Bakı 12°C
Dnestryanı münaqişənin həlli planı hazırdır
Avropanın həlli uzanan əsas münaqişələrindən biri - Dnestryanı problemin
həlli ilə bağlı Vyanada keçirilən danışıqların təfərrüatı bəlli olub. Yayılan
xəbərlərə görə, bölgənin Moldovaya inteqrasiyası planı hazırlanıb. Rusiyanın
"Kommersant” qəzeti Moldova hökumətinin hazırladığı planın təfərrüatlarını əldə
etməyə müvəffəq olub. Planda Dnestryanı bölgəyə Moldovanın tərkibində xüsusi status
verilməsi nəzərdə tutulub. 12 bölmədən və 8 səhifədən ibarət sənəddə danışıqlar
prosesinin aktivləşdirilməsi, Rusiya qoşunlarının çıxarılması və sülhyaratma
əməliyyatlarının transformasiyası nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, Birləşmiş
Ştatlar və Avropa İttifaqının danışıqlar prosesində müşahidəçi statusunun
qaldırılması da planda nəzərdə tutulur. Hazırda ATƏT, Rusiya və Ukrayna bu
prosesdə iştirak edirlər. Maraqlıdır ki, Moldova prezidenti İqor Dodon hələ üzə
çıxmayan sənədlə bağlı narazılığını ifadə edib. Beləliklə, Moldova hökuməti
tərəfindən hazırlanan birləşmə sənədi - "Dnestryanı münaqişənin həllinə giriş
və Moldova Respublikasına reinteqrasiya” adlandırılıb.
Onu da qeyd edək ki, sənəd Moldova baş nazirinin reinteqrasiya üzrə
müavini George Belan və Xarici İşlər Nazirliyinin xüsusi məsələlər üzrə səfiri
İon Stevile tərəfindən hazırlanıb. "Çərçivə sənədi” münaqişə ilə bağlı baza
parametrlərini, məqsəd və faktorları, mexanizmləri özündə əks etdirir.
Dnestryanı münaqişə bu sənəddə postsovet məkanda və bütövlükdə Avropada mövcud
olan münaqişələr sırasında "bir qədər az mürəkkəb” və "həlli tez bir zamanda
mümkün” münaqişə adlandırılıb. Xüsusi qeyd edilir ki, bu münaqişədə dini və hər
hansı bir etniklərərarası ziddiyyətlər mövcud deyil. Əhalinin demoqrafik və
icma strukturu praktiki olaraq identikdir – moldovan, ukraynalı və ruslardan
təşkil olunub. Lakin xüsusi qeyd edilir ki, problem Dnestryanı bölgə ilə
Moldovanın xarici siyasətində yarana bilər - Moldova Avropa İttifaqına üzvlüyün
tərəfdarıdır, tanınmamış Tiraspol rəhbərliyi isə Rusiyaya inteqrasiyanı
istəyir.
Sənəddə Rusiya məsələsi ayrıca qeyd olunub. Ən əsası, Rusiya
qoşunlarının ərazidən çıxarılması məsələsi qoyulub. Rusiya qoşunlarının tez bir
zamanda bölgədən çıxarılması qarşılıqlı etimadı və münaqişənin həlli ilə bağlı
əlverişli siyasi atmosferi formalaşdıra bilər. Müəlliflər hesab edirlər ki,
Rusiya qoşunlarının çıxarılması regionda tək sülh və təhlükəsizliyin təminatına
və möhkəmləndirilməsinə deyil, həm də Moldovanın neytral dövlət kimi statusunun
qorunub saxlanılmasına səbəb olacaq. Sonrakı bənddə isə sülhyaratma missiyasını
yerinə yetirən hərbi birləşmələrin öz funksiyasını başa vurduqları və bu
səbəbdən geri dönmələri vurğulanıb. Sülhyaratma missiyasını Kişinyov
çoxmillətli mülki missiya ilə əvəzlənməsini təklif edib. Onların tərkibinin isə
Rusiya, Avropa İttifaqı, Ukrayna və digər maraqlı dövlətlərdən ibarət olması
təklif edilir. Status-kvonun dəyişdirilməsi isə münaqişənin nizamlanması
bəndində öz əksini tapıb. Hazırda belə bir format rolunu 5+2 (münaqişə
tərəfləri - Moldova, Dnestryanı bölgə, vasitəçi tərəflər - ATƏT, Rusiya,
Ukrayna, eləcə də müşahidəçilər - ABŞ və Avropa İttifaqı) formatı yerinə
yetirir. Sənəd müəllifləri hesab edirlər ki, Aİ və ABŞ-ın statusunun müşahidəçilikdən
tam mənada vasitəçiliyə kimi artırılması danışıqların formatına müsbət təsir
edəcək.
Qeyd edək ki, sonuncu dəfə Dnesryanı münaqişənin nizamlanması ilə
bağlı plan 2003-cü ildə hazırlanmışdı. O zaman Moldova prezidenti Vladimir
Voronin onu imzalamaqdan imtina etmişdi. Rusiya baş nazirinin müavini Dmitri
Kozakın iştirakı ilə hazırlanan sənəd "Kozakın bəyannaməsi” adını almışdı. Bu
sənəd Moldovanın Dnestryanı və Qaqauziya subyektləri timsalında
federallaşmasını nəzərdə tuturdu.
Xatırladaq ki, Vyanada həftənin əvvəlində son iki ildə ilk dəfə
olaraq Dnestryanı münaqişənin həlli ilə bağlı tam tərkibli görüş keçirilib. Bu
dəfə danışıqlar ATƏT-ə sədrlik edən Avstriyanın paytaxtı Vyanada keçirilib.
Rusiya nəşrləri yazmışdı ki, razılığın əldə olunmasında diplomatlar səy
göstərsələr də, danışıqlar prosesində adlarının hallanmasını istəməyən və
kənarda qalmağa üstünlük verən məxfi oyunçuların böyük rolu olub. Söhbət
qərbyönümlü siyasətçi kimi tanınan Moldovanın hakim Demokrat Partiyasının
lideri Vladimir Plaxotnyuk ilə Dnestryanılı biznesmen, "Şerif” holdinqinin
rəhbəri Viktor Quşandan gedir.
Azər
