Test, yoxsa yazılı və ya şifahi imtahan? - Polemika
Bəlkə də həyatımızın ən həyəcanlı,
stressli anlarını imtahanlarda yaşayırıq. Əslində ömür yolumuza nəzər salsaq,
görərik ki, doğulandan qəbir evinə qədər imtahan veririk. Çünki həyat özü
başdan-ayağa imtahandır. Çalışmaq lazımdır ki, hansı imtahandan kəsilsək də,
həyat imtahanından keçək. Ona görə ki, bu imtahanın təkrarı yoxdur. Amma
həyatda hər il təkrar olunan imtahanlar da var. Hansı ki, tələbə və şagirdlərin
təhsil həyatında heç sevmədikləri dövrdür. Universitetlərimizdə həm test, həm
yazılı, həm də şifahi üsulla imtahanlar götürülür. Bu dəfə həmsöhbətlərimizdən
imtahanın hansı üsulla götürülməsinin daha məqsədəuyğun olduğunu soruşduq.
Cavablar birmənalı olmadı. Amma hər üç müsahibimiz hansı üsulla olursa-olsun,
təki obyektivlik qorunsun - məqamında həmfikir oldular.
"Məni şifahi imtahan etsələr, əlaçı olardım”
Yetər Kərimli - tələbə
Yetər
üçüncü kursda oxuyur və artıq neçə ildir imtahanlarını yazılı olaraq verdiyini
deyir. Amma o, düşünür ki, burada könüllülük prinsipi olsa, daha yaxşı olar.
"Yəni kim istəyir şifahi, kim istəyir yazılı, kim istəyir testlə versin. Məncə,
sistem bu cür qurulsa, daha yaxşı olardı”.
Y.Kərimli
deyir ki, əgər seçim özünün olsa, bütün imtahanları şifahi formada verər:
"Müəllimi tanıyıb-tanımamağımdan asılı olmayaraq, şifahi imtahanı seçərdim. Çünki universitet dərsinin materialları
qısa olmur. Tutaq ki, sual "Füyuzat” jurnalının yaranması ilə bağlı ola bilər.
Bu sualla bağlı neçə səhifəlik istəsən material tapa bilərsən. Sən bu mövzunu
geniş araşdırırsan, materialları toplayırsan, mükəmməl səviyyədə öyrənirsən,
gəlirsən imtahana və qarşında bir A4-lük səhifə var. Bilmirsən fikirlərini necə
yığıb-yığışdırıb qısa yazasan. Ona görə də yazılı imtahanı bu aspektdən uğurlu
hesab etmirəm. Məsələn, mən seminarlardan 10 qiymət alıram. Amma imtahanda
əlaçı yox, zərbəçi oluram. Çünki yazılı imtahanda fikrimi tam yazıb bitirə
bilmirəm. Lakin həmin müəllimlər məni şifahi imtahan etsələr, əlaçı olardım”.
Testə gəlincə isə, Yetər bu sistemi
uğurlu hesab etmir: "Ona görə ki, test savad göstəricisi deyil. Universitetə
qəbul imtahanını testlə verdiyimizdən bilirəm ki, test sadəcə əzbərləməkdir.
Testlərə düzgün cavab vermək hələ o demək deyil ki, tələbə o dərsi tam
qavrayıb. Yenə də vurğulayıram ki, imtahan könüllülük prinsipi əsasında olsa,
daha yaxşı olar. Bu zaman imtahana daha yaxşı və stressiz hazırlaşmaq olar. Bu
halda imtahan verən şəxs potensialının və biliyinin hansı səviyyədə olduğunu
daha yaxşı göstərə bilər. Amma testlə yazılı imtahanı müqayisə edəsi olsaq,
testə baxanda yazılı imtahan daha yaxşıdı. Yəni, yazılı imtahan zamanı müəllim
təxminən tələbənin mövzunu hansı səviyyədə qavradığını bilir. Test mənə
ədalətsiz sistem kimi görünür. Asan üsuldur, amma biliyimizi və düşüncələrimizi
inkişaf etdirmək baxımından yazılı imtahanın tərəfdarıyam”.
"Test
imtahanlarının müsbət cəhətləri daha çoxdur”
Qoşqar
Bəylərov - jurnalist
Qoşqar isə testi effektiv üsul hesab edir. Əsas ona görə ki,
burada insan faktoru olmur və şəffaflıq təmin olunur: "25 ildir ki, ölkəmizdə
test imtahanı tətbiq edilir. Bəziləri, xüsusən də yaşlı nəsil testi yazılı
imtahanlardan fərqli olaraq şagirdləri (tələbələri) əzbərçiliyə öyrəşdirdiyi və
nəticədə savadsızlığın artması kimi qiymətləndirirlər. Bu müəyyən mənada doğru
fikir olsa da, tam olaraq reallığı əks etdirmir. Çünki test imtahanlarının
müsbət cəhətləri daha çoxdur. Əsas üstünlüyü isə burada insan faktorunun
olmamasıdır. Bu o deməkdir ki, burada heç bir
neqativ haldan söhbət gedə bilməz. Yəni yoxlama fərqli düşüncəli mütəxəssislər
tərəfindən yox, konkret sistem tərəfindən aparılır”.
Q.Bəylərov hesab edir ki, yazılı
imtahanlarda isə əksinə, insan faktoru olduğuna görə neqativ hallar
qaçılmazdır: "Məsələn, aydındır ki, şagirdin (tələbənin) hüsnxətt bacarığı
olmaya bilər. Buna görə də öz fikirlərini ətraflı yazsa belə, müəllim onu
oxumaqda çətinlik çəkdiyinə görə, emosiyalarına hakim ola bilməyib aşağı qiymət
yaza bilər. Deməli, bəzi hallarda yazılı imtahanlarda gözəl xətt məntiqli
məzmunu üstələməyi bacarırsa, bu özü də qeyri-obyektivlik hesab olunur.Yaxud, yazı işini
yoxlayan zaman mütəxəssisin psixoloji, zehni və ya hər hansı başqa bir problemi
ola bilər və bu həmin yazının aşağı qiymətləndirilməsinə gətirib çıxarar.Digər bir hal da ola bilər ki, mütəxəssis yazı işini yoxlayan
zaman məsələyə şəxsi aspektdən yanaşar. Bu zaman aydın olduğu kimi, yazı işi
həmin aspektlə üst-üstə düşərsə, yüksək, zidd olarsa. aşağı balla
qiymətləndiriləcək. İmtahanlarda ən əsas meyar obyektivlik olmalıdır. Düşünürəm
ki, test sisteminin bəzi çatışmazlıqları olsa belə, yazılı imtahanlardan daha
obyektivdir”.
"Yazılı imtahan daha keyfiyyətlidir”
Leyla Əfqan - tələbə
Leyla da obyektivliyin
təmin olunması üçün test üsulunu daha effektli hesab edir: "Yəni tələbə müəllimlə
üzbəüz olmur, müəllim onu istədiyi kimi "ilişdirə” bilməz. Tələbənin və ya
şagirdin taleyi müəllimin insafına qalmır. Test obyektivlik baxımından digər
üsullardan üstündür. Çünki kasıbın da, varlının da uşağı oxuya bilir. Amma
deyərdim ki, bu üsulun da öz mənfi tərəfləri var. Məsələn, test uşağı konkret
əzbərçiliyə yönəldir. O, dərsi tam qavramadan, sadəcə mexaniki olaraq
əzbərləyir. Və testi müəyyən sistemləşdirilmiş bir şəkildə edirlər. Uzun müddət
test üsuluna alışan şagird və ya tələbə düzgün cavabı variantlar arasından düz
olmayanları çıxaraq tapır. Yəni o, burada düşünmür, sadəcə ona təqdim olunan
variantlar arasında düzgün olanı tapır. Test məncə, biliyin, savadın göstəricisi
deyil. Əgər qarşındakı müəllim obyektiv olsa, mən üzbəüz imtahanı seçərdim.
Çünki bu zaman insanın düşüncələrini ifadə etməsi üçün şansı daha yüksək olur”.
Leyla əlavə
edir ki, obyektivlik cəhətdən yaxşı olsa da, test hazırkı dövrdə savad
göstəricisi deyil: "Bunu deməyə əsasım da var. Bəzi rastlaşdığım hallara əsasən
tam əmin olmuşam ki, test qarşındakı insanın bilik səviyyəsinin göstəricisi
deyil. Belə ki, imtahana heç nə bilmədən gedib, yanındakı yoldaşından köçürüb
yüksək, həmçinin yaxşı oxuyanın da imtahanda həyəcandan aşağı bal yığdığını
görmüşəm. Ona görə bu mənim üçün əsas deyil. Və bu tip bəzi məsələləri göz
önünə alaraq deyə bilərəm ki, yazılı imtahan daha keyfiyyətlidir. Təbii ki,
obyektiv şəraitdə keçirilərsə”.
Günel Azadə