“İstəyirik ki, Azərbaycan xalçasının bütün növləri yerli yundan hazırlanmış iplərdən toxunsun”
Vidadi
Muradov: "Dünyada xalça istehsal edən ölkələrdə belə böyük həcmli fabrik
yoxdur”
Azərbaycan xalçasının yerli xammal əsasında toxunması, təkcə xalçaçılıqda mühüm hadisəyə çevrilməyəcək, həmçinin ölkə iqtisadiyyatına töhfə verəcək. Bunun üçün ölkəmizdə təbii və təsərrüfat imkanları mövcuddur. Elə bu ilin sonlarında istifadəyə veriləcək istehsal müəssisəsi bu istiqamətdə qarşıya qoyulan məqsədlərin həyata keçməsini reallaşdıracaq. AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "Xalçaşünaslıq” sektorunun əməkdaşlarının bu istiqamətdə həyata keçirdikləri tədqiqat işləri isə xalçaçılıq üçün yararlı olan yun növlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı əhəmiyyətli məqamları ortaya çıxarıb. Ölkə başçısının "Yun tədarükü məsələlərinə əvvəlki illərdə o qədər də böyük diqqət göstərilmirdi. Bizim bütün bölgələrimizdə yun tədarükü təşkil edilməlidir. Vaxt gəlib çatıb ki, Azərbaycanda böyük yun fabriki də yaradılsın. Bu sahəyə də ciddi diqqət göstərilməlidir. Bu, fermerlərə əlavə qazanc mənbəyi olacaq, ölkəyə isə valyuta gələcək” - fikirləri isə bu sahədə işlərin birdəfəlik canlanmasına yol açıb. "Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin İdarə Heyətinin sədri, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "Xalçaşünaslıq” sektorunun müdiri, professor Vidadi Muradovla bu məsələ ətrafında söhbətləşdik.
- Vidadi müəllim, xalçaçılıq üçün yararlı olan yun növlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədqiqatlara nə vaxtdan başlayıbsınız?
Söhbətləşdi
Təranə Məhərrəmova
Azərbaycan xalçasının yerli xammal əsasında toxunması, təkcə xalçaçılıqda mühüm hadisəyə çevrilməyəcək, həmçinin ölkə iqtisadiyyatına töhfə verəcək. Bunun üçün ölkəmizdə təbii və təsərrüfat imkanları mövcuddur. Elə bu ilin sonlarında istifadəyə veriləcək istehsal müəssisəsi bu istiqamətdə qarşıya qoyulan məqsədlərin həyata keçməsini reallaşdıracaq. AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "Xalçaşünaslıq” sektorunun əməkdaşlarının bu istiqamətdə həyata keçirdikləri tədqiqat işləri isə xalçaçılıq üçün yararlı olan yun növlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı əhəmiyyətli məqamları ortaya çıxarıb. Ölkə başçısının "Yun tədarükü məsələlərinə əvvəlki illərdə o qədər də böyük diqqət göstərilmirdi. Bizim bütün bölgələrimizdə yun tədarükü təşkil edilməlidir. Vaxt gəlib çatıb ki, Azərbaycanda böyük yun fabriki də yaradılsın. Bu sahəyə də ciddi diqqət göstərilməlidir. Bu, fermerlərə əlavə qazanc mənbəyi olacaq, ölkəyə isə valyuta gələcək” - fikirləri isə bu sahədə işlərin birdəfəlik canlanmasına yol açıb. "Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin İdarə Heyətinin sədri, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "Xalçaşünaslıq” sektorunun müdiri, professor Vidadi Muradovla bu məsələ ətrafında söhbətləşdik.
- Vidadi müəllim, xalçaçılıq üçün yararlı olan yun növlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədqiqatlara nə vaxtdan başlayıbsınız?
- Artıq 2 ildir ki, bu tədqiqatlara
start vermişik. «Azərxalça»nın 5 rayonda regional yun tədarük məntəqələri
fəaliyyət göstərir. İl ərzində 1500 ton kirli yun toplamalıyıq. Həmin yunlardan
Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında yerləşən Yunəyirici-Boyaq Fabrikində xalça
iplikləri hazırlamaq üçün istifadə olunur. Bunun üçün biz Azərbaycanın bütün
rayonlarında olan qoyunçuluq təsərrüfatlarında ümumi vəziyyəti öyrənir,
hansının yararlı və ya yararsız olduğunu müəyyənləşdiririk. Respublikamızın
digər bölgələrində də qoyunçuluq təsərrüfatlarının yun xammalı imkanları tədqiq
ediləcək. Rayonlara səfərlərimiz zamanı əhalinin əsas təsərrüfat sahəsi kimi
qoyunçuluqla məşğul olduğunu, burada toxunan xalça və xalça məmulatlarının
xammalının da yerli yundan hazırlandığını müşahidə etdik. Həmçinin ənənəvi xalq
üsulu ilə yundan ipliyin hazırlanması və boyanması prosesinin şahidi olduq. Artıq 2 ildir ki, biz yun qəbul edirik. Bu il
isə Yunəyirici-Boyaq Fabrikin işə düşməsini planlaşdırırdıq. Ancaq pandemiya
dövründə avadanlığı quraşdıran xarici mütəxəssislər ölkələrinə getməli oldular.
Biz isə yun tədarükünü davam etdiririk. Qeyd edim ki, AMEA-nın Arxeologiya və
Etnoqrafiya İnstitutunda xalçaçılıq sektoru fəaliyyət göstərir. Biz bu
məsələləri institutda da araşdırırıq. Eyni zamanda, «Azərxalça»nın ehtiyacını
ödəmək, xarici xammaldan asılı olmamasını təmin etmək üçün bu istiqamətdə
tədqiqatlar həyata keçiririk. Məqsədimiz odur ki, Azərbaycan xalçası ölkəmizdə olan yunla
toxunsun. Xalçaçılıq sektoru da, «Azərxalça» da bu istiqamətdə eyni məqsədi
həyata keçirir.
-
Ölkəmizdə yun tədarük məntəqələri, əsasən hansı bölgələrdə yerləşir?
- Azərbaycanda yun tədarük
məntəqələrindən biri Naxçıvanda, digərləri Sabirabad, Qobustan, Bərdə və
Şabranda yerləşir. Bunlar da respublikamızda olan qoyunçuluq təsərrüfatlarından
və şəxsi insanlardan yunların yararlı olan hissələrini tədarük edirlər. Biz fabrikdə
bu yunlardan istifadə edəcəyik. Fermerlər Azərbaycanda yetişdirilən və sovetlər
dövründən qalan qoyun cinslərinə yaxşı baxmalı, baytarlıq haqqında
qayda-qanunlara olduğu kimi riayət etməlidirlər ki, sağlam qoyun
yetişdirsinlər. Çünki sağlam qoyunun sağlam yunu olar. Biz bu istiqamətdə,
həmçinin maarifləndirmə işləri aparırıq. Rayonlarda olarkən fermerlərlə söhbət
edirik və istəyirik ki, yaxşı yun əldə edək. Onlarla artıq iki ilə yaxındır ki,
işləyirik və vəziyyət get-gedə yaxşılığa doğru gedir.
- Keçən il Türkmənistanda sərgidə iştirak edərkən,
türkmənlərin öz yerli xammallarından istehsal etdikləri xalçaları gördüm. Bizdə
necə, bu ənənə əvvəldən olubmu, yoxsa həmişə xaricdən xammal idxal etmişik?
- 1927-ci
ildə «Azərxalça» yaranıb. O vaxta qədər və ondan sonra da Moskvadan boyanmış iplik
gətirirdilər. 20-30 il bundan əvvəl «Azərxalça» o yunları Yeni Zelandiyadan
gətirməyə başladı. Təmiz yunları burda özləri ipə çevirirdilər. Ancaq onlar
Azərbaycan yunları deyildi. İndi ölkə başçısının tapşırığına əsasən Sumqayıtda qurulan
fabrik «Azərxalça»nın fəaliyyət göstərən 21-dən çox filialını təmin etməyə
imkan verir. O cümlədən, ölkədə fiziki şəxsləri - evlərdə xalça toxuyanları
təmin etməyə şərait yaradır. Bu, həm ucuz başa gəlir, həm də keyfiyyətli olur.
Bu gün dünya muzeylərində nümayiş etdirilən Azərbaycan xalçaları vaxtilə
ölkəmizdəki qoyunların yunundan toxunan xalçalardır. Hər yerin öz xalçası yerli
xammaldan olanda, daha keyfiyyətli və uzunömürlü olması ilə seçilir və
rənggötürmə qabiliyyəti yaxşı olur. Azərbaycan xalçasını dünyada məşhurlaşdıran
da elə onun yerli qoyun cinslərinin yunundan hazırlanan və təbii boyaqlarla
boyanan ipliklərdən toxunmasıdır. Bu baxımdan, Azərbaycan yununun misilsiz
qiyməti var. Həmin fabrik fəaliyyətə başlayandan sonra biz bu məqsədimizə nail
olacağıq. İndiyə qədər 350 tona yaxın yun toplamışıq və bu proses davam edir.
Pandemiya dövrü bitəndən sonra bizə təxminən 15 iş həftəsi lazımdır ki, fabrik işə
düşsün. Fabrik İtaliya, Fransa, Almaniya, Çin, Yeni Zelandiyadan alınan avadanlıqlarla
təchiz olunub. Demək olar ki, işin 70 faizi hazırdır. Mütəxəssislər
pandemiyadan sonra geri dönəcəklər və iş başa çatacaq. Biz bununla idxaldan tam
azad oluruq. Xalçaya aid hansı xammal lazımdırsa, hamısı ölkəmizdə var. Bundan
sonra biz yunu qəbul edəcəyik. Əsas odur ki, xalça toxunması üçün hansı bölgədə
keyfiyyətli yunun olması ilə bağlı məlumatlar toplamışıq. Digər tərəfdən də,
fermerlərə maarifləndirici məsləhətlər veririk. Fermeri maraqlandıran ətdir,
yun deyil. Onlar əti satırlar, bizə isə diri qoyundan qırxılan yun lazımdır.
Qoyunları kəsəndə, onun üstündəki yun xalçaçılığa yaramır.
- Hazırda iplik
üçün hansı yunlardan istifadə olunur?
- Biz hal-hazırda ipləri İrandan alırıq. Sahibkarlar
İrandan iplər gətirir və Bakıda bir neçə yerdə satırlar. «Azərxalça» da hazırda
İrandan ip alır. Üstəlik, xaricdən hazır xalçalar da gətirilir. Ancaq onların
hansı iplərdən toxunduğunu bilmirəm. Biz istəyirik ki, Azərbaycan xalçasının
bütün növləri yerli yun ilə hazırlanmış iplərdən toxunsun. Fabrik tam
fəaliyyətə başlayandan sonra öz yunumuzdan istifadə edəcək, xalçalarımızı da
onunla toxuyacağıq. Bu, dünyada analoqu olmayan bir fabrikdir. Dünyada xalça
istehsal edən ölkələrdə belə böyük həcmli fabrik yoxdur.
- Yerli xammaldan
toxunan xalçaların sağlamlıq baxımından əhəmiyyəti də danılmazdır...
- Təbii ki, təmiz yundan hazırlanan xalçalar
ekoloji baxımdan təmiz məhsuldur. Digər tərəfdən, təmiz yundan hazırlanan
məhsullar bahalı olur. Bu yunlar da bizdə yuyulacaq, sertifikatları olacaq,
dünya standartlarına cavab verəcək. Həmçinin bu yunlar, dediyim kimi, iplik
şəklində satılacaq ki, hər hansı bir şirkət alarkən, bunun ekoloji baxımdan
əhəmiyyətini hiss edəcək. Bunun insan sağlamlığı üçün böyük xeyri var. Bir var
sintetikdən istifadə oluna, bir də var, təmiz yundan – bunlar tam fərqli
şeylərdir.
- Sizcə, öz
yunumuzla istehsal olunan xalçaların iqtisadiyyatımıza töhfəsi nə olacaq?
- İlk növbədə xammal yerli olandan sonra xaricdən
alınan məhsullarla müqayisədə xalça ucuz başa gələcək. Azərbaycanda
sahibkarlıqla məşğul olan insanlar da bu xammalı ucuz alacaqlar. Xalçanın maya
dəyəri aşağı düşəcək. Biz hazır ipləri, həmçinin xaricə satacağıq, dövlətə
valyuta gələcək. Həmçinin tekstil üçün müxtəlif ölçülü boyanmış və boyanmamış
ipliklər də xaricə ixrac edəcəyik. Bütün bunların Azərbaycan iqtisadiyyatına
müsbət təsiri olacaq. Xalçaçılıq çox gəlirli bir sahədir. Kirli yun satmaq
istehsalı başqa, yundan hazırlanan müxtəlif ölçülü rəngli iplər başqadır.
Bunların artıq hamısı öz ölkəmizdə olacaq. Artıq regional yun tədarük
məntəqələri fəaliyyət göstərir, biz yun qəbulunu davam etdiririk. Ümid edirəm
ki, ilin sonuna qədər İpəyirici Fabrik fəaliyyətə başlayacaq.
Söhbətləşdi
Təranə Məhərrəmova