“Nuri-didə Ceyhun”un missiyası - Fotolar
Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasının 100 illiyi ilə əlaqədar il ərzində müxtəlif səpkili
tədbirlər keçirilir və layihələr hazırlanır. Mədəniyyət ocaqlarımız da bu işdən
kənarda qalmaq niyyətində deyil. Belə ki, martın 10-da - Milli Teatr Günündə Azərbaycan
Dövlət Musiqili Teatrında 108-ci mövsümün növbəti premyerası, eyni zamanda
Ceyhun Hacıbəylinin 125 illik yubileyi şərəfinə "Nuri-didə Ceyhun” tamaşası təqdim
olundu.
İdeya
müəllifi Musiqili Teatrın direktoru, əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq
üzrə fəlsəfə doktoru Əliqismət Lalayev olan tamaşanın quruluşçu rejissorluğu əməkdar
incəsənət xadimi Mehriban Ələkbərzadəyə məxsus idi. Əsərin özünü isə
yazıçı-dramaturq Əli Əmirli qələmə alıb.
Biz
də bu gündə teatrımızın bayramını qeyd etmək və dahi Üzeyir Hacıbəylinin
qardaşının həyatını, onların yaşadığı dövrdə hansı hadisələrin necə cərəyan
etdiyini bilmək üçün teatra yollandıq. Öncə onu qeyd edim ki, tamaşanın
premyerasına mədəniyyətimizin, teatrımızın ziyalıları, sənət adamları,
teatrşünaslar, mətbuat nümayəndələri dəvət olunmuşdu.
Tamaşanın
nümayişindən əvvəl bütün iştirakçıları milli teatrın yaranmasının 145 illiyi
münasibətilə təbrik edən əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq doktoru,
professor Məryəm Əlizadə Azərbaycan teatrının çətin, lakin şərəfli bir yol
keçdiyini qeyd etdi. Bu il ölkəmizdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100
illiyinin silsilə tədbirlərlə qeyd edildiyini söyləyən sənətşünaslıq doktoru
vurğuladı ki, bu tədbirlərə teatrlarımız da qoşulub və öz töhfəsini verməkdədir.
Ceyhun
Hacıbəylinin vətən həsrəti...
Daha
sonra pərdələr açıldı və tamaşa başladı. Tamaşanın mövzusu Azərbaycan səhnəsində
ilk dəfə dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin qardaşı, yazıçı-publisist, tərcüməçi,
naşir, ictimai xadim, azərbaycançılıq ideyalarına sonadək sadiq qalan Ceyhun
Hacıbəylinin həyatından bəhs edirdi. Səhnədə yazıçının məşəqqətli mühacirət həyatı,
cümhuriyyətimizin keçdiyi çətin, şərəfli mübarizə yolu nümayiş olunurdu. Tamaşada
hadisələr konkret bir tarixi şəxsiyyət ətrafında cərəyan etsə də, qürbət eldə
yaşayan bütün mühacir soydaşlarımızın ümumiləşdirilmiş obrazı səhnəyə gətirilmişdi.
Burada Azərbaycanı müstəqil dövlət olaraq tanıtmaq üçün Paris Sülh Konfransına
ezam olunmuş qrupun fəaliyyəti önə çəkilib.
Sonradan
Fransada yurd həsrətli yuxuları ilə təskinlik tapan Ceyhun Hacıbəyli anasının
intizarına, həyat yoldaşı Zöhrənin istəyinə, qardaşı Üzeyirin çağırış məktublarına
və bütün digər təkidlərə baxmayaraq, doğma diyarına geri dönmür. Səbəb isə gün
kimi aydındır... Qardaşı Üzeyir Hacıbəylinin təhdidlərə məruz qalacağından
qorxurdu. İztirab dolu həyatında bir-birinin ardınca verdiyi itkilər, psixoloji
cəhətdən aldığı zərbələr ömrünün sonuna qədər mühacir həyatında onu müşayiət
edir. Keçirdiyi bütün sarsıntılara baxmayaraq, Ceyhun tamaşanın sonuna qədər
mübariz ruhu ilə sabaha ümidini itirmir.
Aktyor
oyunu və səhnə plastikası
Tamaşa
C.Hacıbəylinin öz məni, daxili səsi ilə mübahisəsi ilə başlayır. Səhnədə Ceyhun
Hacıbəylini əməkdar artist Pərviz Məmmədrzayev canlandırır. Yazdığı kitabların
içində ümmanlara qərq olan nasir öz uşaqlığına qayıdır. O illəri nənəsi ilə
söhbətində xatırlayır.
Bu
obraz P.Məmmədrzayevin tam əyninə biçilmişdi. Səhnədə duruşu, mimikaları, jestləri,
danışığı, hətta susması belə şahanə idi. Zalda əyləşən tamaşaçıları özünə valeh
etməyi bacardı. Hesab edirəm ki, məhz Ceyhun Hacıbəyli obrazı onun bu günə qədərki
yaradıcılığının ən parlaq nöqtəsidir. Bu obrazı ilə aktyorun potensialına bir
daha valeh oldum. Ceyhun obrazının seçimi Mehriban Ələkbərzadənin ən uğurlu
aktyor seçimlərindən biri idi. Pərviz Məmmədrzayevlə yanaşı, Şövqi Hüseynov,
Elçin İmanov, Gülnarə Abdullayeva, Ülviyyə Əliyeva, Nicat Əli, Gülçöhrə
Abdullayeva, Mehriban Zalıyeva, Nadir Xasıyev, Firuz Məmmədov və Şaban Cəfərov da
öz rolları ilə bizə bir tarix yaşatdılar.
Tərtibat və dekorasiya
Tamaşada
səhnənin dekorasiyası da fərqli və gözoxşayan idi. Belə ki, səhnənin mərkəzində
fırlanan və hündürlüyə qalxan kiçik səhnədən istifadə edilmişdi. Səhnənin ön
hissəsində isə dördbucaqlı dəmir diyircəkli çərçivə qərar tutmuşdu ki, o çərçivənin
içərisində keçmişə və gələcəyə səyahət etmək mümkün idi. Zamana səyahət edən bu
dördbucaqlı çərçivə tamaşa boyu səhnədə aktyorları müşayiət edir. Sadə olduğu qədər
də mürəkkəb dekorasiyadan istifadə edən rejissor seçdiyi avadanlıqlarla fikrini
tam olaraq tamaşaçıya çatdırır. Belə ki, tamaşa başlayanda Ceyhun Hacıbəyli nənəsi
ilə söhbət edir, anası obrazını canlandıran xalq artisti Fatma Mahmudova isə
ona Məlikməmmədin nağılını danışır. 7 yaşına səyahət edən nasir o illəri öz
dili ilə xatırlayır. Fatma Mahmudova hər zaman gülməyi çox sevdiyini, gülmək
üçün bir himə bənd olduğunu vurğulayır. Üzeyir, Zülfüqar, Ceyhun Hacıbəyli kimi
dahi, tarixi şəxsiyyətləri dünyaya gətirən ana obrazının güləyən şəxs kimi təqdim
edilməsi, düzü, o qədər də xoş gəlmədi. Biz Fatma xanımı seriallarda,
tamaşalarda hər zaman komediya janrının mahir ifaçısı kimi görmüşük. Bəlkə də
gözümüz onun o obrazlarına daha çox öyrəşib. Üzeyir Hacıbəylinin bacısı
obrazını yaradan əməkdar artist Ülviyyə Əliyeva da komediya aktrisası olsa da,
obrazının öhdəsindən layiqincə gəldi. Komediya janrına alışmış aktyorlar bu gün
özlərini dram aktyoru kimi göstərə bildilər.
Rejissorun
gördüyü Ceyhun Hacıbəyli
Tamaşaçılar
əsəri seyr edərkən, bir növ, cümhuriyyətin qurulduğu o dövrü xatırlayır,
insanların çəkdiyi çətinlikləri müşahidə edir, dövrün insanlarının hansı hadisələrlə
rastlaşdığını izləyir, bir müddətlik də olsa, o zamanı yaşayır. Bu baxımdan
tamaşanın rejissoru Mehriban Ələkbərzadəyə təşəkkür düşür, aktyorların seçimi,
səhnənin dekorasiyası, aktyorların plastikası çox gözəl və inandırıcı idi.
Tamaşada
Ceyhunun yaşadığı illər hissə-hissə göstərilir. Belə ki, həyat yoldaşı Zöhrə ilə
Parisə getməsi, orada yaşadığı hadisələr olduğu kimi öz əksini tapmışdı. Zöhrə
obrazını teatrın aktrisası Gülnarə Abdullayeva canlandırırdı. Gülnarə xanımın
ifasında bu obraz əhatəli, dolğun və gözoxşayan idi.
Ceyhun
Hacıbəylinin oğlunu gənc aktyor Nicat Əli canlandırırdı. Özünü Fransa vətəndaşı
hesab edən və təyyarəçi olmağa qərar verən bu gənc elə təyyarə qəzasında vəfat
edir. Rejissor bu səhnəni də elə aktyorun öz səsi ilə təsvir edir. Ailənin çəkdiyi
vətən həsrəti, övlad dərdi onları daha da sarsıdır. Nicat Əlinin "Plastik Dram
Teatr Studiyası”ndan aldığı dərsləri isə zalın ən axırıncı oturacağından sezmək
olardı. Gənc aktyorun səhnədə duruşu, hadisələrə olan reaksiyası, plastikası
gözoxşayan və mükəmməl idi.
Tamaşa
boyu diqqətimi çəkən digər bir məqam isə rejissorun aktyor seçərkən Üzeyir
Hacıbəylini tamam başqa bir obrazda görməsidir. Bu obraz şəkillərdə, sənədli
filmlərdə gördüyümüz eynəkli, saçları ikiyə ayrılmış o simaya deyil də, kök və
bir o qədər də qalın səsi olan aktyor Elçin İmanova həvalə edilmişdi. Açığı,
onu dahi Üzeyir Hacıbəyliyə oxşatmaqda bir qədər çətinlik çəkdim. E.İmanov hər
nə qədər obrazının öhdəsindən gəlirdisə də, görünüş olaraq Üzeyir bəyi onun
simasında xatırlamaq asan olmurdu.
Hissi,
həyəcanı artıran musiqi
Sözsüz
ki, hər bir tamaşada musiqi böyük təsiredici qüvvədir. Sözügedən tamaşada
musiqi xüsusi zövqlə seçilmişdi. Böyük Üzeyir Hacıbəyli, Soltan Hacıbəyov,
Niyazi və başqa bəstəkarların musiqilərindən istifadə olunan tamaşanın
quruluşçu dirijoru və musiqi tərtibatçısı əməkdar incəsənət xadimi Fəxrəddin
Atayev Bəzən idi. Tamaşa boyu musiqinin yüksəkliyi sözləri tam eşitməyə qoymasa
da, aktyorların səhnə plastikası onu ört-basdır etməyi bacarırdı.
"Nuri-didə
Ceyhun” tamaşasının ərsəyə gəlməsində təkcə adlarını sadaladıqlarımız deyil,
eyni zamanda, səhnə arxasında çalışanların da zəhməti var. Belə ki, tamaşanın
quruluşçu rəssamı Füsal Rəhimov, quruluşçu baletmeysterləri əməkdar artist
Zakir Ağayev və Yelena Ağayeva, xormeysteri əməkdar artist Vaqif Məstanov,
rejissor assisenti Elməddin Dadaşovdır.
Tamaşanın səhnələşdirilməsi müasir gəncliyin
klassiklərimizi, fədailərimizi daha yaxından tanıması üçün ən ideal fürsətdir. Əsəri
izlədikdən sonra insanın ürəyindən bu sözləri bir daha təkrar etmək keçirdi: Yaşasın
cümhuriyyətimiz, müstəqil Azərbaycanımız!
Xəyalə Rəis
Teatrşünas