Yaşamaq sənəti
Fani olanlar, zamanı zərrələrə bölə bilməyənlərdir
Mənim son təsbitlərimə
görə, insan ömrü heç də qısa deyilmiş. Əksinə, çox uzunmuş. Zamanın nisbiliyi
tam da bu məqamda öz təsdiqini tapır. Zamana münasibət həyat sahibinin o həyatdan
nə anladığına bağlıdır. Zaman bizim əlimizdədir, biz zamanın yox. Zaman
hesablanan bir şey deyil. Hiss edilən və yaşanılan bir şeydir. Zərrələr də
zamandır, o zərrələri görünməz edən kütlə də. Kütlə də zamandır, o kütləni təşkil
edən zərrələr də. Mən həmişə antimateriyanı - maddənin qarşısında duran
antimaddəni axtarmışam. O, nə zərrədir, nə də kütlə. Onların ikisini də yaradandır.
Antimaddənin zamanı ya mütləqdir, ya da ki, onun zamanı heç mövcud deyil. Şərq
təsəvvüfündə "Tanrının gözü ilə baxmaq" və ya "Tanrının gözünə
sahib olmaq" deyə bir anlayış var. Yəni zaman materiyadan sonra başlayır.
Materiya özü isə antimateriyadan sonradır. Deyilənlərə özümüz də inansaq, o
zaman antimaddənin zamanı yoxdur. Olmayan bir zaman "mütləq zaman"
adlandırılıb. Halbuki o mütləqi nə görən var, nə duyan. Nə qədər ki, antimaddə
kəşf edilməyib, Tanrı özü də antişüur olaraq qalacaq və heç kimə, heç nəyə bir
faydası toxunmayacaq.
Bu mənada zərrələrə dönük insan həyatı çox uzundur. Çünki zərrələrin hər birində
tam bir kütlə mövcuddur. Zərrələrin təşkil etdiyi hər hansı bir kütlənin özü də
nisbidir, yəni onun özü də bir zərrədir. Yalançı mütləqə dayaz inancın əvəzinə,
"hər tanrının bir tanrısı var" desək, daha ədalətli olardı.
Dünya fani-filan deyil. Fani olanlar, zamanı zərrələrə bölə bilməyənlərdir.
Kütlənin əksinə, zərrə heç zaman ölmür. Hər kütlənin özü də bir zərrə olduğu
üçün, ölüm, ümumiyyətlə yoxdur. Ölmək, yaşamamaq deməkdir. Yaşayan heç nə ölməz.
Deməli, fiziki ölüm yoxdur, sadəcə mənəvi ölüm vardır.
Kütlə aldanışdır, çünki görüntüdür. İnsanlar Tanrını zərrədə axtarmaq yerinə,
kütlədə axtardılar. Halbuki Tanrı cüzvdür, küll deyil. Cüzvü görməyənlər küllün
iddiasında oldular. Nəticə isə küll yox, təəssüf alovundan geriyə qalan bir
ovuc kül oldu! Hər kəsin evindəki Tanrı onun qəlbindəki, şüurundakı Tanrı idi.
Monoteizm Tanrının məhrəmliyini yox etdi. Guya, çoxtanrılığı birləşdirib tək
tanrı yapdılar. Nə baş verdi? Tanrını birləşdirmək olar, ancaq şüurları, qəlbləri
birləşdirmək mümkün deyil. Tanrı bir ola bilər, ancaq ona münasibət heç zaman bir
ola bilməz! Onsuz da çox tanrı da, tək tanrı da gerçək deyil. Hər ikisi insanın
maddi, mənəvi ehtiyacından yaranmış qaya rəsmi, divar tablosu kimi bir şeydir.
Ovçular, əkinçilər və tacirlər… Bəşər bu üç zümrənin material davamıdır. İnsan
oğlu heç bir zaman öz həyat ehtiyaclarını öz uydurduğu tanrıya qurban verməz.
Əksinə, insan oğlu tanrını yaradıb ki, öz ehtiyaclarını ödəsin və daha dəqiqi,
ona ödətsin. Tanrı bir zaman insan övladının komandanı oldu və Qüdsə müqəddəs məzar
dalınca getdi. Başqa bir "Allah" peyda oldu və onun qarşısına yeni
bir komutan olaraq çıxdı. Çox nadir hallarda bunların tanrısının əlindən yaxşı
işlər gəldi! Bir yaxşı-yaxşı baxın bu başıbəlalı Dünya səhrasına! Görün qan
qırmızı bu qumların üzərində "Allahu Əkbər"dən başqa nə yazılıb?!
Dünyanı bu hala gətirən də insan, ona "fani" deyən də insan! Halbuki
o ağır silahların yerinə, uçarkən qanadından ərməğan deyə torpağa bir lələk sancıb
gedən bir durna yadigarını mürəkkəbə batırıb,çocuq qanı tökmək yerinə
"kafir-kafir" şeirlər yazmaq nə gözəl idi! Siz deyin, tanrını əlaqəsiz
məsumların qanı ilə təsdiq edən haqlıdır, yoxsa onu mürəkkəbi ilə inkar edən?!
Hansı fayda gətirdi bu insanlığa?! Bir tanrını ki, qaçan da çağırır, qovan da -
nə anlayım mən bu tanrıdan?!
Halbuki zamanı zərrələrə bölüb, hər zərrəni bir kütləyə çevirdiyimiz zaman, nə
çox tanrıya ehtiyac qalır, nə tək tanrıya. İnsanların tanrısından
uzaqlaşmadıqca, öz tanrısına qovuşa bilməz insan! Əsl poluteizm elə monoteizmdən
sonra başladı. Əvvəllər tanrılar bir-birilə savaşırdı, indi insanlar bir-birilə
savaşmağa başladı. Əvvəllər tanrılar insanların üstündə savaşırdı, indi
insanlar bir tanrının üstündə. Yazıq Tanrı! Hardadır görəsən?! Neyləyir, nə iş
görür?!
Sufilər "Tanrının gözü" dedilər, aləmlərə "Onun gözü ilə
baxın" dedilər. İnsanlar da götürdülər o "gözü" qoydular bir
piramidanın təpəsinə və dedilər ki, tanrı sizi görür ha, günah işlətməyin,
ağıllı olun, ona iman edin. Digərləri isə, piramida düzəltmədi, ancaq onu öz
kitabına saldı və dedi: "Tanrı eşidir və görür". Əvvəlki tanrının
gözü vardı, bunun gözü də var, qulağı da! Rəhmətlik Bethoven deyirdi tənhalıq mənim
dinimdir! Bunlarsa dedilər, yox, camaatla birgə edilən duaları o daha tez
eşidir. Biz də fikirləşdik ki, yəqin tək olanda səsimiz zəif çıxır və hər şeyi
eşidən, bilən tanrı bizi duymur. Başladıq xor əsərləri yazmağa... insanlar da
başladı bizim bu sənət əsərlərini oxumağa. Bədbəxtlər özləri də bilmədilər ki,
kilsəyə tanrının səsini dinləməyə yox, Baxın kantatalarını eşitmək üçün gedirlər.
Gözəllik bu səfər dünyanı yox, tanrının özünü xilas elədi. Çünki o notların hərəsi
bir zərrədir, müfrədatdır, dolayısı ilə elmdir. Elmə isə bu günə qədər heç kəsin,
heç nəyin gücü çatmayıb. O əzəmətli, o yaraşıqlı məscidlər, kilsələr, məbədlər
vəhlə yox, memarlıq elmi ilə inşa edilib. O daşlarda zərrələrin sirri yatır.
Harmoniyanın, əslində əksliklərin vəhdəti olduğunu insanlıq çox sonralar
anladı. Bəlkə səhv edirəm, hələ də insan oğlu anlamayıb ki, təsdiqdən təsdiq
doğurmaq olmaz. Təsdiq yalnız və yalnız inkardan doğulur. Əgər Motsartın pulu
olsaydı, məmnuniyyətlə Səlib yürüşlərini mədh etmək yerinə əbədi bir sevgi
hekayəsini öz əsərinə mətn olaraq seçərdi. Çünki nə kapuletlər qaldı, nə
montökyelər. Qalan, sadəcə Romeonun dırmaşdığı pilləkən və sevgilisinin söykəndiyi
güllü balkon oldu. Azad sevginin adını "zina" qoyub yox etdilər,
yerinə beldən aşağı ehtiyacların mütləq ödənməsi gərəkən siğəni qoydular. Çox
gülməlidir. İnsan indi başa düşür ki, "tənhalıq mənim dinimdir" deyən
Lüdviq Van Bethoven nə üçün ölərkən "komediya bitdi" dedi!
Zamanın nisbiliyi çox böyük bir ayrıntıdır. Hətta insanlıq üçün böyük bir
şansdır. Zərrələri kütləyə çevirən insanın ömrü hər zərrədə bir kütlə qədər
uzanır. Tanrını ona görə laməkan ediblər, ona görə boşluğa bağlayıblar ki, tanrı
fikrinin özü boşluqdan, yəni bekarçılıqdan yaranıb. Kobud və ironik səslənsə də,
bunun həqiqət olduğunu hər kəs bilir. Yalançı tanrıya ehtiyac, gerçək Tanrıya
ehtiyac duyulmadığı zaman ortaya çıxır. Mən qəti şəkildə əminəm ki, göz yaşı
olmadan, kimsəsizlik və Yusifin atıldığı quyu qədər qaranlıq və ümidsiz bir məqam
olmadan, Tanrı gerçək ola bilməz! İnsan yalnız öz yaşadığını başqalarına yaşada
bilər! Tanrını görməyən, o tanrını mənə göstərə bilməz. Necə deyərlər, kordan
kora bələdçi olmaz!
Halbuki, gerçəklik müfrədatın incələnməsində, dolayısı ilə zəhmətlə dolan
zamanın qazanılmasındadır. Bəli, zaman qumar kimidir, kimiləri onu udur, kimiləri
uduzur. Müfrədat elmin yaşam səbəbidir. Məhz elə bu səbəbdən də din heç zaman
elmlə barışmayacaq. Yalnız gerçək Tanrının varlığını elmlə sübut etmək olar.
Dinin tanrısı isə yalançıdır, uydurmadır! Din elmdən ona görə qaçır ki, elmin
gerçək tanrısı onun yalançı tanrısını məhv edəcək. Gerçək Tanrı məbədlərdə ona
yalvarmağımızı istəmir. Bunlar Ona lazım deyil. O, sadəcə olaraq, yaranışdan bəri
mövcud olan və hər şeyə rəğmən bir misqal belə əksilməyən vəhdət sevgisini Onun
kimi bizim də yaşamağımızı istəyir. Uydurma zəkadan fərqli olaraq, gerçək zəka
unutqan deyil. Çünki o, zərrələrin üstündən ötüb keçmir, onları incələyir, bir
zərrənin özünü min zərrəyə bölür, molekulyar transplantasiya vasitəsilə məkan və
hətta zaman dəyişdirir. Bəli, elm artıq təsdiq edir ki, zərrələrə bölünmədən
heç nə dəyişməz. Zərrələr olmadan heç nə hərəkət edə bilməz. Elə kuantum
mexanikası da eyni şeyi deyir. Başqa bir məkana, başqa bir zamana getmək istəyən
və ümumiyyətlə, başqası olmaq istəyən bir kütlə əvvəlcə zərrələrə bölünüb,
sonra bütövləşməlidir. Necə ki, insan ana bətnində embrion şəklindədir. Yəni zərrədir,
zərrələrdən ibarətdir. Onu görünən, anlaşılan, bütöv bir insana çevirən məhz
onun zərrə halıdır. "Tanrı hər yerdədir" nə deməkdir? Heç bunu düşünən
oldumu? Sizə elə gəlmirmi ki, Tanrı hər zərrədədir və daha yaxına gəlsək, hər zərrə
elə bir Tanrıdır! Bunu anlamaq, bunu dərk etmək, bəlkə də insanlığın xilası
olardı! Ancaq nədir xilas?! Kimdir xilaskar?! Xilas olmaq gerçəkdir, yoxsa
xilaskarı gözləmək?! Ən az on min ildir ki, qeyri-maddi təfəkkürə sahib insan
oğlu gözləyir. Belə getsə, hələ bir on min il də gözləyəcək. Amma gəlməyəcək o
xilaskar! Gəlsin, kimi xilas etsin, nədən xilas etsin? Hamı gözləyir! Bir insan
oğlu xilas olmaq istəmir. Heç kim o xilas dedikləri şeyin məhz burada, bu
sonsuz okeanın hansı küncündəsə əsir düşdüyü Dünya adlı bu kimsəsiz adada
olduğunu bilmir. Gəlməyəcək o xilas gəmisi. Çünki biz xilas olmaq üçün gəlmişik
bu Dünyaya! Vallah Marsda koloniya qurmaq istəyənlərin elmi sevdaları mənə
dindarların Dünya dışı cənnətlərindən daha real, daha səmimi görünür. Çünki
insanlığı bir gün Marsa aparsa, onun ağlı aparacaq. Amma mən hələ bu Dünyada cənnət
həsrəti çəkən bir dənə ağıllı adam görmədim. Çağdaş bir rus alimi əlindəki qələm
boyda bir fantastik planet düzəldib, adını da "Asgaria" qoyub,
Dünyanın ən varlı adamlarına həmin uydurma planetdən yer satır, onlara
"Asgaria vətəndaşlığı” verir. Əlbəttə, bu məqamda yadıma orta əsr Roma
papalarının əhalinin günahını bağışlamaq üçün onlara baha qiymətə satdıqları
indulgensiyalar düşərdi,... əgər "Asgaria"da yer alanlar həmin
indulgensiya alıcıları kimi avam və kasıb kütlə olsaydı! Ancaq deyil. O rus
iddiaçıya mənim hörmətim elə bu varlı və intellektual alıcı kütləsinə görə
artır. Bəli, insanlar nə etdiklərini çox yaxşı bilirlər!
İnsanlıq xilas olmayacaq, insan xilas olacaq. Onsuz da heç bir insan üçün
insanlıq yoxdur, sadəcə insan var! Təkrar da olsa, mən də deyəcəyəm; insanın
xilası insanlığın xilasıdır. Çünki insanlıq elə bir kütlədir ki, zərrədən, yəni
insandan təşəkkül tapır. Özünü xilas deyə bir şey də yoxdur əslində. Özünə dönmək
var. Ən böyük xilas, tanımaqdır. Tanrı da ordan keçir. Tanrı adlı əfsanəni gerçək
edən yeganə şey fərdin qurtuluşudur. Çünki fərd zərrədir, ancaq bütöv bir kütləni
özündə daşıyan zərrədir. Deməli zərrə həm də zərrələrdir. Yəni insan qaçılmaz
ziddiyyət və təbii kəsrətdən ibarətdir. Özündə vəhdətə yetişmək isə birbaşa
içində olan hər şeyi bir şey etmək deməkdir. "Nə varsa səndə var" kəlamını
boşuna işlətməyib ariflər! Nəsimi "Sən sana gər yar isən, var ey könül,
yar istəmə" deyəndə, dedilər Seyid Nəsimi ya eqoistdir, ya mazaxist.
Halbuki, səndən ayrı olan o "yar" elə sənin içində səndən ayrılıb. Sənin
içində də birləşəcək. O yar kimdir? Əlbəttə ki, bu kainat, bu küll, bu hər şey!
Görürsünüz, Nəsimi müjdə vermir, şərt qoyur - "sən sana gər yar isən"
deyir. Buradakı "gər", yəni "əgər" ifadəsi məhz şərtdir. Əgər
bunu edə bilsən, başqa bir yar, başqa bir Tanrı axtarma! Yox edə bilməsən, o
zaman heç axtarma, çünki başqa yerdə, başqa bir yar,
başqa bir Tanrı yoxdur. İndi siz deyin, əsrlər keçməsinə baxmayaraq, hələ də cəhalətdən
bəslənən din və dindarlar nəsimiləri əfv edərdimi?! Heç zaman! Heç zaman!!!
Fəxrəddin Salim