Yenə də yüksəlir, kəskin enmə riski necə, varmı?
Son günlərdə dünya birjalarında neftin qiyməti yenə
də artır. Birjalarda keçirilən elektron ticarət əməliyyatlarının gedişində WTI
neftinin qiyməti0,16dollar və ya0,27%artaraq58,42dollar
təşkil edib. "Brent” markalı neftin qiyməti isə 0,29dollar və
ya0,43%artaraq67,84dollar təşkil edib. Azərbaycanın
dünya bazarına çıxardığı "Azeri LT CIF” markalı xam neftin 1 barelinin
qiyməti0,23dollar
və yaxud0,34%artıb. Belə ki, "Azeri Light” markalı neftin bir barelinin
qiyməti68,82dollar təşkil edib.
Son günlər
qiymətlərdə artımın müşahidə olunması, ilin axırına qədər neftin dəyərində
kəskin azalmanın olmayacağını proqnozlaşdırmaq üçün əsas ola bilərmi?
Ümumiyyətlə, qiymətlərin artım səbəbləri və bu tendensiyanın nə qədər davam
edəcəyinə dair suallarımızı ekspertlərə ünvanladıq.
"Neft Araşdırmaları Mərkəzi”nin rəhbəri İlham Şaban qeyd etdi ki, hal-hazırda
neftin qiyməti 67 dollardan bir qədər bahadır: "Qiymət artımlarının bir sıra
səbəbləri var. Qiymətləri artıran məqamlardan biri ABŞ-ın enerji
administrasiyasının həftəlik neft hasilatına dair açıqladığı hesabatlarda
ehtiyatların azalması ilə bağlı məlumatların dərc olunmasıdır. Bu məlumatlar
bazara dərhal öz təsirini göstərdi. Digər tərəfdən OPEC ölkələrinin fevral ayı
ilə bağlı hesabatı açıqlandı. Nəticələr bazara ciddi təsir göstərdi və martın
14-dən etibarən qiymətlər artmağa başladı. Hesab edirəm ki, hazırkı qiymət
kifayət qədər yüksək bir rəqəmdir. Dekabr ayında OPEC ölkələri yarım il üçün 800
min barrel neft hasilatının aşağı salınmasına dair öhdəlik götürmüşdü. Artıq
iki ayın nəticələrinə görə, 857 min barrel izafi neft həcmləri bazardan yığışdırılıb.
Burada Səudiyyə Ərəbistanının böyük rolu oldu. Nəticələr bazar iştirakçıları
üçün qaneedicidir. Yanvar ayında neftin orta qiyməti 61,5, fevral ayında isə 63
dollar idi. Mart ayında isə bu rəqəm 65 dollar ətrafında ola bilər. Yəni biz
qiymətlərdəki dinamikanın, ilin əvvəlindən artırma doğru getdiyini müşahidə
edirik. Bu məqam isə ötən ilin sonlarında qiymətlərlə bağlı verilən pessimist
proqnozları təkzib etdi. Proqnozlarda qeyd olunurdu ki, 2019-cu ildə qiymətlər
40 dollara qədər düşə bilər. Birinci rübün nəticələrinə əsasən deyə bilərik ki,
cari ildə neftin orta qiyməti 60 dollardan yüksək olacaq. Bu qiymət isə
hasilatçı ölkələr üçün kifayət qədər ədalətli bir rəqəmdir. Yəni ümumilikdə
deyə bilərəm ki, 6 ay üçün nəzərdə tutulan öhdəliklər ilin 1-ci rübündə yerinə
yetirildi. Hal-hazırda qiymətlərin kəskin enmə riski demək olar ki, yoxdur.
Amma ilin ikinci yarısında qiymətlərin 50 dollara qədər ucuzlaşma ehtimalı hələ
də qalmaqdadır. Amma istənilən halda, qiymətlərin orta göstəricisinin il
ərzində 60 dolardan yüksək olma ehtimalı daha çoxdur”.
Enerji məsələləri üzrə ekspert Zəfər Vəliyev söylədi
ki, qiymətləri sabit saxlamaq üçün tələb-təklif dinamikasına nəzarət
edilməlidir: "Son günlər ərzində neftin qiymətində müşahidə
olunan artımın bəlli səbəbləri var. Əsas səbəblərdən biri Vyana sazişinin
öhdəliklərinin uğurla yerinə yetirilməsidir. Fevral ayında OPEC ölkələrinin
sutkalıq neft hasilatı 30,5 milyon barrel təşkil edib. Bu da onu göstərir ki,
sazişin şərtlərinə əməl edilir. Həmçinin OPEC-dən kənar neft hasil edən ölkələr
də öz öhdəliklərini yerinə yetirirlər. Digər bir səbəb isə İran və Venesuelanın
ixrac imkanlarının məhdudlaşdırılmasıdır. Hər iki ölkədə gündəlik hasilat
həcmləri kifayət qədər azalıb. Qlobal neft bazarlarında neftə olan tələbat
dinamikası artmaqdadır. Həmçinin ABŞ-da qazma aktivliyinin aşağı düşməsi
qiymətləri yenidən bahalaşdırır. Bir neçə həftədir ki, ABŞ-ın aktiv qazma
qurğularının sayında azalma müşahidə edilir. Həftəlik statistik göstəricilərdən
sonra qazma aktivliyinin hansı səviyyədə olduğu məlum olacaq. Başqa bir səbəb
isə ABŞ-la Çin arasında ticarət müqaviləsinin əldə olunması ilə bağlı müsbət
xəbərlərin qlobal neft bazarlarına təsiri ilə bağlıdır. Bütün bu məqamlar öz
növbəsində qiymətləri bahalaşdırır. Bundan sonra OPEC və OPEC-dən kənar
hasilatçı ölkələr gündəlik hasilat həcmlərinin azaldılması ilə bağlı
götürdükləri öhdəliklərə əməl etməli və ixrac həcmlərini düzgün nizamlamalıdırlar.
Bakıda keçiriləcək OPEC-in monitorinq komitəsinin iclasında, qlobal neft
bazarlarında bundan sonrakı durum müzakirə ediləcək. Ötən il neftə olan tələbat
98 milyon 740 min barrel müəyyən edilmişdi. Ötən illə müqayisədə bu il rəqəmin
1,2 milyon barrel artıq olacağı gözlənilir. Ona görə də neft hasil edən ölkələr
qlobal neft bazarlarının tələb və təklif dinamikasına ciddi nəzarət etməlidir. Bundan
sonra hasilat həcmləri sabit saxlanılmalı və qiymət dalğalanmasının qarşısı
alınmalıdır. May ayında İrana tətbiq olunan sanksiyaların müddəti başa çatır. Bu
mənada proseslərin hansı məcrada davam etməsi bazarlara ciddi təsir edəcək. Əslində
yaxın aylar ərzində qiymətlərdə kəskin azalmalar gözlənilmir. Amma kəskin
qiymət enmələri istənilən halda baş verə bilər. Bunun üçün müxtəlif əsaslar var.
Bu, ABŞ-ın İran, Çin və Venesuela ilə münasibətlərindən asılı olacaq. Bu
faktlar neftin qiymətini təsir altına alan əsas məsələlərdir. Əgər qiymətlərdə
kəskin sıçrayışlar müşahidə olunmazsa, ABŞ bazara müxtəlif təsir mexanizmlərini
işə salacaq. Ona görə də OPEC ölkələri qarşıdakı aylar ərzində bazarın vəziyyətini
düzgün qiymətləndirməyi bacarmalıdır. Gündəlik hasilat və ixrac həcmləri düzgün
tənzimlənməlidir. Əgər bu sahədə tənzimlənmə mexanizmi əldə olunarsa,
qiymətlərdə müəyyən sabitlik yaranacaq. İl ərzində qiymətlərin bu səviyyədə
qalması hasilatçı ölkələr və neft istehlakçıları üçün qaneedicidir. Əslində
neftin qiymətinin birdən-birə yüksək həddə qalxması zərərli tendensiyadır. Əsas
məsələ qiymətlərin sabit saxlanılmasına çalışmaqdır. OPEK üzvlərinin əsas
vəzifəsi bazarda tələb-təklif prinsipini tənzimləmək və qiymət dalğalanmasının
qarşısını almaqdır”.
Şəbnəm Mehdizadə