“Onlayn təhsil “Skype”, “Zoom” kimi platformalarda aparılmır”
Mehman Bədəlzadə:
"Dünyada magistr təhsillərinin 90 faizi onlayn şəkildə təqdim olunur”
Ölkəmizdə
fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələri indiyə qədər onlayn təhsilə maraq göstərməyiblər,
bununla bağlı hər hansı işlər görməyə meyilli olmayıblar. Ancaq pandemiya
dövründə məcburən buna gedildi. İşin keyfiyyəti ilə bağlı fikirlər, ödənişlərlə
bağlı narazılıqlar da çox oldu. Bu istiqamətə suallar ətrafında "USE Study Group”un rəhbəri Mehman Bədəlzadə
ilə söhbətləşdik.
- Mehman bəy, bizdə onlayn təhsil sistemi yox səviyyəsində
idi. Təhsil müəssisələri pandemiya dövründə məcbur buna getdilər. Sizcə, ümumilikdə
bu keçid necə oldu?
- Bizdə
onlayn xidmətlə bağlı müəyyən işlər görülmüşdü. e.gov və yaxud ASAN xidmətdə bəzi
xidmətlərin onlayn göstərilməsi onlayn təfəkkürün açılması cəhətdən pandemiya
dövründə xırda da olsa, bir təkan rolunu oynadı. Ancaq yenə də onlayna keçid
çox asan olmadı. Çünki insanlar birdən-birə öyrəşmədikləri rejim və üsulla
qarşılaşdılar. Bu problem təhsil sahəsində özünü qabarıq şəkildə göstərdi. Nə
müəllimlər hazır idi, nə şagird və tələbələr, nə də valideynlər. Əslində, bizdə
onlayn təhsilə keçidlə bağlı heç nə edilmədi. Pandemiya dövrü üçün keçici həll
yolu oldu. Burda hər hansı keyfiyyətdən danışıla bilməz. Onlayn tədris belə
aparılmır.
- Yəni bu üsul onlayn təhsil deyil?
-
Birincisi, "Skype”, "Zoom”, "Facebook” və ya bu kimi qrup halında görüntülü
danışıq imkanı yaradan proqramlar üzərindən gündəlik dərs mövzusunu şagirdə, tələbəyə
danışmaq, onları sorğu-sual etmək onlayn təhsil deyil. İkincisi, onlayn təhsil
"Skype”, "Zoom” və bu kimi platformalarda aparılmır. Onlayn təhsillə bağlı
dünya təcrübəsi var, bunu araşdırıb tətbiq etmək olar. Onlayn təhsili təşkil edənin
özünün platforması olur və onun üzərindən aparılır. Dərs materiallarının
toplusu olan dərslik bankları var. Hansı ki, orda əlavə müəllimlərin qeydləri
olur, onları oxuyursan. Şagird və ya tələbənin sinifdən çıxandan sonra müəllimin
keçdiyi dərsi beynində necə canlandırması məsələsi var. Onlayn təhsil onun 80
faizini verməlidir. Onlayn təhsil ciddi işdir. Əgər bu qədər bəsit olsaydı,
bütün xidmət onlaynlaşardı.
- Bizdə bunu daha yaxşı təşkil etmək üçün zaman
olmadığını deyə bilərik?
- Onlayn
təhsilin qurulması nə qısa, nə də uzun zaman işidir. Maddiyata bağlıdır.
Maddiyatınız varsa, qısa zamanda da qurulması mümkündür. Maliyyə azdırsa, daha
uzun çəkəcək.
- Yəqin ki çox maliyyə tələb etdiyi üçün ali təhsil
müəssisələri də bunu qurmağa maraq göstərməyiblər.
- Məsələnin
digər tərəfinə də baxmaq lazımdır. Düzdür, onlaynı formalaşdırmaq üçün kifayət
qədər maddi-texniki bazaya ehtiyac var.
Çox böyük baza olmasa da, ehtiyac var. Ancaq onlayn sistemi qurmaq universitetə
daha çox tələbə qəbul etmək imkanı verir. Bir universitetdə parta sayı 10 min tələbə
qəbul etməyə imkan verirsə, o qədər qəbul edir. Onlaynda isə, bir fakültəyə də
10 min qəbul etmək imkanı yaranır.
- Ali və orta təhsil istiqamətini müqayisə etsək,
onlayn sistemin işləməməsi ən çox hansına zərər vurdu?
- Hər
ikisində eyni problem yaşandı. Hazırda bu sistemi qurmaq bəsit məsələdir, ancaq
bəzən belə durumlarda geridə qalırıq. Düşünürəm ki, orta məktəb şagirdləri üçün
daha çox problem oldu. Çünki onlar yetişən təbəqədir. Universitetdə oxuyanlar
artıq 18 yaşını tamamlayıblar, onların problemlərini daha bəsit həll etmək
olar. Çünki onlar kamera arxasında daha disiplinli olacaqlar. Orta məktəb
şagirdlərində isə daha köklü şəkildə yanaşıb, həll etmək lazımdır. Əslində çox
zaman aparmayacaqdı, 2-3 ay ərzində də qurmaq olardı. Pandemiyadan öncə bunlar
həll edilsəydi, indi problem də yaşanmazdı. Biz bir neçə dəfə orta məktəblərə
onlayn təhsil sisteminin qurulmasıyla bağlı təklif göndərmişik. Buraya dövlət məktəbləri
də daxildir, özəl də. O qədər də ciddi baxmayıblar.
- Bu təklifləri pandemiya dövründə göndərmisiniz,
yoxsa əvvəl?
-
2016-cı ildə bu təkliflə orta təhsil müəssisələrinə müraciət etməyə
başlamışdıq. 2017-də də eyni şəkildə davam etdik, sonra da. Bu günə qədər hələ
bir cavab gəlməyib. Pandemiya dövründə müraciətimiz olmayıb.
- Pandemiya dövrünə kurslar da tələbələrinə onlayn
təhsil təklif etdilər. Bir qisim əvvəldən imtina etdi, pandemiyadan sonra davam
etmək istədiyini bildirdi. Onlayn tədrisə gedənlərin böyük qismi isə bir neçə dərs
sonra dayandırdı. Dedilər ki, effekt yaxşı deyil. Biz onlayn təhsilə öyrəşməmişik,
yoxsa kursların da təqdim etdiyi onlayn təhsilin keyfiyyəti qaneedici deyil?
- Təbii
ki, bu durumdan ən çox təsirlənən kurslar olacaq. Belə desək, bazarda təklif
çoxdur, ancaq hamısının qiymət və tədris anlayışı onlayn təhsildən uzaqdır.
Kurslarda dərs keçən müəllimlərin onlayn təhsillə bağlı ciddi professional təcrübəsi
olmalıdır. Ancaq onların böyük hissəsi də məktəbdə, universitetlərdə işləyən müəllimlərdir,
onlayn öyrətmə texnikaları olan şəxslər deyillər. Onların treninqi olmalıydı,
sertifikasiyası keçirilməliydi.
- Onlayn təhsil sisteminin olmamasının şagird və tələbələrin
mart ayından bu tərəfə olan təhsildən geri qalmasına səbəb olduğunu deyə bilərik?
- Məsələyə həm müəssisə və müəllimlər tərəfindən
baxaq, həm də şagird, tələbə və valideyn tərəfdən. Təklifçi və tələbçi
adlandıraq. Təklifçi deyəcək ki, biz bütün proqramı tələbəyə çatdırmışıq. Tələbçi
isə deyəcək ki, bütün proqram verilsə də, gec alırdıq, düzgün formada
çatdırılmırdı və yaxud bəhanələr də ola bilər. Yarım il müddətində ciddi
problem yaşandığını deməzdim. Çünki bizdə onlayn tədrisin vəziyyəti yaxşı
deyildi və mənə elə gəlir ki, təhsil müəssisələri açıldığında həmin dərsləri
yenidən təkrar etmək məcburiyyətində qalacaqlar. Yarım ilin nəticəsinin necə
olduğunu isə qəbul imtahanlarına düşən fənlərin suallarını abituriyentlərin necə
cavablandırmasına baxaraq qiymətləndirmək olar. Ümid edirəm ki, qısa zamanda auditoriyalarda
dərslərə davam ediləcək. Ancaq pandemiya təhsil müəssisələrimiz üçün bir dərs
verdi ki, hər duruma hazır olmaq lazımdır. Onlayn sistemi qurmalıdırlar.
- Teledərslərin keyfiyyəti qaneedici oldumu?
- Onlayn
təhsildənsə, teledərslər maraqlı idi. Üzərində işlənsəydi, daha effektiv
olardı. Bu, tələbənin qavramasına daha çox kömək edir, nəinki "Zoom” arxasında
öyrənmək. Eyni zamanda teletəhsildə 15-20 müəllim yığıla bilərdi və onlara
birbaşa suallar verilmə imkanı yaradılardı. Ancaq sırf material anlatmağa
fokuslandılar. Yenə də o birilərdən effektli idi.
- Şagirdlərin valideynləri də çox əziyyət çəkdilər,
məlumatsız olanları da az deyildi.
- Onlayn
təhsil platformasında, şagirdlə yanaşı, hər bir valideynə də hesab açılır.
Valideyn hesabına daxil olmaqla övladının gündəlik dərs prosesini izləyir. Bunu
hazırlamaq üçün valideynlərə treninq keçirilməliydi. Valideynləri qınamaq da
olmur. Deyək ki, orta məktəbi 80-ci illərdə bitirib, övladı məktəblidir və indi
onlayn təhsil almalıdır. Onlayn təhsillə bağlı bazası, hər hansı məlumatı
yoxdur ki, övladına kömək etsin. Bu səbəbdən tədris verən müəssisələr birləşib
bir platforma yaratmalı və onun təqdimatını insanlar üçün geniş şəkildə
aparmalıdırlar. Hər bir keçidin qayda və üsulları var. Bu qaydalara riayət etməyəndə,
xaos yaranır. İndiki vəziyyət odur, təhsildə ciddi axsama var, bu da təhsil işçilərinin
boynundadır.
- Bu müddətdə universitetlərlə tələbələr, özəl orta
təhsil müəssisələri ilə valideynlər arasında problem yaşandı. Xidmət verən tərəf
bildirdi ki, onlayn təhsil aparılıb, ödəniş edilməlidir, valideynlər isə təhsilin
keyfiyyətindən narazı idilər, üstəlik ödənişin onlaynda əvvəlki qədər olmamalı
olduğunu deyirdilər. Sizcə, burada məsələ necə tənzimlənməliydi?
- Təhsil
müəssisələri açıq kartlarla danışmalıdırlar ki, bizim tədris xərcimiz bu qədərdir,
tədrisdən əlavə xərclərimiz filan qədər. Dünya təcrübəsində tədris xərci ilə əlavə
xərclər ayrı göstərilir. Valideynlərə bildirilməlidir ki, əlavə xərcdən nələr
ödənilməlidir, nələr yox. Bizim xaricdə təhsil alan tələbələrimiz var. Mart
ayından ölkəyə qayıtdılar və təhsillərini onlayn aldılar. Aprel, may ayına görə
hesablamalar oldu, qalmaq, məktəbdə yemək və s. xərcləri hesabdan çıxıldı, geri
qalan hissəni ödədilər. Proses bu şəkildə getdi.Orta təhsil
müəssisələri verdikləri təhsilin keyfiyyətli olduğunu iddia edirlərsə, öz təhsil
sistemlərini bir daha nəzərdən keçirməyi məsləhət görərdim.
- Ölkədə olmasa da, xaricdə onlayn ali təhsil almaq
imkanları var. Maraqlıdır, gənclərimiz buna nə dərəcədə maraq göstərirlər?
- Onlayn
təhsilin üstünlüyü odur ki, sən ölkədəki işinə davam edə-edə xaricdə təhsil
alırsan, özünü inkişaf etdirirsən. Ancaq xaricdə alınan onlayn təhsil
diplomlarının bizdə dövlət və şirkət tərəfindən necə qəbul olunması məsələsi
var. Təhsil Nazirliyi tələbələrin onlayn təhsil diplomunu sertifikasiya etmir.
Buna görə də hazırda problem yaşanır. İnsanların çəkindiyi nöqtə budur. Dünyada
magistr təhsillərinin 90 faizi onlayn şəkildə təqdim olunur. İnsanlar
yavaş-yavaş buna gedirlər. Bizdə də bu, formalaşdırılmalıdır.
- "İndi bilik və bacarıq dövrüdür, sertifikat və
diplom yox” yanaşmasıyla xaricdə onlayn magistr təhsili alanlar da var.
- Düzdür, bilik və bacarıq zamanıdır və sertifikat önəm kəsb etmədiyi
dövrə keçirik. Ancaq dünya ölkələrində belə praktika var ki, dövlət nəyi təsdiq
edirsə, ona daha çox inanırlar. Bu təsdiq olmayanda, düşünürlər ki, bu, hər
hansı fırıldaqdır, yaxud lazımsızdır. Özəl şirkətlər işə qəbulda o diplomun təsdiq
olunub-olunmadığına fikir verməyə bilərlər, ancaq dövlət işinə qəbulda artıq
bu, sədd ola bilər.
- Növbəti tədris ilinin əvvəlində təhsil müəssisələrinin
açılıb-açılmayacağı hələ dəqiq deyil. Sizcə, növbəti dövrə necə hazırlaşmaq
lazımdır?
- Növbəti
tədris iliylə bağlı ilk plan bu gün yaşanan vəziyyəti ciddi şəkildə analiz etmək
olmalıdır. Gələcəkdə bu və ya buna bənzər vəziyyətlər yarananda, hazırlıqlı
olsunlar. Əgər sentyabrda auditoriyada təhsil başlansa, pandemiya dövründəki
problemlər hamının yadından çıxacaq. Bir daha məsələyə qayıdılmayacaq. Martdan
bu yana təhsil müəssisələrinin prosesin üstünə düşmək üçün kifayət qədər
vaxtları oldu ki, sentyabr ayında ciddi onlayn tədris verə bilən platformalar və
ya tədris mərkəzləri yaratsınlar. Buraya kurslar da daxildir. Bəlkə də edirlər,
hələ açıqlama verilmir. Ancaq hələ ki nəticə yoxdur. 7-8 ildir ki, dünyada
onlayn təhsilə üstünlük verilirsə, biz də
bundan kənarda qalmalı deyilik.
Aygün
Asimqızı