Uğurlu və uğursuz misralar
İndiyə
qədər oxuduğum şeir nümunələri içində mənə zövq verən poeziya sadə və aydın
olanlardır. Hesab edirəm ki, şeir öz "sözünü” sakit, bər-bəzəksiz deməlidir ki,
oxucu da çaşqın düşməsin, öz istəyi ilə nəyi bəyənib-bəyənmədiyini müəyyən
etsin. Şeirlərdə "qışqıran” misraları, ifadələri həmişə qeyri-ciddi hesab
eləmişəm. Belə şeirlərdə oxucu şairin tam mahiyyəti ilə deyil, onun "gözəgirən”
misraları ilə yadda saxlayır, bəyənir yeri gələndə də digərlərinə misal göstərir:
Məsələn deyir ki, filan şairin bu misrası və ya bu ifadəsi məni "tutub”, hələ
də təsirindən çıxa bilmirəm. Hansısa misra və ya ifadə xoşagələn ola bilər,
amma bunu şeir kimi təqdim etmək, poeziya kimi qəbul etmək düşünürəm
qeyri-ciddilikdir. Bəzən görürsən ki, şeir haqqında danışanda deyirlər ki,
"filankəsin uğurlu misraları var”, və ya "onun şeirlərində uğurlu misralar,
müəllifin istedadından xəbər verir.
Səxavt Sahil
"Uğurlu
və uğursuz misra” məsələsi çox güman ki, sovet dövrünün ədəbiyyatşünaslığının məhsuludur.
Bəs bu məşhur ifadəyə çevrilən, şairlərin həmkarları haqqında tez-tez
işlətdiyi, istedadını dana bilməyəndə bir-iki uğurlu misrası var deməsi,
əslində, nə deməkdir? Təbii ki, misra uğurlu da ola bilər, uğursuz da. Bütöv
bir şeirin içində yamaq kimi görünən hansısa misraya uğursuz demək, bəlkə də,
olar. Amma bütöv bir şeirdə bir-iki misra nəyisə ifadə edirsə, onu necə uğurlu
adlandırmaq olar? Bəs yerdə qalan misralar? Əgər yerdə qalan misralar
uğursuzdursa, onda o şeir, ümumiyyətlə, yarasızdır. Şeir haqqında belə bir
düşüncə formalaşıb ki, ümumilikdə yaxşı olmasa da, bir-iki uğurlu misra həmin
şeiri xilas edir. Bu düşüncənin formalaşması oxucuların başqa hətta yazarların
da şeirə münasibətini dəyişir, onu düzgün qiymətləndirə bilmirlər. Düzgün
qiymətləndirilmə, düzgün təhlil aparılmayanda uğurlu misra sevən oxucuların
"arzusu” ilə naməlum poeziya yaranır.
Bir
şeirin içində bir-iki yaxşı misra təsadüfi də ola bilər, müəllifin şüuaraltında
"ilişən” hansısa şeirdən gələ də bilər. Bəzən, tənqidçilər müəllifdən bir-iki
misra tapıb ona uğurlu misra damğası yapışdırıb məqalənin ana xətti kimi təqdim
edirlər. Yerdə qalan misraların uğursuzluğunu isə "unudurlar”.
Misranın
uğurunun və ya uğursuzluğunun səbəbi haqqında isə bircə kəlmə də danışan
yoxdur. Əgər bu misra uğurludursa, onu bu cür adlandırmaq üçün hansı təhlildən
istifadə edib belə qənaətə gəliblər. Və ya uğursuzdursa bunun da izahı, təhlili
lazımdır axı. Heç bir analiz aparılmadan, izah verilmədən şeirdən bir-iki
misranı götürüb, onun haqqında fikir yürütmək hansı məntiqə uyğun gəlir? Bu o
deməkdir ki, hansısa bir məqalədən bir cümləni götürüb təqdim edirsən və kontekstdən
çıxarılan cümlə tamamilə başqa məsələni ifadə edir. Şeir də belədir, onun
misralarını çıxarıb yaxşı və ya pis misra kimi təqdim edəndə də eyni vəziyyət
alınır. Şeir
bütöv olaraq şairin fikrini ifadə edir. Onu uğurlu və uğursuz misralara bölmək
düz deyil. Şeir hansısa bir düşüncəsini ifadə edirsə, aydındırsa, bədiilliyi
varsa, onu normal hesab etmək olar. Yəni mətn şeir halına gəlibsə ar, yox əgər
mətnə çevrilə bilməyibsə yoxdur.
Əvvəllər
yazarların ilk kitablarına yazılan "uğurlu yol” ön sözləri də "uğurlu və
uğursuz misra” düşüncəsinin məntiqi nəticəsi idi. Bu isə yeni yazının mövzusu
olduğundan əlavə sözlərə ehtiyac görmürəm."Uğurlu
və uğursuz misra” məsələsi artıq ədəbi aləmdə oturuşmuş ifadəyə çevrilib.
Yazarlar və ədəbiyyat adamları bu ifadələrdən həm mənfi, həm də müsbət çalarda
geniş istifadə edirlər. Bu klişeni dəyişmək isə müəyyən vaxt tələb edir.
Səxavt Sahil