində,
incəsənətdən uzaq bir evdə dünyaya göz açan bu oğlanın qeyri-adi musiqi duyumu
idi. Ətrafındakı həyat başqa idi. Səhərdən-axşamacan çörəkpulu, dolanışıq üçün
çalışan valideynləri, rayon camaatının ağır həyatı... 6 yaşı olanda atasının qəfil
vəfatı onun uşaq qəlbini yaraladı. Əmisi Xəlil kişi, böyük qardaşı Məmməd
balaca Qəmbəri diqqətdən kənarda qoymadılar. Çalışdılar ki, atasının yoxluğunu
hiss etməsin.
1925-ci ildə Gəncədəki birinci dərəcəli məktəbdə təhsil
almağa başlayanda balaca Qəmbər artıq Seyid Əzim Şirvaninin, Abbas Səhhətin,
Mirzə Ələkbər Sabirin bir çox şeirlərini əzbər bilirdi. Gəncənin musiqi mühiti,
çal-çağır məclisləri, xüsusilə,
el
şənlikləri və konsertlərə dəvət olunan görkəmli xalq sənətkarlarından Cabbar
Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski, Bülbül, Malbəyli Həmid, Xan Şuşinski, Qurban
Pirimov, Məşədi Cəmil Əmirov və başqalarının çıxışları balaca Qəmbərdə böyük
maraq yaradırdı. O dövrdə Gəncədə tez-tez aşıq musiqisi gecələri də təşkil
olunurdu. Aşıq İslam Yusifov, Aşıq Əsəd, Bozalqanlı Hüseyn, Aşıq Nağı, Teymur
Hüseynov, Aşıq Qədir və başqa sənətkarların sazlı-sözlü dünyası balaca Qəmbərin
musiqi sənətinə olan marağını daha da artırırdı.
1927-ci ildə orta məktəbdə oxuya-oxuya Gəncə orta
ixtisas musiqi məktəbinin tar sinfinə qəbul olunur. 1929-cu ildə isə Gəncə
Pedoqoji Texnikumuna daxil olur. Sonralar Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Fikrət Əmirov və tarzən Zərif Qayıbovdan dərs
alır. "Rast”ı, "Şur”u, "Zabul segah”ı və başqa muğamları tarda məharətlə ifa edən gənc, hələ tələbə ikən aşıq və el
havalarını toplayıb nota alırdı. Görkəmli musiqi xadimləri ilə ünsiyyəti, onlardan dərs alması,
görüb-götürməsi Qəmbər Hüseynlinin görkəmli mahir bəstəkar kimi yetişməsində rol
oynadı.
1932-ci ildə baş verən bir təsadüf gənc tarzənin
musiqi istedadını üzə çıxardı. O zaman Moskvadan Gəncəyə qastrola gələn Şərq Simfonik Orkestrində bas tarı çalan musiqiçi
konsert günü ağır xəstələnmişdi. Tamaşaçılarla görüşə isə çox az vaxt qalırdı.
Orkestrin rəhbəri Musiqi Texnikumunun kollektivinə müraciət etdi. Hamının fikri
bu oldu ki, bu işin öhdəsindən ancaq Qəmbər gələ bilər. Doğrudan da, bir neçə
saat ərzində gənc tarzən orkestrdə bas tara aid olan partiyanı demək olar ki,
mükəmməl öyrəndi və konsert zamanı bacarıqla ifa etdi. Orkestrin rəhbəri,
yaradıcı heyətin üzvləri Qəmbərin musiqi təfəkkürünə heyran qaldılar.
1934-cü ildə texnikumun tar sinfini fərqlənmə
diplomu ilə bitirən Qəmbər,
pedoqoji kollektivin qərarı ilə təhsilini davam etdirmək üçün Bakıya göndərilir.
Ona Bakı Musiqi Texnikumunun violonçel sinfində təhsil almaq təklif olunanda tərəddüd
etmədən razılıq verir. İki il müddətində tanınmış musiqi pedaqoqu A.S.Şvartsın
violonçel sinfində təhsil alır. Qərb ölkələrində geniş yayılan bu aləti öz
fitri istedadı ilə "özününküləşdirməyi” bacarır.
Lakin Qəmbərin musiqi bəstələməyə olan hədsiz marağı
onu bir an belə rahat buraxmır. Bu, o dövrdə texnikumda çalışan görkəmli musiqi
pedaqoqlarının da diqqətindən yayınmır. Qəmbəri orta ixtisas məktəbinin bəstəkarlıq
şöbəsinə keçirirlər. O, bu məktəbdə Q.Z.Buruşteynin sinfində təhsilini davam
etdirir. Çox keçmir ki, Qəmbərin bəstəkarlıq üçün çox zəruri olan qabiliyyətləri
özünü göstərir. O, görkəmli dramaturq Cəfər Cabbarlının sözlərinə "Tellər
oynadı” romans-mahnısını bəstələyir. 50 ildən çox bir müddətdə ağızlardan düşməyən
bu gözəl vokal əsəri ilə gənc Qəmbər istedadlı bir bəstəkar olacağına hamını
inandıra bilir.
1939-cu ildə Qəmbər Hüseynli milli musiqimizin
beşiyi olan Şuşada Musiqi
Texnikumuna direktor vəzifəsinə təyinat alır. O, bu sənət ocağında cəmi bir il
çalışsa da, əhəmiyyətli işlər görməyə müvəffəq olur.
Bir il sonra Qəmbər Hüseynlini yenidən Bakıya dəvət
edirlər. O, filarmoniyanın nəzdində fəaliyyət göstərən Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri
Orkestrində dirijor köməkçisi vəzifəsində çalışmaqla yanaşı, Üzeyir bəyin
tövsiyəsi ilə həmin illərdə yaranan Sazçı Qızlar Ansamblının həm təşkilatçısı,
həm də bədii rəhbəri işləyir.
Gənc bəstəkar 1951-ci ildə yenidən A.Zeynallı adına
Bakı Orta İxtisas Musiqi məktəbinin bəstəkarlıq şöbəsinə daxil olaraq professor
B.İ.Zeydmanın sinfində təhsilini davam etdirir. Üç ildən sonra tanınmış şair
Mirmehdi Seyidzadənin librettosu əsasında diplom işi kimi "Qızıl quş” operasını
yazaraq, 1954-cü ildə həmin məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirir.
"Cücələrim”in
şöhrəti
Qəmbər Hüseynlinin yaradıcılığında simli kvartet, fortepiano üçün
pyeslər, dram tamaşalarına musiqiləri və s. mühüm yer tutur. Ancaq bəstəkarı
daha çox tanıdıb sevdirən mahnı və romans janrıdır. "Ay işığında”, "Gecələr uzanaydı”, "İlk məhəbbət”,
"Düşür yadıma”, "Gülə-gülə”, "Sən-sən” və s. romansları hansı qəlbləri titrətməyib
ki... Bəstəkarın mahnı yaradıcılığının ən gözəl incisi isə "Cücələrim”dir. Bu
mahnının sədası eşidilən kimi Qəmbər Hüseynli, bəstəkarın adı çəkilən kimi "Cücələrim”
yada düşür.
«Cücələrim»in
maraqlı taleyi olub. Mahnı yazılandan düz 10 il sonra məşhurlaşıb. 1949-cu ildə
bəstəkar Qəmbər Hüseynli şair Tofiq Mütəllibova bir musiqi dinlədir və ondan
xahiş edir ki, ona söz yazsın. O dönəmlər uşaq şeirləri yazan Tofiq Mütəllibov
musiqiyə söz yazıb Qəmbər Hüseynliyə verir. Tofiq Mütəllibov xatirələrində
yazır: "Bir gün Qəmbər Hüseynli mənə zəng edib evlərinə dəvət etdi.
"Cücələrim" mahnısının melodiyasını çaldı. Dedi ki, bu musiqiyə mətn
yaza bilərsənmi? Razılıq verdim. Bir neçə gündən sonra mətn hazır oldu. Onunla
birlikdə mətndə bir sıra dəyişikliklər etdik. Beləliklə, məşhur "Cücələrim"
meydana gəldi. O, həmişə deyərdi: "Mən əminəm ki, "Cücələrim"in
səyahəti böyük olacaq". Görkəmli bəstəkar sözlərində yanılmamışdı. Əgər o,
ömrü boyu "Cücələrim" mahnısından başqa heç bir əsər yazmasaydı, yenə
də musiqi tarixində layiqli yer tutacaqdı. Bir əsərlə dünyada məşhurlaşmaq
hər sənətkara nəsib olmur. Qəmbər Hüseynli "Cücələrim” mahnısı ilə sağlığında
özünə abidə ucaltdı”.
Mahnının ilk ifaçısı Arif Qazıyev olur. Ancaq
mahnının məşhurlaşması üçün 10 il vaxt
lazım olur.
1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti
dekadasında «Cücələrim»i Suğra Bağırzadə oxuyur. Mahnı tezliklə dillər əzbərinə
çevrilir, sovet məkanının sərhədlərini aşaraq bütün dünyaya yayılır. 100-dən
çox dilə çevrilir. Hətta «Dünyanın ən yaxşı uşaq mahnıları» albomuna daxil
edilir. Məşhur sovet cizgi filmi «Nu, poqodi!»nin bir bölümünə də salınır, hətta cizgi filmində mahnı Azərbaycan dilində səslənir!
Musiqişünaslar qeyd edirlər ki, dünyada "Cücələrim” qədər
geniş yayılan, yüz milyonlarla uşaqların və böyüklərin - müxtəlif nəsillərdən
olan adamların zövqünü oxşayan ikinci bir Azərbaycan mahnısı yoxdur. Sənətşünasların,
sənət bilicilərinin yekdil rəyinə görə, indiyə kimi "Cücələrim" qədər
öz müəllifini bütün dünyada tanıtdıran ikinci mahnı olmayıb. Mahnını Azərbaycanın "vizit vərəqi” kimi də dəyərləndiriblər.
1955-ci ilin payızında sovet nümayəndə heyəti İsveçrədə
qarşılanarkən qonaqları bir qrup İsveçrə məktəblisi "Cücələrim” mahnısının
ifası ilə salamlayır. Bu mahnıya
aid maraqlı
bir məlumat dünya şöhrətli Çarli Çaplinlə
bağlıdır. Azərbaycan kino xadimləri Fransada olarkən, Çarli Çaplin gələnlərin
Azərbaycandan olduğunu biləndə piano arxasına keçib «Cücələrim»i ifa edib və
qonaqlara «Demək, siz bu melodiyanın vətənindənsiniz?! Məndən o bəxtəvər bəstəkara
salam yetirin!”-deyib.
"Cücələrim”
mahnı muzeyi
Unudulmaz bəstəkarımızdan bizəyadigar qalan
mahnılar, romanslar və digər janrlarda sənət inciləri bədii-estetik dəyərinə
görə bu gün də çox qiymətlidir. Bəstəkarın Dövlət Radiosunun "Qızıl fond»unda
qorunub saxlanan və müxtəlif sənətkarlar tərəfindən ifa olunan əsərləri həmişə
xüsusi şövqlə dinlənilir. Həmin əsərlər müxtəlif konsertlərdə, ədəbi-musiqili
verilişlərdə tez-tez səsləndirilir. Qəmbər Hüseynli deyirmiş ki, bəstəkar hər
hansı janrda yeni əsər yaradarkən, onun ünvanını - kimlər üçün yazdığını qabaqcadan nəzərə
almasa, özünü dinləyici yerində təsəvvür edib, ona "yad" gözlə
baxmasa, həmin əsərin müvəffəqiyyətinə tam əmin ola bilməz.
Qəmbər Hüseynli çox cavan - 45 yaşı olanda dünyasını
dəyişib. Bəstəkarın məzarı Gəncə şəhərinin mərkəzində yerləşən məktəblilər
bağındadır. Xatirə günlərində, eləcə də
ayrı-ayrı vaxtlarda yüzlərlə məktəbli, yaradıcı ziyalılar bəstəkarı yad edirlər.
Hazırda Gəncənin mərkəzi küçələrindən biri bəstəkarın adını daşıyır. Gəncə Məktəblilərinin
Mərkəzi Yaradıcılıq Evindəki «Cücələrim» mahnı muzeyi də ziyarətgaha çevrilib. Muzeydə bəstəkarın əlyazmaları,
əsərləri, şəkilləri və ona həsr olunmuş məqalə və kitabçalar toplanıb. Hər il bəstəkarın
doğum günü (16 aprel) və xatirə günü (avqust) muzeydə insan əlindən tərpənmək
olmur. Musiqisevərlər Azərbaycanın musiqi xəzinəsəinə dəyərli töhvələr verən bəstəkarı
anmağa gəlirlər...
Təranə Məhərrəmova