Bakı 9°C
“Ağ qızıl” bahalaşır - ARAŞDIRMA
Qiymətin bahalaşmasının əsas səbəbi dünyanın ən
böyük pambıq ixracatçılarından olan ABŞ-da istehsalın həcminin və buna uyğun
olaraq da dünya bazarında təklifin azalmasıdır. Paralel olaraq tekstil sənayesinin
tələbatının artması da qiymətlərə təsir edir
Dünyada pambığın qiyməti son 10 ilin ən yüksək səviyyəsinə
qalxıb. Xarici medianın yaydığı xəbərə görə, beynəlxalq bazarda 1 funt və yaxud
455 qram pambığın qiyməti 1 ABŞ dollarını keçib. Belə ki, qiymət birdən-birə
8,8 faiz artaraq 1,07 dollara çatıb. Bu, əmtəə birjalarında satılan digər məhsullar
arasında ən yüksək bahalaşma dinamikasıdır. Maraqlıdır, bu bahalaşma nədən
qaynaqlanır? Pambığın qiymətinin artması Azərbaycan iqtisadiyyatına, o cümlədən
pambıqçılıq təsərrüfatına necə təsir göstərəcək?
Tekstil sənayesinin tələbatı
Mövzu ilə bağlı fikirlərini "Kaspi” qəzetinə
açıqlayan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyindəki Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin
direktoru Firdovsi Fikrətzadə bildirib ki, dünya bazarında pambığın qiymətinin
artmasına əsas səbəb tədarük zəncirindəki fasilələrdir. Onun sözlərinə görə,
enerji təchizatında yaranan problemlər, həmçinin əmtəə ehtiyatlarının azalması
da prosesə öz təsirini göstərir: "Dünya bazarında pambıq mahlıcının qiyməti 1
ton üçün 2 min dollara qədər yüksəlib. Bu, son illər üzrə ən yüksək səviyyələrdən
biridir. Qiymətin bahalaşmasının əsas səbəbi ən böyük pambıq ixracatçılarından
olan ABŞ-da istehsalın həcminin və buna uyğun olaraq da dünya bazarında təklifin
azalmasıdır. ABŞ-ın pambıqçılıqla məşğul olan bəzi ştatlarında havaların
yağmurlu keçməsi, zərərvericilərin yayılması məhsuldarlığın azalmasına təsir
edir. Yəni, ABŞ-dakı pambıq istehsalının azalması səbəbi ilə ümumi təklif
azalıb. Bunun müqabilində həm ABŞ-da, həm də Çində tekstil sənayesinin tələbatı
artıb. Belə əsaslı səbəblərdən dünya bazarında pambığın qiymətində artım
müşahidə olunur. Əgər 2019-2020-ci marketinq ilində Çinin mövcud pambıq
ehtiyatlarının istehlak həcminə nisbəti 111 faiz, 2020-21-ci marketinq ilində
98 faiz idisə, 2021-22-ci marketinq ilində bu nisbət 85 faizə qədər azalıb.
Dünya üzrə ilin sonuna proqnozlaşdırılan qalıqların – ehtiyatın istehlaka nisbət
göstəricisi əvvəlki 95 və 76 faizdən 2021-22-ci ildə 70 faizə düşəcəyi gözlənilir”.
Pambığın qiymətinə təsir edən əsas amil
Mütəxəssis deyib ki, ümumi ehtiyat azaldığından və
tələbat artdığından pambığın dünya bazarında qiyməti artır: "Bazarın təhlilləri
onu göstərir ki, Çin ilə yanaşı, Türkiyə və Pakistanın tekstil sənayesinin tələbatının
artması da pambıq xammalına olan ehtiyacı çoxaldıb. Bir sözlə, dünyanın əsas
istehsalçılarından olan ABŞ-da təbii səbəblərdən pambıq istehsalının həcmində
azalma gözlənilir. Amma Çin, ABŞ, Türkiyə və Pakistan kimi tekstil ölkələrində pambığa
olan tələbat artır. Ona görə də, dünya bazarında pambığın qiyməti yüksəlir.
Dünya bazarında pambığın qiymətinə təsir edən əsas amil Çinin bu məhsula olan tələbatının
artıb-azalmasıdır. Çinin pambıq ehtiyatı azalıb tələbatı artanda qiymətlər
qalxır, ehtiyatı çoxalıb tələbatı azalanda, tekstil sənayesi zəifləyəndə isə
dünyada pambıqçılığa olan tələbat azalır, qiymət artmır”.
Məhsuldarlıq ilbəil yüksəlir
F.Fikrətzadənin sözlərinə görə, Azərbaycanda pambıqçılığın
dəstəklənməsi üçün pambıq istehsalı və emalı ilə məşğul olan şirkətlər cari ilin
yay ayında - məhsul yığımı ərəfəsində pambığın alış qiymətinin artırılması barədə
qərar qəbul ediblər. Bu, qiymət şərtlərinin əlverişli olmasına şərait yaradıb:
"Şirkətlər arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, pambığın növlər üzrə mövcud
alış qiymətləri hər tona 50 manat olmaqla, 2021-ci ilin məhsulu üçün 1-ci növün
qiyməti 650 manatdan 700 manata, 2-ci növün qiyməti 630 manatdan 680 manata,
3-cü növün qiyməti 590 manatdan 640 manata, 4-cü növün qiyməti 550 manatdan 600
manata qaldırılıb. Bu qərar fermerlərin məhsul istehsalına həvəsləndirilməsi
üçün qəbul olunub. Pambığın hər tonunun alış qiymətinin 50 manat artırılması nəticəsində
pambıq istehsalı ilə məşğul olan fermerlər xeyli əlavə qazanc əldə edəcəklər. Azərbaycanda
təxminən 100 min hektar sahədə pambıq əkilir. 2020-ci ildə ölkəmizdə 336 min
tondan artıq pambıq istehsal olunub, pambıq üzrə orta məhsuldarlıq 33,6 sent/ha
təşkil edib. Bu, son illər pambıqçılıqda qeydə alınan ən yüksək məhsuldarlıqdır.
Bu il də pambıq istehsalında artım gözlənilir. Hər il əkin sahəsi sabit qalsa
da, məhsuldarlıq ilbəil yüksəlir”.
Pambıq istehsalında ixtisaslaşmış fermerlər
Direktor vurğulayıb ki, Prezident İlham Əliyevin
tapşırıq və tövsiyələrinə əsasən, pambıqçılığın inkişafı dövlət tərəfindən dəstəklənir,
bir sıra stimullaşdırıcı addımlar atılır: "Təhvil verilən pambığın hər tonuna
görə fermerlərə 100 manat subsidiya ödənilir. Bundan başqa, fermerlər pambıq əkdikləri
sahənin hər hektarına görə 260 manat əkin subsidiyası alırlar. Bu kimi tədbirlərin
nəticəsi olaraq son illər Azərbaycanda pambıq istehsalında ixtisaslaşmış
fermerlər qrupu yaranıb. Həmin fermerlər bu işlə daha peşəkar şəkildə məşğul
olurlar. Bu da imkan verir ki, həm onların gəlirləri, həm də məhsuldarlıq
artsın”.
İqtisadi divident
İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov isə qəzetimizə açıqlamasında deyib ki, dünya
bazarında təkcə pambığın deyil, bütün xammal məhsullarının qiyməti qalxıb. Onun
qənaətincə, bu, bir-biri ilə əlaqəli olan zəncirvari prosesdir: "Postpandemiya
dövründə dünya ölkələrində istehsalın bərpası tendensiyası müşahidə olunur. Bu,
indiyə qədər olan tələbatla ayaqlaşmır, əksinə, tələbat getdikcə artır. Yəni
2021-ci ildə iqtisadi aktivliyin bərpa olması nəticəsində yaranan tələbat
müvafiq tələbi, təklifi üstələyir. Nəticə etibarilə xammalın qiymətində artım
baş verir. Belə bir fonda digər aqrar məhsulların, o cümlədən pambığın qiymətinin
artması obyektiv amillərlə, şəraitlə bağlıdır. Azərbaycana gəldikdə isə
Prezident İlham Əliyevin ölkədə pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi, "ağ qızıl”ın
sovetlər birliyi dövründəki şöhrətinin yenidən özünə qaytarılması istiqamətində
qəbul etdiyi qərarlar nəticəsində böyük uğurlar əldə olunur. Pambıqçılıq sahəsində
rekord göstəriciyə imza atmışıq. Son 8 ay ərzində ixrac məhsullarımız arasında ən
çox artım qeyri-neft məhsulu olan pambıq lifi və pambıqla bağlı məhsullara
aiddir. Belə ki, 2021-ci ilin ilk 8 ayı ərzində qeyri-neft ixracında pambıq
iplik 3,1 dəfə, pambıq lifi 88,5 faiz
artım nümayiş etdirib. Bu, böyük nailiyyətdir. Əgər dünya bazarında pambığın
qiyməti artırsa, bu, bizim valyuta gəlirlərimizin artmasına təsir edəcək. Azərbaycanlı
fermerlər, istehsal və tədarüklə, emalla məşğul olan subyektlər də bundan mənfəət
götürəcəklər”.
Rufik İSMAYILOV
