Vandallardan geri alınan yaralı təbiət
İşğaldan azad olunan ərazilərdəki ekoloji tarazlığın
bərpa edilməsinə uzun illər lazım olacaq
30 ilə yaxındır ki, torpaqlarımız düşmən tapdağı altında idi. Ərazilərimizi işğaldan azad etdikdən sonra gördüyümüz mənzərə təəssüf ki, təsəvvür etdiyimizdən də dəhşətlidir. Erməni işğalçılarının tək xalqımıza qarşı deyil, təbiətimizə və təbii sərvətlərimizə qarşı da böyük terrorçuluq siyasəti həyata keçirmələri, təbii resursların talanması həmin ərazilərdə fauna və floraya külli miqdarda ziyan vurmasına, nadir növlərin məhv olmasına gətirib çıxarıb. Təsadüfi deyil ki, erməni işğalçılarının tapdağı altında qalmış 43 min hektar sahəsi olan xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində - Bəsitçay və Qaragöl dövlət təbiət qoruqları, Arazboyu, Laçın, Qubadlı və Daşaltı dövlət təbiət yasaqlıqlarında "Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı”na daxil edilmiş 24 fauna və 69 flora növü qorunurdu ki, bunların da əksəriyyəti artıq məhv edilib.
Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı nəticəsində itki və tələfatlarının qiymətləndirilməsi üzrə İşçi Qrupu tərəfindən aparılmış ilkin qiymətləndirməyə görə biomüxtəlifliyin, meşələrin məhv edilməsi, torpaqların sıradan çıxarılması, istifadədən məhrum olunması, ətraf mühitin, o cümlədən su mənbələrinin çirkləndirilməsi ilə bağlı, eyni zamanda faydalı qazıntı yataqlarının talanı nəticəsində təbiətə dəymiş ziyan işğal dövrü ərzində 244,4 milyard ABŞ dolları həcmindədir.
Aygün ƏZİZ
30 ilə yaxındır ki, torpaqlarımız düşmən tapdağı altında idi. Ərazilərimizi işğaldan azad etdikdən sonra gördüyümüz mənzərə təəssüf ki, təsəvvür etdiyimizdən də dəhşətlidir. Erməni işğalçılarının tək xalqımıza qarşı deyil, təbiətimizə və təbii sərvətlərimizə qarşı da böyük terrorçuluq siyasəti həyata keçirmələri, təbii resursların talanması həmin ərazilərdə fauna və floraya külli miqdarda ziyan vurmasına, nadir növlərin məhv olmasına gətirib çıxarıb. Təsadüfi deyil ki, erməni işğalçılarının tapdağı altında qalmış 43 min hektar sahəsi olan xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində - Bəsitçay və Qaragöl dövlət təbiət qoruqları, Arazboyu, Laçın, Qubadlı və Daşaltı dövlət təbiət yasaqlıqlarında "Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı”na daxil edilmiş 24 fauna və 69 flora növü qorunurdu ki, bunların da əksəriyyəti artıq məhv edilib.
Bəs işğaldan azad olunan ərazilərin ekoloji tarazlığını
bərpa etmək üçün nə etmək lazımdır?
"Qırmızı
Kitabı”ın III nəşrinin nəşri planlaşdırılır
Ekologiya və
Təbii Sərvətlər naziri Muxtar Babayev bildirib ki, işğal olunmuş ərazilərdə 460 növdən
çox yabanı ağac və kol bitkiləri bitir. Bunlardan 70-i dünyanın heç bir yerində
təbii halda bitməyən endemik bitkilərdir: "İşğal altında olan Dağlıq Qarabağ və
ətraf rayonların florası barədə geniş məlumatlar yoxdur. Bunu nəzərə alaraq,
həmin ərazilərdə nadir və nəsli kəsilməkdə olan flora növlərinin araşdırılmasına
başlanılacaq. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikası "Qırmızı Kitabı"nın III
nəşrinin hazırlanması və nəşri planlaşdırılır”.
Yeni
kateqoriyalı milli parkın yaradılması gündəmdədir BDU-nun
ekologiya və torpaqşünaslıq fakültəsinin dekanı Nazim Şəmilov deyir ki, Qarabağın
qüdrətli Azərbaycan Ordusu tərəfindən düşmən qüvvələrindən azad edilməsinin həm
də mühüm elmi-təcrübi əhəmiyyəti var: "Xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərimizdən Bəsitçay və Qaragöl Dövlət Təbiət qoruqları, həmçinin Laçın,
Daşaltı və Arazboyu yasaqlıqlarında biomüxtəlifliyin mühafizəsi nəzarətsiz
qaldığından 30 il müddətdə mənfur düşmənin hərbi-siyasi rejiminin iqtisadi
fəaliyyəti nəticəsində flora və fauna vandalcasına istismar olunub. Dünyada
çinarın cəmi 7 növü vardır. Respublikamızın dilbər guşəsi olan Zəngilan
rayonunun ərazisində 107 ha-lıq sahədə mövcud olan Bəsitçay Dövlət Təbiət
Qoruğu adı Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı”na yazılmış şərq çinarlarını qorumaq
məqsədilə yaradılmışdı. Çox təəssüf ki, son 30 ildə erməni təcavüzkarları bu
nadir təbiət incisini də məhv ediblər. Laçın rayonu ərazisində dəniz
səviyyəsindən 2650-2700 m
hündürlükdə Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğu yerləşir. Bu qoruq xüsusi maraq
doğuran yüksək dağ göllərindən biri olub, Alp landşaft kompleksinə malikdir və
mühüm hidroloji və təsərrüfat əhəmiyyətinə malikdir. Qoruğun müasir vəziyyəti
heç də qənaətbəxş deyil. Ətraf çəmənliklərin bitki örtüyü işğalçılar tərəfindən
sistemsiz olaraq daim otarılmaqla korlanıb. Laçın rayonunun ərazisində Laçın
Dövlət Təbiət Yasaqlığının yaradılmasında əsas məqsəd buradakı məməliləri
(cüyür, qayakeçisi, çöl donuzu) və quşları (turac, kəklik) qoruyub artırmaq
idi. Təəssüf olsun ki, işğal dövründə qeyd olunan canlıların vəziyyətindən
məlumatsızıq. Daşaltı Dövlət Təbiət Yasaqlığı Şuşa şəhərinin ətrafında
yaradılmışdı. Azərbaycanın ən səfalı və füsunkar təbiətli, zəngin tarixi
abidələri olan sahələrindən biridir. Onların qorunmasının, etalon ərazi kimi
saxlanılmasının təbiət və tarixi baxımdan mühüm əhəmiyyəti vardır. Yasaqlığın
ərazisi zəngin meşə, kol və ot bitkilərinin təbii muzeyi idi. Arazboyu Dövlət
Təbiət Yasaqlığı Tuqay meşələrinin qorunması və bərpası məqsədilə yaradılıb.
Təəssüf ki, işğalla əlaqəli onun da fəaliyyəti tamamilə dayandırılıb. İşğaldan
azad olunan ərazilərimizdə biomüxtəlifliyin mühafizəsi üçün xüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazilərimizin (qoruq və yasaqlıqlar) bərpası, həmçinin
ekoturizmin inkişafı baxımından yeni kateqoriyalı milli parkın (və ya
parkların) yaradılması gündəmdə olan məsələdir”.
"Meşə
örtüyünün və yaşıllıqların bərpası istiqamətində tədbirlər görülür”
Ekologiya
təbii sərvətlər nazirinin müavini Vüqar Kərimov bildirib ki, təcavüzkar Ermənistan tərəfindən işğal
altındakı ərazilərdəki flora və faunanın məhvi, xüsusən də Cəbrayıl, Zəngilan,
Qubadlı və işğaldan azad olunmuş digər ərazilərimizdə yaşı iki min ildən artıq
olan təbiət abidələrinin - çinarların kəsilməsi, Şuşa ətrafındakı Topxana
meşəsinin qadağan olunmuş ağ fosforla yandırılması, indi də Kəlbəcərdə
ağacların kəsilməsi, meşələrin yandırılması və ətraf mühitə qəsdən zərər
verilməsi təbiətə qarşı ən ağır cinayətlərdir: "Biz bu barbarlığa yayılan foto
və videolarda bir daha şahid olduq. Həmin ekoloji cinayətlər illərlə "Azərkosmos”dan
alınmış foto faktlarda da təsdiq olunub. Eyni zamanda, yaşıllıqlara, meşə
sahələrinə, bölgənin biomüxtəlifliyinə qarşı törədilən soyqırımı, yaradılmış
əməliyyat qrupunda təmsil olunan nazirliyimizin əməkdaşlarının keçirdiyi
monitorinqlərin ilkin nəticələrində də öz əksini tapıb”. Nazir müavini qeyd edib ki, mövcud faktlar müvafiq
beynəlxalq konvensiyaların katibliklərinə təqdim edilib: "Təbiətin məhv
edilməsinə, qonşu xalqa nifrət və düşmənçiliyin bu cür vəhşi formada ifadəsinə
son qoyulması, talançılığın qeydə alınması və ziyanların hesablanması üçün
beynəlxalq müşahidə və qiymətləndirmə qrupları Azərbaycana dəvət olunacaq.
Ekoloji terror faktlarına qiymət verilməsi üçün səylərimizi davam etdirməklə
yanaşı, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə ekoloji tarazlığın bərpası
istiqamətində işlərə artıq başlamışıq. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə
noyabrın 11-dən başlayaraq müxtəlif növ ağac tingləri əkilir, meşə örtüyünün və
yaşıllıqların bərpası istiqamətində tədbirlər görülür. Qarabağ ərazisində
fəaliyyətimiz bundan sonra daha da intensivliklə davam etdiriləcək”.
"Kütləvi
yaşıllaşdırma tədbirləri həyata keçirilməlidir”
Ekoloq Rövşən
Abbasov deyir ki,
işğaldan azad olunan ərazilərdə çirklənmə müxtəlif istiqamətlərdə baş verib.
Onun sözlərinə görə, əsas istiqamətlərdən biri Kəlbəcər rayonu ərazisində və
Tərtər çayının hövzəsində yerləşən Söyüdlü – Zod qızıl yatağının düzgün
istismar edilməməsi nəticəsində çayın çirklənməsi və içməli su ehtiyatlarına
vurulan ziyandır: " Həmin yataqdan qızıl çıxarılan zaman Tərtər çayının suları
müxtəlif ağır metallar və toksik maddələrlə çirkləndirilib. Bundan başqa, digər
çaylarda da çirklənmə müşahidə olunur. Məsələn, Zəngilan ərazisinə gələn
Bazarçay və Oxçu çayları da Ermənistan ərazisindən daxil olur və onlar da ağır
metallar və toksik maddələrlə çirklənib. Eyni zamanda, ekoloji təsirlərin ən
əsası işğaldan azad olunmuş ərazilərdə meşələrin yandırılmasıdır. Ümumiyyətlə,
bu 30 il ərzində düşmənimiz daima olaraq cəbhə xəttində yanğınlar törədib.
Həmin ərazilərdə yerli ekosistem tamamilə məhv edilib. Meşələrlə bağlı da çox
ciddi problemlər var və yanğınlar yerli faunaya ciddi ziyanın dəyməsi,
ərazilərə məxsus heyvanların qaçması ilə nəticələnib. Bu ərazilərin bərpa
edilməsi üçün təbii ki, kütləvi yaşıllaşdırma tədbirləri həyata keçirilməli,
çirklənmiş suların vəziyyəti öyrənilməli və müvafiq təmizləmə proqramları icra
edilməlidir. Bu işlər sistemli şəkildə həyata keçirilməlidir. Həmçinin torpağın
vəziyyəti öyrənilməlidir. Çünki Zəngilanda Vecnəli yatağında, Kəlbəcərdəki Zod
yatağında toksik maddələrlə çirklənmə çox olub. Bütün zəruri məlumatlar
topladıqdan sonra müvafiq proqram çərçivəsində təmizləmə işləri aparılmalıdır”.Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı nəticəsində itki və tələfatlarının qiymətləndirilməsi üzrə İşçi Qrupu tərəfindən aparılmış ilkin qiymətləndirməyə görə biomüxtəlifliyin, meşələrin məhv edilməsi, torpaqların sıradan çıxarılması, istifadədən məhrum olunması, ətraf mühitin, o cümlədən su mənbələrinin çirkləndirilməsi ilə bağlı, eyni zamanda faydalı qazıntı yataqlarının talanı nəticəsində təbiətə dəymiş ziyan işğal dövrü ərzində 244,4 milyard ABŞ dolları həcmindədir.
Aygün ƏZİZ