“Transxəzər” qaz kəməri layihəsində fikir ayrılığı, yoxsa...
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə inşa olunan Cənub Qaz Dəhlizi istifadəyə
verildiyi gündən bu layihənin genişlənməsi imkanları barədə müxtəlif fikirlər
səsləndirilib. Eyni zamanda Türkmənistan qazının Avropaya nəqlində Cənub Qaz
Dəhlizinin imkanlarının geniş olduğu vurğulanıb. Bu günlərdə Türkmənistanın Türkmənbaşı
şəhərində ilk dəfə olaraq keçirilən I Xəzər İqtisadi Forumunda "Transxəzər” qaz
kəmərinin çəkilməsi məsələsinə toxunulub. Lakin tədbirdə Rusiya və İran
nümayəndələri bu layihənin Xəzər hövzəsində ekoloji tarazlığın pozulmasına
gətirib çıxaracağı ilə bağlı fikirlər səsləndiriblər. Maraqlıdır ki, bu
ölkələrdən fərqli olaraq, Çin bu layihəni dəstəklədiyini bəyan edib. Bəs
görəsən Çinin bu mövqeyi Rusiya və İranın bəhanələrinin qarşısını ala
biləcəkmi?
Mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında "Demokratik İslahatlar” Partiyasının sədri, millət vəkili Asim Mollazadəbildirdi ki, "Transxəzər” kəməri ilə bağlı İran və Rusiyanın səsləndirdiyi
fikirlər heç şübhəsiz bəhanədir: "Faktiki olaraq, onların dilə gətirdikləri
ekoloji məsələlərin bu məsələyə aidiyyəti yoxdur. Əgər ekologiya Rusiyanı
narahat etsəydi, niyə Qara dəniz vasitəsilə Türkiyəyə qaz kəmərləri çəkilirdi?
Niyə bu ölkə dənizin altı ilə çəkdiyi kəmərin həmin bölgə üzrə ekoloji
tarazlığının pozulmasından narahat deyil? Eləcə də, bu, İrana da aiddir. Burada
əsas məsələ məhz rəqabətdir. Çünki onlar beynəlxalq qaz bazarlarında Azərbaycan
və Türkmənistan əməkdaşlığının əleyhinədirlər. Burda məqsəd ilk növbədə Avropa
bazarına türkmən qazının çıxmasının qarşısını almaqdan ibarətdir”.
A.Mollazadə əlavə etdi ki, Çinin "Transxəzər” qaz kəmərini müdafiə
etməsi öz maraqları ilə bağlıdır: "Ümumilikdə bütün məsələlər məhz iqtisadi
maraqlara bağlıdır və ətraf mühitin buraya aidiyyəti yoxdur. Çinin bu layihəni
dəstəkləməsinə gəlincə, görək bu ölkənin siyasəti nöqteyi-nəzərdən mövqeyi nə
qədər sərt olacaq. Bax, göstərdiyi dəstək bununla ölçüləcək”.
"Atlas” Araşdırmalar
Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu bildirdi ki, ötən il
Qazaxıstanın Aktau şəhərində Xəzərin statusunu müəyyənləşdirən konvensiya
imzalandı: "Bu konvensiyada vacib bəndlərdən biri bu idi ki, sahil ölkələri öz
aralarında istənilən razılaşmanı əldə edə bilərlər. Yəni bu o demək idi ki,
əgər Türkmənistan Azərbaycanla Xəzərin dibi ilə öz sərhədləri daxilində boru
xətti çəkməyi razılaşdırsa, heç bir digər dövlət bu məsələyə qarışa bilməz. Doğrudur,
I Xəzər iqtisadi forumunda bu məsələ qaldırıldı. İran və Rusiyadan olan
nümayəndələr burada ekologiya məsələsinin olduğunu dedilər və layihənin onların
ölkəsi ilə razılaşdırılmalı olduqlarını diqqətə çatdırdılar. Amma maraqlıdır
ki, bu, rəsmi səviyyədə deyilən irad və yaxud fikir deyildi. Çünki bu forumda
baş nazirlər, vitse-prezidentlər iştirak edirdi. Yəni Rusiyanın baş naziri
Dmitri Medvedyev bu forumda iştirak edirdi və o, bu layihənin əleyhinə çıxmadı.
Bu haqda Rusiyadan hansısa şirkətin və İranın təmsilçisi danışıb. Onlar da başa
düşürlər ki, rəsmi səviyyədə bu layihənin əleyhinə çıxmaq olmaz. Məntiq də bunu
deyir. Rusiya necə ekologiya məsələsini bəhanə gətirə, "dənizin dibi ilə boru
xətti tikilə bilməz” deyir ki, faktiki olaraq, özü Qara və Baltik dənizlərinin
dibi ilə boru xətləri tikib. Bunlardan biri Almaniyaya, digəri isə Türkiyəyə
istiqamətlənib. Bu boru xətlərinin hər ikisi Avropaya gedib çıxır. Onda
Rusiyaya sual edərlər ki, niyə ekologiya məsələsini nəzərə almayıbsan? Bu,
məsələnin bir tərəfidir”.
E.Şahinoğlu bildirdi ki, Çin hələlik rəsmi səviyyədə "Transxəzər”
layihəsinə dəstəyini ifadə etməyib: "Onlardan da hansısa şirkətin təmsilçisi bu
haqda fikir söyləyib. Amma bunun özü çox mətləbdən xəbər verir. Belə ki, Çin
"Transxəzər” boru xəttinin tikintisində maraqlıdır və bu ölkənin böyük şirkəti
burada öz fikrini ifadə edib. Hesab edirəm ki, gələcəkdə belə bir boru xəttinin
tikintisi barədə qərar verilsə, Türkmənistan və Azərbaycan bu məsələdə Çinlə
ciddi şəkildə əməkdaşlıq etməlidir. Çünki biz bununla Çini müttəfiq kimi qazana
bilərik. Amma bütün hallarda fikrim budur ki, "Transxəzər” boru xəttinin
tikintisi ilk növbədə Türkmənistanın istəyindən asılıdır. Bu məsələdə Avropa,
Azərbaycan, Türkiyə Türkmənistana dəstək verə bilər, ancaq son söz bu
ölkənindir. Əgər Türkmənistan ortaya fikrini, iddiasını qoymayacaqsa,
ümumiyyətlə, bu boru xətti tikilməyəcək. Məsələn, forumda Rusiya və İran
təmsilçisi bu boru xətti ilə bağlı öz mövqelərini bildirdilər. Gözləyirdim ki,
istəyi olan Türkmənistanın nümayəndəsi məhz bununla bağlı fikrini deyəcək.
Lakin heç bir fikir bildirilmədi. Yəni Türkmənistan bu məsələdə öz israrını
ortaya qoymayınca, heç kim onun adından qərar verə bilməyəcək. Ona görə də,
Türkmənistanın istəyi olsa, düşünürəm ki, "Transxəzər” boru xəttinin tikintisi
reallaşacaq. Bu məsələdə Azərbaycan da maraqlıdır, çünki qaz bizim ölkədən
keçəcək və Bakını rolu bölgədə bir az da artacaq. Bu, eyni zamanda Avropaya,
Türkiyəyə lazımdır. Sadəcə olaraq, Türkmənistanın mövqeyi olmalıdır. Amma çox
təəssüf ki, Türkmənistan bu mövqeyini ortaya qoymayıb”.
BƏXTİYAR