Özbəkistan qlobal iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə uyğunlaşa biləcəkmi?

"Qlobal istiliyin artması, dünyada zəifləyən istilik dalğaları, quraqlıq, yanğınlar, qasırğalar, leysan yağışları və daşqınlar kimi dağıdıcı ekstremal hava hadisələrini gücləndirir" dedi. - BMT -nin məlumatına görə, son 5 ildə qlobal havanın orta temperaturu rekord göstəricilərdən ən yüksəkləri arasında olub. Dünya Bankının proqnozlarına görə, 2050 -ci ilə qədər daha da istiləşmə dünyanın altı bölgəsində 216 milyon insanın, o cümlədən 5 milyonunun Orta Asiyada qaçqın vəziyyətinə düşməsinə səbəb olacaq.
Bu gün qeydə alınmış hava qəzalarının sayı 1970 -ci illə müqayisədə 5 dəfə çoxdur və onların dəyəri 7 dəfə çoxdur. Son 20 ildə təbii fəlakətlər 1,2 milyondan çox insanın həyatına son qoymuş və təxminən 3 trilyon ABŞ dolları məbləğində iqtisadi ziyana səbəb olmuşdur. Önümüzdəki 30 il ərzində iqlim dəyişikliyi və bunun nəticələri dünya iqtisadiyyatına 8 trilyon dollara başa gələcək. Qlobal ÜDM artımının iqlim dəyişikliyinin təsiri səbəbindən 2050 -ci ilə qədər 3% azalacağı proqnozlaşdırılır.
Beynəlxalq ictimaiyyət iqlim proseslərinin mənfi nəticələrindən qorxaraq mövcud vəziyyətlə bağlı narahatlığını ifadə edir. 2021 -ci ilin avqustunda BMT ekspertlər qrupu müşahidə olunan iqlim dəyişikliklərini uzunmüddətli perspektivdə geri dönməz olduğunu qəbul edərək görünməmiş bir hadisə adlandırdı. BMT -nin baş katibi Antonio Quterreş iqlimin kəskin istiləşməsi səbəbindən fəlakətlə bağlı xəbərdarlıq edib. Bununla əlaqədar olaraq, o, beynəlxalq ictimaiyyətin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə səylərini birləşdirməyə çağırdı.
Orta Asiya ölkələri iqlim dəyişikliyinin mənfi təsirlərini yaşayır. Dünya Bankı mütəxəssislərinin fikrincə, əgər 21 -ci əsrin sonuna qədər mövcud dərəcələri qoruyarkən dünyada orta temperatur 4 dərəcə Selsi artacaqsa, Orta Asiyada artım 7 dərəcə olacaq.
Son 50-60 il ərzində qlobal iqlim dəyişikliyi nəticəsində bölgədəki buzlaqların sahəsi təxminən 30% azalmışdır. 2050 -ci ilə qədər Sırdərya hövzəsindəki su ehtiyatlarının 5%-ə qədər, Amudərya hövzəsində isə 15%-ə qədər azalacağı gözlənilir. 2050 -ci ilə qədər Mərkəzi Asiyada təzə su qıtlığı bölgədə ÜDM -in 11% azalmasına səbəb ola bilər.
Təhlillər göstərir ki, iqlim dəyişikliyi Özbəkistanda su çatışmazlığını daha da artıracaq, quraqlığın müddəti və tezliyinin artmasına, habelə iqtisadiyyatın su ehtiyatlarına olan tələbatının ödənilməsində ciddi problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Əgər 2015 -ci ilə qədər olan dövrdə Özbəkistanda ümumi su kəsiri 3 milyard kubmetrdən çox idisə, 2030 -cu ilə qədər 7 milyard, 2050 -ci ildə 15 milyard kubmetrə çata bilər. Son 15 ildə adambaşına düşən su təchizatı 3048 kubmetrdən 1589 kubmetrədək azalıb.
Bundan əlavə, bölgədə suyun rasional istifadəsi ilə bağlı problemlər var. FAO -ya görə, bölgənin bəzi ölkələrində su istifadəsi kritik həddə çatıb (100%-dən çox). Xüsusilə Özbəkistanda bu rəqəm 169%, Türkmənistanda su ehtiyatlarının 144% -ni təşkil edir. Tacikistanda "su gərginliyi" orta hesabla hesablanır - 62%. Qırğızıstan və Qazaxıstanda şirin sudan istifadə göstəriciləri də qlobal səviyyəni keçərək müvafiq olaraq 50% və 33% -ə çatır.
Özbəkistan qlobal iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmaq üçün nə edir?
Özbəkistan iqlim dəyişikliyinin təsirlərini uyğunlaşdırmaq və azaltmaq üçün ardıcıl tədbirlər görür. Ətraf mühitin mühafizəsi dövlət siyasətinin prioritet sahələrindən biri kimi müəyyən edilmişdir. Bu sahədə institusional çərçivə gücləndirilmişdir. Dövlət Ekologiya və Ətraf Mühitin Mühafizəsi Komitəsi, Hidrometeoroloji Xidmət Mərkəzi tamamilə islahatlara məruz qalıb, Meşəçilik üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb.

Ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsinə, təbii sərvətlərdən səmərəli istifadəyə, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində yeni, ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyaların tətbiqinə yönəlmiş uzunmüddətli strategiyalar qəbul edilmişdir. Bunlar arasında 2030-cu ilə qədər ətraf mühitin mühafizəsi konsepsiyası, 2020-2030-cu illərdə su təsərrüfatının inkişafı, 2019-2030-cu illər üçün respublikanın "yaşıl" iqtisadiyyata keçid Strategiyası, 2019-2028 və digərləri.
Əhalinin ekoloji mədəniyyətinin inkişafı ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinin səmərəliliyinin artırılmasında mühüm rol oynayır. Bu istiqamətdə əhəmiyyətli bir addım, 2008 -ci ildə vətəndaş cəmiyyətinin bu istiqamətdəki səylərini birləşdirmək üçün hazırlanmış Özbəkistan Ekoloji Hərəkatının yaradılması idi. 2019 -cu ildə Ekoloji Hərəkat Ekoloji Partiyaya çevrildi ki, bu da ətraf mühit gündəmini siyasi müzakirələr səviyyəsinə qaldırmağa imkan verdi. Hazırda partiyanın 200 mindən çox üzvü var. 2019 -cu ildə keçirilən parlament seçkilərindən sonra ekoloqlar Ali Məclisin Qanunverici Palatasında 15 yer (10%) əldə etdilər. Üstəlik, Ekoloji Partiya, tarixində ilk dəfə olaraq 2021 -ci il oktyabrın 24 -də keçiriləcək prezident seçkilərinə namizəd irəli sürdü.
Əhalinin ekoloji mədəniyyətinin formalaşmasında mühüm amil gənc nəslin tərbiyəsidir. Özbəkistanda davamlı ekoloji təhsil sistemi qurulur. 2019 -cu ildə gənc nəsil arasında ekoloji biliklərin, şüurun və mədəniyyətin formalaşdırılmasını, innovativ texnologiyaların cəlb edilməsi ilə ekologiya sahəsində elmin təkmilləşdirilməsini və ekoloji təhsilin inkişafını nəzərdə tutan Ekoloji Təhsilin İnkişaf Konsepsiyası qəbul edildi. təhsil və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində insan resursları.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində "Uşaq-ekoloq" proqramı tətbiq olunur və "Ekoloji dəhlizlər" təşkil olunur. Məktəblərdə "Ən Yaxşı Ekoloji Məktəb", "Ən Yaxşı Ekoloji Şagird" mövzusunda yarışmalar keçiriləcək. Lisey və kollec şagirdləri arasında keçirilən "Ekologiya mütəxəssisi" və "Ən yaxşı ekoloji layihə" müsabiqələri gəncləri həvəsləndirəcək. Ali təhsil müəssisələrində, tələbə yataqxanalarında "Ekoklublar" ın fəaliyyəti qurulacaq.
Açıqlıq və söz azadlığı siyasəti sayəsində ətraf mühit məsələləri medianın diqqət mərkəzindədir. Qanunsuz ağac kəsmə, heyvanlara qarşı qeyri -insani rəftar, habelə su obyektlərinin antropogen çirklənməsi halları fəal şəkildə işıqlandırılır. Genişmiqyaslı ekoloji kampaniyalar həyata keçirən müxtəlif könüllü hərəkatları ortaya çıxdı. 2021 -ci ilin iyul ayında Daşkənd vilayətində mindən çox insanın iştirak etdiyi ekoloji kampaniya keçirildi. Tədbir çərçivəsində könüllülər və fəallar Çarvak və Tuyabuğuz su anbarlarının sahillərini zibildən təmizləyiblər. Ümumiyyətlə, yaşayış üçün əlverişli təbii mühit hüququnun həyata keçirilməsinə əhalidən tələbat var.
Ölkədə yaşıl iqtisadiyyata keçid başlayıb
Özbəkistanın iqlim gündəminin ən əhəmiyyətli istiqaməti yaşıl iqtisadiyyata mərhələli keçiddir. İqtisadiyyatın enerji səmərəliliyinin artırılması, karbohidrogenlərdən istifadənin azaldılması və bərpa olunan enerji mənbələrinin payının artırılması üçün tədbirlər görülür. Beləliklə, 2030 -cu ilə qədər enerji səmərəliliyinin iki dəfə artması və ÜDM -in karbon intensivliyinin azalması gözlənilir. Əhalinin artan tələbatını ödəmək üçün elektrik enerjisi istehsalının ümumi həcmində bərpa olunan enerji mənbələrinin payının indiki 10% -dən 25% -ə çatdırılması planlaşdırılır.
Günəş enerjisinə diqqət yetirilir. Mütəxəssislərin fikrincə, Günəş elektrik stansiyalarının inşası ilə Özbəkistan 600 milyard kilovat -saat elektrik enerjisi istehsal etmək imkanına malikdir. Bu, respublikanın bugünkü ehtiyacından 8 dəfə çoxdur. 2025 -ci ilə qədər beynəlxalq şirkətlərlə (Masdar, Total, Scaling Solar, Clipper və digərləri) birlikdə ümumi gücü 2900 MVt olan günəş və külək elektrik stansiyalarının işə salınması planlaşdırılır. Keçən ilin avqust ayında Navoi bölgəsində 100 MVt gücündə ilk günəş fotovoltaik stansiyası işə salındı.
Su ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək üçün kənd təsərrüfatına ən son texnologiyalar tətbiq olunur. 2020-ci ildə ölkədə 133,6 min hektar sahədə su qənaət edən texnologiyalar tətbiq edildi. Belə ki, son illərdə su qənaət edən suvarma texnologiyalarının tətbiq sahəsi 291,2 min hektara çatmışdır ki, bu da suvarılan torpaq sahəsinin təxminən 7% -ni təşkil edir. Artan mövsümdə qənaətli suvarma texnologiyalarının tətbiqi nəticəsində 280 milyon kubmetr suya qənaət edildi, 300 min hektardan çox suvarılan torpağın su təchizatı yaxşılaşdırıldı və əlavə təkrar bitkilərin suvarılması imkanı yaradıldı. sahəsi 16 min hektardan çoxdur.
Ölkənin şəhər və qəsəbələrinin yaşıllaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Nukus, Urgenç və Xivədə yerli ağac və kollardan "yaşıl kəmər" in yaradılması planlaşdırılır. Bundan əlavə, yaxın gələcəkdə yaşıllıqlar salınacaq, 125 milyon ağac əkiləcək. Daşkəndin ümumi ərazisinin yaşıllaşdırılması 2023 -cü ilə qədər indiki 26,4% -dən 30% -ə qaldırılacaq. 2019 -cu il noyabrın 1 -dən etibarən dövlət meşə fonduna daxil olmayan qiymətli ağac və kol növlərinin kəsilməsinə moratorium qüvvəyə minib. Bölgədə pozuntuların qarşısının alınmasına, qanunsuz ağac kəsmə, brakonyerlik, qanunsuz tullantıların atılması da daxil olmaqla, cavabdeh olan bir Ekopolisin yaradılması planlaşdırılır
Aral dənizi bölgəsindəki ekoloji fəlakətin aradan qaldırılması Özbəkistanın və bölgə ölkələrinin qarşısında duran ən vacib vəzifədir.
Aral dənizinin qurumasının nəticələrinin minimuma endirilməsi və Aral dənizi bölgəsinin sosial-iqtisadi inkişafı Özbəkistanın iqlim siyasətinin prioritetlərindən biridir. Aral dənizinin qurudulmuş dibində (1,5 milyon hektar əkilmiş) qoruyucu yaşıllıqlar yaratmaqla Özbəkistan meşə və çalıların işğal etdiyi ərazini artırır. Son 4 ildə respublikada meşə salınmasının həcmi 10-15 dəfə artmışdır. Əgər 2018 -ci ilə qədər illik meşə yaradıcılığı 47-52 min hektar daxilində idisə, 2019 -cu ildə bu rəqəm 501 min hektara, 2020 -ci ildə isə 728 min hektara qədər artdı.
Son illərdə Özbəkistan Aral dənizi böhranının nəticələrini azaltmağa yönəlmiş 250 -dən çox layihə həyata keçirmişdir. Bölgə əhalisinin həyat şəraitinin və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş 2017-2021-ci illər üçün Aral dənizi Bölgəsinin İnkişafına dair Dövlət Proqramı qəbul edilmişdir. Bundan əlavə, 2020-2023-cü illər üçün Qaraqalpaqstanın Hərtərəfli Sosial və İqtisadi İnkişaf Proqramı təsdiq edilmişdir. 2018 -ci ildə Respublika Prezidenti yanında Aral dənizi Beynəlxalq İnnovasiya Mərkəzi yaradıldı.
Prezidentin Aral dənizi zonasının inkişafına yönəlmiş fərman və qərarlarının icrasına nəzarəti gücləndirmək məqsədilə 2020 -ci ildə Ali Məclisin Senatında Aral Dənizinin İnkişafı Komitəsi yaradılmışdır.
Özbəkistan Aral dənizinin qurumasının nəticələrini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaq üçün fəal addımlar atır, eyni zamanda bu fəlakətin nəticələri ilə mübarizə üçün Orta Asiya ölkələrinin səylərini birləşdirir. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev, 2017 -ci ilin sentyabrında BMT Baş Assambleyasının 72 -ci sessiyasında çıxış edərək, dünya ictimaiyyətinin diqqətini Aral dənizi fəlakətinə yönəltdi.
2018-ci ildə on illik fasilədən sonra Türkmənistanda Beynəlxalq Aralın Xilasetmə Fondunun toplantısı keçirildi. Elə həmin il Özbəkistan Prezidentinin təşəbbüsü ilə Aral dənizi bölgəsi üçün BMT-nin İnsan Təhlükəsizliyi üçün Çox Tərəfdaş Etimad Fondu yaradıldı. 24-25 oktyabr 2019-cu il tarixlərində Nukusda BMT-nin himayəsi altında "Aral dənizi bölgəsi-ekoloji yeniliklər və texnologiyalar zonası" yüksək səviyyəli beynəlxalq konfrans keçirildi. Özbəkistan Prezidentinin təklifi ilə 2021 -ci il mayın 18 -də BMT Baş Məclisi yekdilliklə Aral dənizinin ekoloji yeniliklər və texnologiyalar zonası elan edilməsi haqqında xüsusi qətnamə qəbul etdi. Aral dənizi bölgəsi, Baş Assambleyanın belə bir əhəmiyyətli status verdiyi ilk bölgə oldu.

Özbəkistan iqlim dəyişikliyinin mənfi nəticələrini birlikdə aradan qaldırmaq üçün beynəlxalq əməkdaşlığın tərəfdarıdır. Özbəkistan ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində bir sıra beynəlxalq konvensiyalara və müvafiq protokollara qoşularaq ratifikasiya olunmaqla qlobal ekoloji siyasətin fəal iştirakçısı olmuşdur. Özbəkistanın (2017) BMT -nin İqlim üzrə Paris Sazişinə qoşulması, 2030 -cu ilədək atmosferə istixana qazı tullantılarının 2010 -cu ilə nisbətən 10% azaldılması ilə bağlı öhdəliklər götürdüyü vacib hadisə idi. Bu məqsədə çatmaq üçün hazırda Milli Aşağı Karbonlu İnkişaf Strategiyası hazırlanır və 2050-ci ilə qədər Özbəkistanda karbon neytrallığına nail olmaq məsələsi üzərində iş aparılır.
Heç bir ölkə iqlim dəyişikliyinin təsirləri ilə təkbaşına mübarizə apara bilməz. Özbəkistan bu sahədə beynəlxalq təşkilatlar, ABŞ, AB və digər ölkələrlə qarşılıqlı əlaqə qurmuşdur. BMT, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və yerüstü ekosistemlərin qorunmasını əhatə edən Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə (SDG) nail olmağı təşviq edir. 2020 -ci ildə Almaniya Orta Asiya və Əfqanıstanda iqlim və təhlükəsizlik mövzusunda Yaşıl Orta Asiya regional təşəbbüsünü irəli sürdü. Təşəbbüsün məqsədi gələn dörd il ərzində altı iştirakçı ölkə arasında daha geniş məlumat əldə etmək və akademik əməkdaşlığı təşviq etməkdir.
Özbəkistanın fəal beynəlxalq fəaliyyəti xüsusi diqqət tələb edir. Prezident Şavkat Mirziyoyev beynəlxalq forumlarda çıxış edərək, qlobal gündəmin əsas aspektləri, xüsusən də iqlim dəyişikliyi problemləri ilə əlaqədar olaraq, beynəlxalq və regional əməkdaşlığın gücləndirilməsinə yönəlmiş məşhur fikir və təşəbbüslər irəli sürür. Belə ki, Özbəkistan rəhbəri BMT, ŞƏT, İƏT, Mərkəzi Asiya dövlət başçılarının məşvərət görüşlərində etdiyi çıxışlarda iqlim dəyişikliyi ilə bağlı problemləri həll etmək üçün səyləri birləşdirməyə, habelə konkret təsirli təsir yaratmağa çağırdı. bu istiqamətdə regional əməkdaşlıq mexanizmləri.
2019-cu ildə Bişkekdə keçirilən ŞƏT sammitində Prezident Şavkat Mirziyoyev təşkilatın ölkələrində resurslara qənaət edən və ətraf mühitə uyğun texnologiyaların tətbiqi üçün ŞƏT-in Yaşıl Kəmər proqramını qəbul etməyi təklif etdi. İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 2021-ci il martında keçirilən 14-cü zirvə toplantısında Özbəkistan rəhbəri, təmin edilməyə yönəlmiş Orta Vaxt Strategiyasını hazırlamaq və təsdiq etmək təşəbbüsü ilə çıxış etdi.