Beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına əsasən, 2025-ci ildən sonra
qlobal şirin su çatışmazlığı problemi dünyanın bir sıra ölkələri üçün siyasi və
sosial-iqtisadi təzyiq vasitəsinə çevriləcəkdir.Dünyanın su ehtiyatları
üzrə mövcud vəziyyətlə bağlı qısa arayışda qeyd edilir ki, bu gün Yer üzündə
700 milyon insan su qıtlığından əziyyət çəkir. Əsaslı müdaxilələr olmasa, on il
sonra onların sayı 3 milyard nəfərə çata bilər. Belə ki, dünya əhalisinin 40%-i
iki və ya daha çox ölkənin nəzarət etdiyi transsərhəd su mənbələrindən
asılıdır. BMT-nin statistikasına görə, təkcə son 50 il ərzində şirin su
ehtiyatlarına nəzarət uğrunda 500 siyasi qarşıdurma və 37 silahlı toqquşma baş
vermişdir. Hazırda dünya dövlətləri arasında yeni qütbləşmə tipi - su
ehtiyatlarına malik olan və su çatışmazlığı ilə üzləşən dövlətlərin
koalisiyalar yaratması səyləri müşahidə olunur. BMT-nin, Avropa İqtisadi Komissiyasının
və digər beynəlxalq təşkilatların transsərhəd sulardan səmərəli istifadə
olunmasına dair 20-dək sənəd qəbul etmələrinə baxmayaraq, həmin konvensiyaların
bir çoxu hələ də tətbiq olunmayıb.
Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, su mənbələrinin inhisara alınması və
onlardan istifadə sahəsində yol verilən israfçılıq, iqlim dəyişməsi, demoqrafik
artım, geosiyasi və geoiqtisadi maraqlar, su ehtiyatlarının sürətlə
siyasiləşdirilməsi onların geosiyasi təzyiq vasitəsinə çevrilməsi ilə
nəticələnib. Müasir dövrdə bu tendensiya qlobal və regional miqyasda getdikcə
özünü daha kəskin büruzə verməkdədir. Yaranmış vəziyyət isə təkcə ayrı-ayrı
dövlətlərə deyil, bütövlükdə Yer üzündə sülh və təhlükəsizliyə, o cümlədən
ekoloji təhlükəsizliyə qarşı yönəldilən ciddi təhdiddir. Eyni zamanda, bir
dövlətin digərlərinə qarşı su ehtiyatlarından təzyiq vasitəsi kimi istifadəsi
qətiyyətlə pislənilib, Ermənistanın transsərhəd su ehtiyatlarından, işğal
altında olan ərazilərdəki hidrotexniki qurğulardan Azərbaycan Respublikasına qarşı
hidrosiyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadəsinə, beynəlxalq hüquq müstəvisindən
qiymət verilib.
Qeyd edək
ki, dünyanı təhdid edən qlobal su çatışmazlığı problemi Azərbaycanda da aktual
məsələlərdəndir. AMEA Coğrafiya
İnstitutunun direktoru, akademik Ramiz Məmmədovbildirib ki, su
təhlükəsizliyi məsələsi qlobal miqyasda başlıca problemlərdən biridir: "Dünyada
su çatışmazlığı probleminin aradan qaldırılması, insanların təmiz
və keyfiyyətli suya çıxışının təmin edilməsi istiqamətində ciddi işlər
həyata keçirilir. Bunlar nəzərə alınaraq hər bir ölkə su təhlükəsizliyi
məsələsinə xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycanda şirin su ehtiyatlarının əsas
hissəsinin ölkə hüdudlarından kənarda formalaşması nəzərə alınaraq, son illər
ölkəmizdə su təsərrüfatı sahəsində irimiqyaslı layihələr icra olunub.
Taxtakörpü, Şəmkirçay su anbarlarının inşası, yeni sugötürücü və sutəmizləyici
qurğuların inşası ölkəmizdə su təhlükəsizliyinin təmin olunması baxımından
olduqca vacib layihələrdir”.
"Azərsu” ASC-nin "Sukanal” Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutunun direktor
müavini, professor Fərda İmanov qeyd edib ki, iqlim dəyişmələri,
sənayenin inkişafı, ətraf mühitin və su hövzələrinin çirkləndirilməsi, su
ehtiyatlarından səmərəli istifadə məsələsinin aktuallığını artırır: "Azərbaycanda
su təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə daxili hövzələrdə yaranan su
ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə edilməsi, su ehtiyatlarının regionların
cari və perspektiv tələbatlarına uyğun paylanması istiqamətində araşdırmalar
aparılır. Son dövrlərdə müşahidə olunan qlobal istiləşmə və quraqlıqla əlaqədar,
alternativ su mənbələrinin tədqiqi və işlənməsi istiqamətində tədbirlər
görülür. Tullantı sularının düzgün idarə olunması və təmizlənərək təbiətə
qaytarılması su təhlükəsizliyinin təmin olunmasında vacib həlqələrdən biri kimi
qiymətləndirilr”.
"Azərsu”
ASC-ninSu mənbələrinin, emal qurğularının idarə olunması və ekologiya
şöbəsinin rəisi Elkin Rüstəmov respublikanın içməli su
mənbələri barədə məlumat verib. Bildirib ki, əhalinin fasiləsiz və Dünya
Səhiyyə Təşkilatının standartlarına uyğun keyfiyyətli içməli su ilə təmin
edilməsi məqsədilə "Azərsu” ASC tərəfindən son 10 ildə icra olunmuş layihələr
çərçivəsində Bakı şəhəri və regionlarda ümumi məhsuldarlığı saniyədə 18,5
kubmetr olan 39 yeni su mənbəyi yaradılıb və bu sahədə işlər davam etdirilir. İqlim
dəyişmələrinin su mənbələrinin məhsuldarlığına təsiri barədə danışan Elkin
Rüstəmov qeyd edib ki, son illər bəzi şəhərləri içməli su ilə təmin edən
mənbələrdən götürülən suyun həcmində azalma müşahidə olunur: "Bu isə yay
aylarında həmin şəhərlərin dayanıqlı içməli su təminatında çətinliklər
yaradır.Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamlarına əsasən, ötən il Tovuz,
Lerik, Gədəbəy, Şamaxı şəhərləri üçün alternativ mənbələrin yaradılması
layihələri icra olunub. Eyni zamanda əhaliyə verilən suyun keyfiyyətinin
standartlar çərçivəsində saxlanılması məqsədilə Ağstafa və Qobustanda yeni
təmizləyici qurğular istismara verilib. Bunlarla yanaşı, Şəki şəhəri üçün də
alternativ mənbənin yaradılmasına başlanılıb və bu məqsədlə subartezian quyuları
qazılacaq”.
"Azərsu”
ASC-nin mərkəzi laboratoriyasının müdiri Elçin Əliyev
Azərbaycan əhalisinə verilən içməli suyun keyfiyyət standartlarına tam uyğun
olduğunu xatırladaraq, mənbələrdən başlayaraq son istehlakçıya qədər, onun
keyfiyyətinin daim nəzarətdə saxlanıldığını bildirib. Onun sözlərinə görə, Bakı
şəhərində yaradılmış müasir laboratoriya, eləcə də 9 regional laboratoriya hər
bir mənbədən götürülən suyun daim nəzarətdə saxlanmasını təmin edir. O, qeyd
edib ki, bu laboratoriyalar yarandıqdan sonra içməli və tullantı sularının
öyrənilən parametrlərinin sayı 39-dan 110-a, monitorinq nöqtələrinin sayı isə 7
dəfədən çox artırılaraq, 1300-ə çatdırılıb.
Günel
Azadə
Bu məqalə "Ekoloji Tarazlığın Qorunması”
İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət
Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi
"Ekoloji mədəniyyətin formalaşması istiqamətində tədbirlərin təşkili” layihəsi
çərçivəsində hazırlanıb.
Bakı 12°C
