Yeyəndə boğazımızda, yeməyəndə ürəyimizdə qalır - ARAŞDIRMA
Mütəxəssislər
deyirlər ki, dönərdən zəhərlənmənin qarşısını almaq üçün istifadə edilən məhsullar
keyfiyyətli olmalı, sanitar-gigiyenik qaydalara riayət edilməlidir. Üstəlik, dönərin
qazda deyil, köz və ya kömürdə bişirilməsi tövsiyə olunur.
Uşaqdan
böyüyə hər kəsin sevimli ayaqüstü yeməyi olan dönərdən zəhərlənmə halları, təəssüf
ki, tez-tez baş verir. Zəhərlənmə xəbərlərini eşidəndən sonra dönərimizi nə
rahat yeyə bilirik, nə də imtina edə. Çünki dönərxanaların qarşısından keçəndə dönərin
qoxusu adama gəl-gəl deyir. Və beləcə, yeyəndə boğazımızda, yeməyəndə ürəyimizdə
qalır.
Sevimli
yeməyimiz bizi niyə "zəhərləyir”?
Əksər
insanlar dönərdən zəhərlənmələrin səbəbini ətdə görür. "Əşi, 1 manat 50 qəpiklik
dönər necə olacaq”, "Allah bilir nə əti ilə hazırlanır” kimi fikirlər səsləndirirlər.
Dönərin inqrediyentləri təkcə ətdən ibarət deyil axı... Bəlkə "günah” ətdə
deyil? Görəsən sevimli ayaqüstü yeməyimizdən ehtiyat etməyimizə nələr səbəb olur?
1 manat 50
qəpiklik dönərin aqibəti
Qida texnoloqu
Ağa Salamov "Kaspi”yə
açıqlamasında bildirdi ki, hazırda dönərxanaların prinsipi ucuz dönər satmaqdır.
Təbii ki, ucuz dönər də ucuz ətdən əmələ gəlir: "Məsələn, toyuğun 1 kiloqramı 4-5
manat arasında dəyişir. Dönərxanalarda toyuq dönərinə çörək, mayonez, xiyar,
pomidor və s. əlavə edirlər. Onun maya dəyəri təxminən 3 manata qədər gəlib
çıxır. Bəs necə olur ki, bunu 1 manat 50 qəpiyə satırlar? Ət dönərləri isə nisbətən
baha olur, bu səbəbdən ətə daha çox güvənirlər. Lakin ət dönərinin də tərkibindəki
ətin mənşəyi məlum deyil”.
Dəfələrlə
dondurulan dönər ətləri
Qida
ekspertinin sözlərinə görə, zəhərlənmələrin əsas səbəbi dönər ətlərinin dəfələrlə
dondurulması və mayonezlərdir: "Dönərlər, bəzən ölkəyə idxal olunan ucuz, mənşəyi
məlum olmayan ətdən hazırlanır. Hansı ki, Ukraynadan, Hindistandan gəlir. Bu ətlər
ölkəyə gələndə donmuş olur, donu açılır, müəyyən qismi şişə taxılır. Sonra yerdə
qalan hissəni dondururlar ki, satışa
çıxartsınlar. Çünki ətə tələbat
olduqca (???
Yəqin ki, azdır), mərhələli şəkildə satılır. Dondurmasalar, yenidən
sata bilməzlər. Bəzən ət uzun müddət dondurucuda qalır. Dönərxana da onu alır,
donu açılır və zəhərlənmə halı baş verir”.
2 saat ərzində
bitməli olan emal
Ağa
Salamov deyir ki, ətdə yaranan mikrobioloji çirklənmə də zəhərlənmələrə səbəb
olur : "Bəzən dönərçi özünü sığortalamaq üçün deyir ki, yerli ətdən istifadə
edirəm. Amma əti otaq temperaturunda saxlayıb, emal müddətini 2 saat ərzində
tamamlamayanda mikro-bioloji çirklənmə əmələ gəlir. Bu da qida zəhərlənməsinə
yol açır. Ət məhsullarının emalı mütləq şəkildə 2 saata qurtarmalıdır”.
Saralan
mayonezlər
Həmsöhbətimiz
vurğulayır ki, dönərxanalarda mayonez məhsulları günəşin altında, otaq
temperaturunda, saatlarla istifadə olunur: "Hətta çox vaxt özümüz də şahid
oluruq ki, otaq temperaturunda qalmaqdan üstü saralan mayonezi çörəyin arasına
çəkib insanlara satırlar. Buna görə, mayonez də zəhərlənməyə səbəb ola bilər”.
Tarladan
süfrəmizə
Qida mühəndisi
İsa Əliyevə görə isə
bütün qida məhsullarının ana prinsipi var. Bu prinsip tarladan süfrəmizə qədər
olan proseslərdə qida təhlükəsizliyi və qida güvənliyidir: "Qida təhlükəsizliyini
HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point) təhlükə analizi və kritik
kontrol nöqtələri sistemi tənzimləyir. Orada müəyyən analizlər və yoxlamalar
aparılaraq məhsulun etibarlılığına, təhlükəsizliyinə tam əmin olunur. Bu
prinsipə bəzi hallarda riayət olunmadığı üçün zəhərlənmələr baş verə bilər”.
Dönərxana
sanitar-gigiyenik qaydalara tam uyğun olmalıdır
İsa Əliyev
bildirdi ki, dönərxana sanitar-gigiyenik qaydalara tam uyğun olmalıdır: "Dönərin
ana maddəsi ət olsa da, onun içində digər inqrediyentlər də olur. Əgər zəhərlənmə
halları ət məhsullarındandırsa, o zaman ətin çıxış nöqtəsinə baxmaq lazımdır.
Ətin necə, hansı şəraitdə kəsildiyindən, kəsim yerində sanitar və gigiyenik
qaydalara əməl olunmasından, yaxud da onları yuyarkən istifadə olunan suyun təmiz
olmasından tam əmin olmalıyıq. Bəlkə də, ət normaldır, amma suyun üzərində olan
bakteriya dönərxananın içərisinə qədər gəlmişdir. Dönərxana
sanitar-gigiyenik qaydalara tam uyğun olmalı, mütəmadi olaraq yuyulub təmizlənməlidir.
Təmizlik işləri görülən zaman da diqqətli olmalıyıq. Çünki kimyəvi maddələrdən
istifadə olunur. Kimyəvi maddənin özü belə zəhərlənməyə səbəb ola bilər”.
Ərzaqların
yuyulması doğru şəkildə həyata keçirilmir
Həmsöhbətimiz
ətdə yaranan bakteriyalar haqqında da danışdı: ”Ət məhsullarında xüsusən salmonella,
e-coli kimi bakteriyalara çox rast gəlinir. O bakteriyalar da natəmizlikdən
yaranır. Dönərin hazırlanmasında istifadə olunan digər qidalar da analiz
olunmalıdır. Orada kahıdan, pomidordan, xiyardan istifadə olunur. Bir çox
hallarda onların yuyulması doğru şəkildə həyata keçirilmir. Yəni zəhərlənmə təkcə
ətdən deyil, ətlə yanaşı istifadə olunan digər məhsullardan da yarana bilər”.
Qaz, yoxsa
kömür?
İsa Əliyev
zəhərlənmə hallarının başqa bir səbəbini dönərin bişirildiyi qazda görür: "Dönər
məhsulları közdə və ya kömürdə bişməlidir. Kömürün də çeşidləri önəmlidir, mütləq
təmiz kömür olmalıdır. Amma qazla bişirilən məhsullarda istər-istəməz problem
yaranır. Çünki qaz kimyəvi maddədir və qida ilə birbaşa təmas zamanı zəhərlənmə
riski böyük olur. Zəhərlənmə halının baş verməməsi üçün dönər məhsullarının
qazda deyil, köz və ya təmiz kömürdə bişirilməsi tövsiyə olunur”.
Yol
qırağındakı ucuz dönərlər
Mütəxəssis
yol qırağında 1 manat, 1 manat 50 qəpiyə satılan dönərləri tövsiyə etmir: "Mən
özüm də dönər yeyirəm, amma güvəndiyim, bildiyim yerdən alıram. Məsələn, görürəm
ki, yol kənarında deyil, yoldan hər hansı toz, torpaq, fiziki kontaminasiya
olmur və yaxud da həmin yerdə yuyulma prosesi dəqiq gedir. Yol qırağında olan
ucuz, 1 manat, 1 manat 50 qəpiyə dönər satan bir çox obyektlər var. Bu yerlərin
elə zahiri görünüşü də gigiyenik qaydalara riayət edilmədiyini çox açıq göstərir.
Bu kimi yerlərdən istehlakçıların dönər almasını tövsiyə etmirəm. Yalnız
gigiyenik qaydalara riayət edilən, hətta dönərçinin uniformasına qədər düzgün
geyinmiş ustanı gördükdə, o zaman bir istehlakçı olaraq güvənirəm”.
Nuray KAMAL