Ədəbiyyata həm də torpağı vətən qılmaq sənəti kimi baxıram
Müsahibəmiz bu günlərdə (16 sentyabr) 55 yaşını qeyd edən
"Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Azər Turandır.
– Azər müəllim, 55 yaşınız tamam olur, bu
münasibətlə sizi təbrik edir, uzun ömür və uğurlar arzulayırıq. 55 yaş kifayət
qədər ciddi yaş göstəricisidir. Bu yaşa qədər geridə qalan ömür öz nəzərinizdə necə
görünür?
– Dopdolu, bütöv.
Abbas Səhhət demiş, məsləkim tərcümeyi-halımdır. Kitablarıma baxıram, yuxusuz
gecələrimdir. Hər biri sanki kitab deyil, ruhdur. Sevindirdiyim çox ruhlar
olub. Hər zaman boşluqların olduğu yerə can atdım. Çətinliklərim oldusa da, bu
üzdən oldu. İnsani dəyərləri soruşursunuz... Platon deyirdi ki, qoy sənin
yeganə Allahın vicdanın olsun. Çox şükür, 55 illik ömrümdə vicdanımı sızladan
heç nə yoxdur. Bura qədər belə yaşadımsa, sonrasından da rahatsız deyiləm. Hər
gün işdən evə qayıdanda yaddaşımda Kiplinqin bir şeiri qımıldanır:
Söylədiyin
dоğrunu və gеrçəyi yоzan riyakar
məsum insanları
da inandıra bilsə dərd еtməsən bunu özünə
ömür vеrdiyin
işlər pоzulsa da usanmayıb
yеnidən başlaya
bilsən işə.
…оğlum, adam
оlmusan dеmək
üstəlik adam kimi
bir adam.
– "Ədəbiyyat qəzeti”nə baş redaktor təyin
edilməniz çoxlarına karyera sıçrayışı, daha yüksək mənsəb sahibi olmaq kimi
göründü, ancaq işin gətirdiyi zəhmət, qurbanvermələr də gözardı edilə bilməz.
Sizcə, işiniz sizə nələr verdi və sizdən nələr aldı?
– Karyera sıçrayışı, daha yüksək
mənsəb sahibi olmaq heç şüuraltımdan da keçmir. Təbiətim etibarilə irəliyə
atılıb bir daha geriyə dönməməyi tərcih edənlərdənəm. "Ədəbiyyat qəzeti”ndəki
baş redaktorluq görəvim məndən heç nə almadı. Əksinə, ədəbi ideallarımı gerçəkləşdirmək
baxımından imkanlar, özü də geniş imkanlar açdı. Modern Avropa ədəbiyyatına
doğru yola çıxdıq. Ədəbiyyatımızı dünya ədəbiyyatı ilə paralel təqdim etdik.
Burda həm Apoliner var, həm də Çingiz Əlioğlu, həm Musa Yaqub, həm də Bodler
var. Həm Rembo var, həm də Məmməd İsmayıl. Həm Sabir Rüstəmxanlı, həm də
Adonis. Həm Nəriman Həsənzadə, həm də Andre Morua. Həm Anar, Elçin, Kamal
Abdulla, həm də Rolan Bart var. Həm Nizami Cəfərov, həm də İvan Qoll. Həm Vaqif
Səmədoğlu var, həm də Van Qoq. Həm Mircavad var, həm də Pirosmani. Həm Vaqif
Mustafazadə var, həm də Bayron. Həm klassika, həm sürrealizm, həm də
postmodernizm. Ən əsası, bütün yersiz qarşıdurmaları, mənasız qovğaları
görməzdən gəlib ədəbiyyatı önə çəkirik.
– "Ədəbiyyat qəzeti”nə "daş atanlar” da olur,
yaxud çap edilmək azarını düşmənliyə çevirənlər də. Bununla yanaşı qəzetin
fəaliyyətini təqdir edənlər daha çoxdur. Kəsəsi, "Ədəbiyyat qəzeti” dostlarını
və "yağılarını” necə qazanıb?
– "Ədəbiyyat
qəzeti” hər şənbə ədəbi ictimaiyyətə təqdim olunur. Bununla dostmu qazanır,
düşmənmi, bu, daha qalır onu kimin hansı gözlə oxumasına. Azər Turan üçün dost,
düşmən anlayışı yoxdur. Bütöv vətən anlayışı olduğu kimi bütöv də ədəbiyyat
anlayışı var. Mən hər zaman ədəbiyyata bu kriteriyadan baxdım və sonadək belə davam
edəcəm. Mehdi Bəyazid mənim barəmdə yazdığı məqaləsində bildirirdi ki,
"Ədəbiyyat torpağı vətən qılmaq sənətidir”. Mən ədəbiyyata həm də torpağı vətən
qılmaq sənəti kimi baxıram. Yaddaşımın yolu təkcə kitablardan, doğulduğum
torpaqdan deyil, həm də müharibədən, Qarabağdan keçir...
– Maraqlıdır...
– 1991–1993-cü
illərdə mən Qarabağ müharibəsinin elə üzünü görmüşəm ki, indi onları xatırlamaq
belə düşüncələrimi təngnəfəs edir. Ön cəbhə öz yerində. Arxadakı müharibə daha
amansız idi... Rəsmi işim, vəzifəm məni müharibənin fəlakətlərini daha içdən
görməyə imkan verdi. Şəhid qanının qoxusunu duydum, tanıdım və heç unutmadım.
Müharibə situasiyasında insanların başqa varlığa çevrildiklərini gördüm.
Dediyim kimi, rəsmi işim elə idi ki, 130 şəhidin dəfnində iştirak etdim. Bu,
bəlkə də sadəcə müharibə statistikasıdır. Amma... Məsələ burasındadır ki,
işimlə bağlı olaraq o 130 şəhidi valideynlərinə təhvil vermək missiyası mənim
öhdəmə düşmüşdü. 130 ananın, 130 atanın, bir o qədər bacının, qardaşın oğul,
qardaş dağından necə sarsıldıqlarının şahidiyəm. Hamısının o xəbəri alanda
hansı hala, vəziyyətə düşdüklərini gördüm. Gözümün qabağında dəli olub
havalanan bacılar oldu. Çətin də olsa bəzi məqamları xatırlamaq istəyirəm.
Kəndlərimizdən birinə şəhid aparmışdım. Gecədən keçmişdi. Şəhid cənazəsi
qoyulmuş maşınla kənd yoluna daxil olduq. Maşın kəndə yaxınlaşanda qarşıda
əyninə ağ gecə paltarı geymiş bir qadın göründü. Maşına tərəf qaçırdı. Çatdı və
özünü maşına çırpıb yıxıldı. Kim olduğunu bilmirdim. Sürücü ilə köməkləşib
qadını da maşına, maşındakı şəhid cənazəsinin yanına qoyduq. Və kəndə daxil
olduq. Sonra... Bilirsinizmi, o qadın kim imiş? Şəhidin anası. Sadəcə, ürəyinə
damıb. Yola çıxıb və oğlunun cənazəsini gətirən maşına çırpıb özünü. Əvvəlcə
özünə təzəcə gələn anaya kömək etdik, onu maşından düşürdük. Hələ özündə
deyildi. Qonşular səsə çıxır. Və bu arada başqa bir qadın ortaya girib qol
qaldırır. Öz havasını zümzümə edərək oynayır. Mən 130 belə müharibə anı
yaşadım. Başqa bir kənddə şəhidin qardaşı havalandı. Qardaşının yeddisi günü
onu ayağından bir ağaca zəncirlənmiş gördüm. Başqa bir xatirə; eyni kəndə bir
gündə bir neçə şəhid aparmalı oldum. Kənd camaatı dəli olmasın, bir yerdə
havalanmasın deyə, axundun məsləhəti ilə şəhidləri bir-bir apardıq kəndə. Bir
gündə bu qədər şəhid qarşılayan və dəfn edən kənd... Təsəvvür edirsiniz? O
illərdə Qafqaz İslam Ordusunun bizim tərəflərdəki fəaliyyətini araşdırırdım.
1918-ci ildə gənc olan, indi isə qocalıb əldən düşmüş adamları danışdırdım.
Hamısının söhbətini lentə alır, yazıya köçürürdüm. Məlum oldu ki, türklər bizim
tərəflərdəki döyüşlərdə 11 şəhid verib. Mən həmin qocaların yaddaşına,
hafizəsinə istinadən və onların iştirakı ilə türk şəhidlərinin məzarının yerini
bəllədim. 1918-ci ildə bu torpaqlarda şəhid olmuş 11 türk əsgərinin məzarını
tapmışam... Məzarları tapdım. Sonra Azərbaycanla Türkiyənin müştərək bir
müəssisəsi o məzarların üzərində böyük bir anıt ucaltdı. İndi o tərəflərə yolu
düşənlər görür o möhtəşəm abidəni. Bax o abidənin təməlinə ilk daşı mən
qoymuşam... Nə isə, bəzən çox ağrılı, bəzənsə çox həzin məqamlardır...O illərdə söhbət
etdiyim qocalar hamısı şahidlik edirdi ki, türk əsgərlərindən biri geri
qayıtmayıb. Burda qalıb. Burda qalan mehmetciyin adını da unutmamışdılar: Həsən
Çavuş. Həsən Çavuşun sorağına düşdüm. Ondan bir xəbər tuta bilmədim.
Kəndlərimizdən birinə yenə də şəhid gətirilmişdi. Əbdülov Həsən. Həsənin
məzarını babasının məzarının yaxınlığında qazdılar. Babasının baş daşına da
Əbdülov Həsən yazılmışdı. Adaş idilər. Sən demə, şəhid Əbdülov Həsən həmin
Həsən Çavuşun, burada qalıb Həsən Əbdülova çevrilmiş Həsən Çavuşun nəvəsi imiş.
Əslində, mənim müharibə mövzusunda yazılmış ədəbi əsərlərə yanaşmamda da
həyatdan gələn meyarlarım var. Çoxları mənim halımı anlamır. 25 ildir ki,
ürəkdən gülə bilmirəm. 25 ildir ki, o səslər, o gecələr, o kəndlər, o atalar, o
analar, o qardaş və bacılar, o qəriblər, o talelər, o Həsən Çavuşların taleyi
yaddaşımdan çəkilmir.
– Əlbəttə, ağrılı xatirələrdir.
– 55 yaşımın
tamam olması münasibətilə reallaşan bu söhbətimiz məni o illərə apardı.
Çoxdandır ki, mənə sitəm edən anlar və anılar yenidən yaddaşımda boy verib
göründü. Mənim 130 belə xatirəm var. Qarabağla – Ağdərəylə bağlı güllə səsi ilə
dolu xatirələrimin isə yaddaşımda heç qımıldanmasını belə istəmirəm. Bircə onu
deyim ki, Azər Turan həm də şəhid qanının ətrini hiss etmiş, zamanında düşmənlə
qarşı səngərdə dayanmış bir adamdır.
– Hər keçən gün Turan Cavidsiz günlər daha da artır. Siz
ona çox yaxın olmusunuz, xeyir-duasını almısınız. Bu itkini illər keçdikcə
hansı anlarda, hansı durumlarda daha çox hiss edirsiniz?
– Bunu cəsarətlə
deyirəm ki, Turan Cavidlə çox yaxın deyil, ən yaxın dost olmuşam. Bütün ölkə və
Turan Cavidin yaxınları da bilir ki, dünyasını dəyişdiyi gün o, son sözlərini
mənə deyib. Dediklərinin içində bir söz vardı ki, uzun illər bu sözün fərqinə
vara bilmədim. Ölümündən bir az əvvəl son söhbətimizdə dedi ki, məndən sonra
sənə çox çətin olacaq. Amma dözməyi bacar. Çünki ən sonunda uğur səninlə
olacaq. İnanıram ki, zatən məni hifz edən də elə onların və təkcə onların
deyil, həyatımı həsr etdiyim insanların – Cavidlərin, Əli bəy Hüseynzadələrin
ruhudur. Təkcə Xalid Səid Xocayevin ruhu adamı behiştin qapısına qədər aparmaq
gücündədir. Yəni onların ruhu adamı leptonlar kimi qoruyur. 2005-ci ildə
Ərtoğrol Cavidin 500 səhifəlik kitabını çapa hazırlamışdım. İndi hər dəfə o
kitaba baxanda elə bilirəm canlı varlıqdı, elə bil, Ərtoğrolun özüdür. Turan
xanımı xatırlamadığım gün olmur. Şəkli iş otağımın divarındadır. Deyirlər,
ədəbiyyat, yazmaq ağrıdan qurtulmağın xilas yoludur. Amma Turan xanımla bağlı
yazdığım yazı da onunla bağlı ağrılarımın üzərinə su səpmədi.
– Siz Hüseyn Cavidin əsərlərinin ilk Türkiyə
nəşrini hazırlamısınız. İstərdim söhbətimiz o məsələyə yön alsın.
– Bu
iş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Siyasi-ictimai məsələlər üzrə köməkçisi,
professor Əli Həsənovun təşəbbüsü və "Kaspi” Təhsil Şirkətinin layihəsi
əsasında gerçəkləşdi. Kitab İstanbulda nəşr olundu.
İstanbul,Ankaravə EskişehirUniversitetlərində geniş
təqdimatlar keçirildi. Mənim üçün çox önəmli olanböyük alimAhmed
Bican Ercilasun kitab barədə dəyərli fikirlər söylədi. Nəşr prosesində
oradaydım. Gecə oteldə yatmışdım. Cavid əfəndi yuxuma gəldi. İlk və sonuncu
dəfəydi ki, Hüseyn Cavidi yuxuda görürdüm. Əynində qara kostyum vardı. Söhbət
etdik. Daha doğrusu, o danışdı, mən isə susub dinlədim.
– Nə danışdı?
–
Dedi, sən elə bilirsən, Çingiz Attiladan əvvəldir? Yox... Çüngiz Attiladan
sonradır. Bunu dedi və mən yuxudan oyandım. Bilirsiniz, onun iki əsəri –
"Çüngiz” və "Attila” həbs olunduğu gün müsadirə edilib, evindən aparılıb.Ömrümün
hər anı mənim üçün əzizdir. Elə anlar var ki, hələm-hələm ələ düşməz. Kitabın
İstanbul Universitetində təqdimatından sonra bu münasibətlə ziyafət verildi.
Unudulmaz olan nədir, bilirsənmi? Hörmətli Əli Həsənov Əli bəy Hüseynzadənin
qızı Feyzavər Alpsarı da ziyafətə dəvət etdi. O günlərdə Feyzavər xanım ürək
çatışmazlığından əziyyət çəkirdi. Həkimlərin sözünə baxsa, gəlməməliydi. Ona
telefon açdım. "Gəlmək istərdim. Amma gələ biləcəyəmmi?” – dedi. Hər şeyə
rəğmən, gəldi. İbrahim Yıldırımla və onun xanımı, Molla Vəli Vidadinin
nəticəsi, tarixçi Vəli Orkunun qızı Fügen xanımla gəldi. 16-cı mərtəbədə,
pəncərələrindən işıqlara qərq olmuş İstanbulun sayrışdığı məkanda Hüseyn
Cavidin adına verilən ziyafətin yuxarı başında Əli bəy Hüseynzadənin
dünyamızdakı yeganə yadigarı əyləşdi. Sirli-sehrli İstanbul gecəsi... Gözəl və
misilsiz anlar. Pəncərədə mavi işıqlarla süslənmiş Boğaz körpüsü görünürdü.
"Boğaz nə Boğaz. Allah zavalverməsin!” (Cavid). Bakıda yeni çapdan çıxmış
"Əli bəy Hüseynzadə” kitabımı Feyzavər xanıma təqdim etdim. Kitabdakı
şəkillərin hamısını və bəzi tarixi sənədləri mənə o, özü vermişdi. Ön sözünü
yazdığı kitabı sevgiylə vərəqlədi. Qəfil başını qaldırdı, baxışlarında kədərli
bir məmnunluq vardı. Pıçıltıyla "Sağ ol!” – dedi. Sonra yenidən təkrar etdi:
"Sağ ol!”Belə
anılarım çoxdur mənim. Xüsusən də, İstanbulda Cavidlə, Əli bəy Hüseynzadə ilə
bağlı.
– Unudulmaz gün olub...
– Mən
Boğaz körpüsünün üstündən ilk dəfə Feyzavər Alpsarla birgə keçmişdim. Əli bəyin
ziyarətinə – Qaracaəhmədə gedirdik. Hələ körpünün üstündəykən "Oralar Üsküdar
tərəfdir”, – deyə Əli bəyin qızı Feyzavər xanım Asiya səmtindəki qarşı yaxanı
göstərmişdi.
Mən
isə Yəhya Kamalın misralarını xatırlamışdım:
Son
günün cəngi olurkən, nə şafaqmış bu şafaq.
Üsküdar gözləri dolmuş təpələrdən baxaraq,
Görmüş İstanbula yüz min mələyin uçduğunu…
Saxlamış durmuş, əsrlərcə xəyalında bunu.
O
zaman Salyandan apardığım torpağı Əli bəyin məzarına səpmişdik. Sonra isə
Hüseynzadənin ziyarətinə mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyevin
rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində getdim.Həmin
gün günorta İstanbul Universitetinin Seyid Həsən Paşa mədrəsəsində yerləşən
konfrans salonuna gəldik. TÜRKSOY-un baş katibi Düsen Kaseinov, nazir müavini
Vaqif Əliyev, İstanbul Universitetinin professorları Şəfəq Sahir
Qaramehmetoğlu, İbrahim Yıldırım, Xəlil Bal çıxış etdilər. Mən də
danışdım.XIX yüzilin yetmişinci illərində Qafqaz Şeyxülislamı Axund Əhməd
Hüseynzadənin yazdığı və o çağa qədər türkolojidə bənzərinə nadir təsadüf
edilən "Tarixi-ədəbiyyati-türki” barədə danışdım. Buna daha çox heyrətlənən
İstanbul Universiteti ədəbiyyat fakültəsinin dekanı, professor Mustafa Özkan və
universitetin prorektoruŞəfəq Sahir Qaraməhmətoğlu oldu.Konfrans
bitdi. Düsen Kaseinov TÜRKSOY adından Əli bəy Hüseynzadənin adına bir ziyafət
verdi. Yenə də axşamdır... Yenə də İstanbul işıqlara qərq olub. "Həmdi”
restoranının pəncərəsi bir tərəfdə Yeni Cameyə, bir yanda Qalata körpüsünə
açılır.Düsen
Kaseinov Əli bəy Hüseynzadəni bizdən az tanımır. Kembric Universitetinin
professoru Razia Sultan da dəvətlilər arasındadır. TÜRKSOY-un baş katibi Əli
bəy Hüseynzadə barədə unudulmaz və çox təsirli sözlər deyir. Və mənə xitabən,
"çalışma ki, Əli bəy Hüseynzadəylə milyonlar maraqlansın. Milyonlar futbolla
maraqlanar. Hüseynzadə kütlənin deyil, intellektuallarındır. Hüseynzadəni hər
ölkədə on nəfər oxuyub öyrənsə bu, yetər”, – dedi.
–
Mahmud Kaşqarlı, Əhməd Yəsəvi, İsmayıl bəy Qaspıralı, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd
Ağaoğlu, Cəmaləddin Əfqani, Yusif Akçura, Mehmet Akif Ərsoy, Hüseyn Cavid,
Yahya Kamal Bayatlı, Fuad Köprülü, Nihal Atsız, Rıza Nur, Zəki Vəlidi Toğan,
Bəkir Çobanzadə, Cənab Şəhabəddin, Əhməd Haşim, Nəcib Fazil Kısakürək, Nazim
Hikmət, Orxan Vəli, Edip Cansevər, Cahit Sıtkı Tarancı, Cemal Süreya, Çingiz
Dağcı, Çingiz Aytmatov və s. kimi böyük şəxsiyyətlərin həyat və
yaradıcılığından yazmısınız. Kifayət qədər əhatəli siyahıdır. Bu müəllifləri
sizə doğma edən, yaxud onların yaradıcı, estetik oxşarlığı nədədir?
– Siz Alp Ər
Tonqanın, Ənvər Paşanın adını çəkmədiniz. Mən Hüseyn Caviddən, Əli bəy
Hüseynzadədən yazdığım şövqlə Alp Ər Tonqa, yaxud Ənvər Paşa barədə də yazıram.
Mənə elə gəlir ki, Alp Ər Tonqadan başlayaraq, Ənvər Paşa da daxil, sizin
saydıqlarınızın hamısı eyni estetik cazibənin çevrəsində, eyni estetik dalğanın
qoynundadır. 2001-ci ildə "Yeni Azərbaycan” qəzetinin "Ədəbiyyat” əlavəsinə
məsul redaktor olanda Ənvər Paşa barədə yazdığım məqaləni "Turan hərbinin
romantiki” adlandırmışdım. Xatırlayıram, o zaman bu yazı bəziləri tərəfindən
bizim "Ədəbiyyat” əlavəsinin manifesti kimi dəyərləndirilirdi. Hətta "Bizim
əsr” qəzeti "Manifest. "Yeni Azərbaycan”ın "Ədəbiyyat" əlavəsi
proqramını açıqladı” başlıqlı bir yazı dərc etmişdi və həmin yazıda "Yeni
Azərbaycan"ın cümə əlavəsi – "Ədəbiyyat" qəzetində Azər Turan
"Turan hərbinin romantiki Ənvər Paşa" adlı ön yazısında nəhayət,
nəşrin proqram əsasını genişliklə açıqladı”– deyə qeyd olunurdu. Yenə də o
düşüncədəyəm. Barokkodursa barokkodur, yaxud "Ədəbiyyat qəzeti”nin bugünkü
istiqamətini əsasən modernist estetika hesab edirlərsə yanılmırlar. Amma gəlin
bunu tarixin öhdəsinə buraxaq. Tələsməyək, qoy son sözü ədəbiyyat tarixinin özü
desin. "Ədəbiyyat qəzeti”nə baş redaktor təyin olunarkən verdiyim ilk
müsahibədə "Füyuzat”ın dayandığı yerdən başlayacağımı açıq şəkildə demişdim.
– "Füyuzat” harda dayanmışdı?
– "Füyuzat”
Şeksprin Yuli Sezarın dilindən yazdığı sözlərdə dayanmışdı.
– Hansı sölərzdə?
– "O halda məni
təqib edin”. Bu, "Füyuzat”ın son sözüydü.
– Siz də təqib etdiniz...
– Bəli. Amma Yuli
Sezarı deyil, "Füyuzat”ı təqib etdik.
– Akademik İsa Həbibbəyli yəqin bunu nəzərdə
tutub "Azərbaycan ədəbi prosesi, onunla
harmoniyada olan, üzvi bağlı olan dünya ədəbi prosesini əks etdirmək
"Ədəbiyyat qəzeti"nin indiki simasını müəyyən eləyir... Məncə, Azər
Turan bizim əsrin əvvəllərində olan Əli bəy Hüseynzadədən, Əhməd Ağaoğludan
başlayan missiyanı layiqincə özündə simvolizə edə bilir” – deyir.
–
İsa müəllim XX əsrin əvvəllərindəki ədəbi prosesi təfərrüatına qədər bilən
görkəmli mütəxəssisdir. Məramımızı dəqiq ifadə edib.
– Ötən il "Ədəbiyyat qəzeti” yayınları
seriyasından gənc və nakam şair Faiq İsmayılov haqqında kitab çap etdirdiniz.
Bu seriyadan nəşrin davamı olacaqmı?
– Bəli, davam
edəcəyik. Hazırda qəzetin layihələrindən olan "Müzakirə saatı”nı kitab kimi
hazırlamışıq. Yaxın günlərdə çap olunmalıdır. Müstəqillik dövründə
ədəbiyyatımızın müxtəlif yaradıcılıq problemlərinə toxunan bu kitabın
ədəbiyyatşünaslığımız üçün faydası böyük olacaq. Ardınca digər layihələrimizi
kitab kimi təqdim etməyi düşünürük. Bir məqamı da vurğulayım, bu il daimi
müəlliflərimizdən Rüstəm Kamalın və Məti Osmanoğlunun qəzetdə çıxan
məqalələrindən ibarət kitablarının çap olunmasını da qəzetimizin uğuru kimi
dəyərləndirirəm.
– Elə sizin son kitabınız – "Fəryadın
metafizikası” da qəzetdə dərc edilən məqalələrinizdən ibarətdir.
– Elədir, çap olunmayan, yaxud ixtisarla dərc etdirdiyim
bəzi əlavə yazılar da var kitabda.
– Kitabınızın təqdimatını niyə Bakıda deyil,
Neftçalada elədiniz?
– Həm fərqli
təqdimat arzulayırdım, həm də atamın ruhunu sevindirmək istədim. Elə bildim ona
belə daha xoş olar. Sağlığında ədəbiyyat adamları onu görmək üçün gəlirdilər
ora. Yenə elə olsun istədim. Çox yüksək səviyyəli təqdimat oldu.
– Azər müəllim, atanız İmamverdi Əbilovun
vəfatından sonra doğulduğunuz evə getmək çətin olar sizə?
–
Çətindir. O evin hər tərəfi xatirələrdir. Səs-küy hələ də qulaqlarımdadır.
Hərdən tar, yaxud piano çalmaq üçün rayona – evimizə gedirəm. Uşaqlığım
Bramsın, Şopenin, Sen Sansın, Baxın, Bethovenin, Çaykovskinin,
Rimski-Korsakovun, Musorqskinin musiqilərini dinləməklə keçdi. Atamın alıb
gətirdiyi vallar patefonda hərləndikcə sanki xoşbəxt olurdum. Ən çox sevdiyim
plastinka Emil Qilelsin ifasında fortepiano musiqisiydi. Qara rəngli "Belarus”
pianomuzu evimizin relikviyası hesab edirəm. O pianoda hələ sovetlər dönəmində
Emin Sabitoğlu Azərbaycan himnini çalıb. Bəstəkar Adil Gəray "Baxçasaray
fantaziyası”nı ifa edib...
– Hazırda tədqiqat apardığınız hansı mövzular var?
– Üçlü düsturun – milli triadanın yaranma
tarixindən bəhs edən "Türkləşmək, islamlaşmaq, avropalaşmaq” adlı kitab
yazıram. Bundan başqa, rejissor dostlarımdan biri ilə teatrlarımızdan birində
tamaşaya qoyulmaq üçün Cavidlər ailəsi haqqında pyesin üzərində çalışırıq. Əli
bəy Hüseynzadə ilə bağlı kitabım Türkiyədə çapa hazırlanır... Allah sağlıq
versin, hələ görüləcək işlər çoxdur.
Söhbətləşdi: Fərid Hüseyn