Sözü kəlbətinlə alanlar
Valideyn olduqdan sonra görəcəksiniz ki, öz
xoşbəxtliyinizdən çox, uşağınızın xoşbəxtliyi ilə xoşbəxt ola bilərsiniz. Bir
ailənin ailə olması üçün ən əsas varlıq uşaqdır. Uşaqların inkişafı və düzgün
formalaşması naminə valideynlər əllərindən gələni edir. Son dövrlər uşaqların inkişafı ilə bağlı tədris
və inkişaf mərkəzləri çoxalıb. Xüsusilə də, azyaşlı uşaqların danışığındakı qüsurun
aradan qaldırılması ilə bağlı loqopedik mərkəzlərin sayı artıb. Ümumiyyətlə
loqopedin kim olduğunu, bu mərkəzlərə tələbatı, loqopedə hansı halda müraciət
etmək lazım gəldiyini, onların hansı mexanizmlə fəaliyyət göstərdiklərini və ən
əsası, vədlərinin nə dərəcədə real olduğunu öyrənməyə çalışdıq.
Beləliklə,
loqoped kimdir və uşağın loqoped yardımına nə zaman ehtiyacı olduğunu valideyn
necə bilməlidir?
Yaşyarımlıq uşaq minimum 30 söz bilməlidir
"Narınc” Uşaq
Psixologiya Mərkəzinin rəhbəri Narınc
Rüstəmova deyir ki, loqoped hər bir uşağa fərdi
yanaşmalıdır: "İlk olaraq onu qeyd edim ki, loqopedlər həkim deyillər. Amma
bəziləri onları həkim kimi qəbul edir. Onlar Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universitetində, orta ixtisas təhsilli müəssisələrdə loqoped və deffektoloq ixtisası
üzrə təhsil alırlar. Loqopedin işi kompleks şəkildə olmalıdır. Hər bir loqoped
öz işinə vicdanla yanaşmalıdır. Loqoped danışmayan, nitqində qüsur olan
uşaqlarla işləyir. Hər uşağa fərdi yanaşma olmalıdır. Ağıl düşünməsə, ağız
danışa bilməz. Ona görə psixoloq, loqoped, deffektoloq kompleks iş görməlidir.
Bu cür görülən iş daha effektli olacaqdır. Bəzən valideynlər loqopedin işinə
müdaxilə etmək istəyirlər. Və ya onlardan çox bildiklərini düşünürlər.
Valideynin əsas işi uşağındakı bu problemi hiss edib mütəxəssisə müraciət
etməkdir. Uşağın nitq inkişafı dövrü var. Hər bir valideyn uşağı ilə
maraqlanmalıdır. Bəzən bizə elə valideynlər gəlir ki, öz uşağında nə qədər söz
bazası olmalıdır - onu bilmir. Məsələn, yaşyarımlıq uşaq minimum 30 söz bilməlidir.
Yəni həmin yaşdakı uşaq "nənə, baba, ana, ata” kimi sözləri deməyi bacarmalıdır.
Əgər uşaq o sözləri demirsə, artıq mütəxəssisə müraciət olunmalıdır. Uşaq daha
çox psixoloq və psixoterapevt müayinəsindən keçməlidir. Erkən müdaxilə hər
zaman vacibdir. Vaxtında edilmiş müdaxilə uşağın həmin vəziyyətdən çıxıb,
cəmiyyətə adaptasiya olmasına kömək edir. Bəzən elə olur ki, 4 yaşında
danışmayan uşaq gətirirlər. Bu, anormal haldır. Valideyn fikir verməlidir. Ola
bilər həmin ana psixoloq deyil, ömründə heç kitab oxumayıb. Amma ən azından
müşahidə, müqayisə etməyi bacarmalıdır.
Ətrafda öz övladı ilə eyni yaşda olanla müqayisə aparmalıdır. Düşünməlidir
ki, eyni yaşda olan başqa uşaq danışır, bəs öz övladı niyə hələ də danışmır?
Qıraqdan deyilən sözlərə fikir verilməməlidir. Bəzən elə olur ki, deyirlər "uşaqdı,
heç nə olmaz, əvvəl-axır danışar”. Amma bu düzgün deyil. 18 ayından sonra mütəxəssisə
müraciət edə bilərlər. Loqopedik yaş ən tez Avropada 4, biz də isə 3 yaşından
başlayır”.
Erkən müdaxilə də şərtdir
Müsahibimizdən
kəkələmə problemi və bu problemin həlli üçün verilən vədlərin nə dərəcədə real
olub-olmadığını da soruşduq: "Bu, ədəbiyyatda epilepsiyanın kiçik bir növüdür.
Burada mütləq uşağın genetik faktorları araşdırılmalıdır. Epilepsiyanın
oyanıqlığı öyrənilməlidir. Nevroloji baxımdan müayinə edilməlidir. Yəni işə
kompleks şəkildə baxılmalıdır. Mütləq şəkildə bu üçlü müdaxilə olmalıdır.
Elələri var, uşağı ancaq loqoped yanına aparır. Amma bu düzgün deyil. Uşağı həm
psixoloq, həm də nervpatoloq müayinə etdikdən sonra diaqnoz qoyulmalıdır.
Psixoloq uşağın qorxusu, həyəcanı ilə işləyir, loqoped dili ilə, nervpatoloq
isə başda olan hər hansı bir patologiyanı müalicə edir. Bu işin keyfiyyətli
olması üçün erkən müdaxilə də şərtdir. 7 yaşına qədər erkən müdaxilə oluna
bilər. 12 yaşdan sonra olan müdaxilə az da olsa kəkələmə izi buraxır. Verilən
vədlər isə real deyil. 14 gün deyirlər, amma 14 olur 20, 20 olur 30 və beləcə
iş uzanır. Bu, qeyri-peşəkarlığın göstəricisidir. Ağıllı adam belə deyimlərə
inanmaz. Hər xəstəliyin öz müalicə müddəti var”.
N.Rüstəmova, həmçinin
bildirir ki, müalicə müddəti bitdikdən sonra yenidən nitqdə hansısa bir problem
yaranmaması üçün kompleks müalicələr bitdikdən sonra mütləq möhkəmləndirmə
dövrü keçilməlidir: "Biz öz xəstələrimizlə ödənişsiz görüşlər keçiririk. Onları
nəzarətdə saxlayırıq ki, geri dönüş olmasın. Ən azı, bir neçə ay onları
nəzarətdə saxlamaq vacibdir”.
Bəzi samit səslərdə problem olduğunu hiss etdim
Mövzu ilə
bağlı uşağı loqoped müayinəsindən keçən valideyn
Esmira Rövşənovanın da fikirlərini öyrəndik.
- Necə hiss etdiniz ki, uşağınızın loqopedə
ehtiyacı var?
- Uşaqla ünsiyyətdə
olarkən, danışan zaman sözlərini aydın başa düşmürdük. İlk olaraq özüm test
etdim. Hərfləri bir-bir ona dedim və təkrar etməyini istədim. Və bu zaman bəzi
samit səslərdə problem olduğunu gördüm. Ondan sonra pediatrla əlaqə saxladım. O,
bunun 3 yaş yarımına qədər normal olduğunu, həmin yaşdan sonra bu hal davam
edərsə, loqopedə müraciət edə biləcəyimi dedi. Hətta loqopeddən öncə uşağın
ağız-damaq quruluşunda bir problem olub-olmadığını dəqiqləşdirmək üçün uşaq
cərrahına da müraciət etdim. Çünki kor-koranə şəkildə loqoped yanına getməyi
düzgün hesab etmirəm. İndi bu cür mərkəzlər çoxdur, amma məni qane edən "Narınc” Uşaq Psixologiya Mərkəzi oldu. Və
nəticədən də çox razıyam.
Niyə gələcəkdə nəyəsə
görə problem yaşasın?
Esmira xanımdan ödədiyi pul görülən işə dəyib-dəymədiyini
soruşduq: "Müasir reallığı, insanların maddi vəziyyətini, maaşları nəzərə alsaq,
deyə bilərəm ki, bahadır. Orta və aşağı büdcəli bir ailə üçün qiymətlər çox
yüksəkdir. Çünki tək loqopedə yox, paralel şəkildə psixoloqa da pul ödənilir.
Yəni ki, bu proses elə də ucuz başa gəlmir. Amma uşağın gələcəyini nəzərə
alaraq deyə bilərəm ki, hər nə olursa-olsun, bu ödənilməlidir. Mənim qızımda 15
samitin tələffüzündə problem var idi. Tələffüz edərkən nə dediyini anlamaq
olmurdu. Düzdü, deyilən müddətdən artıq çəkdi. Amma son nəticədə hazırkı durum
yaxşıdır. Verdiyim pulun qarşılığında görülən işdən razıyam”.
Uşaqlara münasibətdə valideynlərin gözüaçıq olmasının
vacibliyini vurğulayan E.Rövşənova bu işdə anaların rolunun böyük olduğunu
vurğulayır: "Uşağın inkişafında və formalaşmasında ananın rolu böyükdür.
Təhsilli, savadlı ana uşaqda olan qüsuru zamanında görə bilir. Məsələn, mənə
çox deyirdilər ki, uşaqdır, düzələr, keçib gedəcək. Amma mən valideyn olaraq
düşündüm ki, bu keçməyə də bilər. Xüsusilə də qız uşağıdır. Niyə gələcəkdə
nəyəsə görə problem yaşasın? Ona görə çalışdım ki, problemi tez həll edim”.
Həm uşaqdan-uşağa, həm də problemdən-problemə fərq
var
Yazını hazırlayarkən bir neçə loqopedik mərkəzlə
əlaqə saxladıq. Hazırda bu mərkəzlərə nə qədər tələbatın olduğunu, hansı
mexanizmlə işlədiklərini, vədlərinin nə dərəcədə real olduğunu xəbər aldıq.
"Uğur Yolu” inkişaf
və reabilitasiya mərkəzindən verilən
məlumata görə, onların vasitəsilə artıq 300-dən çox uşaq sağlamlığına qovuşub: "Bizim mərkəzimiz artıq 4 ildir ki,
fəaliyyət göstərir. 2016-cı ilə qədər "Addım” loqopedik-psixologiya mərkəzi
adlanırdı. Həmin ildən adını dəyişdi. Mərkəzimizdə loqoped-deffektoloq, psixoloq,
psixo-pedaqoq, massajist, refleksoloq, dietoloq və digər mütəxəssislər və
müəllimlər fəaliyyət göstərir. Sindromlu uşaqlarımız reabilitasiyadan
faydalanırlar. Artıq 300-dən çox uşaq öz sağlamlığına qovuşub və 50-dən yuxarı
uşaq hal-hazırda reabilitasiya və müalicə alır. Bizim mütəxəssislərin təxminən 70
faizi xaricdə təhsil alıb, bir çox seminarlarda və təlimlərdə iştirak ediblər”.
"Buggy-Bug” tədris və inkişaf mərkəzindənbildirdilər ki, son illər loqopedə olan tələbat çox artıb: "Biz sırf loqopedik
mərkəz deyilik, amma mərkəzimizdə loqoped də fəaliyyət göstərir. Və deyərdim
ki, həddən artıq çox tələbat var. Əvvəllər valideynlər belə şeylərə çox da
fikir vermirdilər. Amma son dövrlər xırda bir problem olduqda belə müraciət
edirlər. Mütəxəssislərimiz də kifayət qədər təcrübəlidirlər. Həm Azərbaycan,
həm də rus dilində fəaliyyət göstərirlər. Uşaqların sayı ilə bağlı hələ ki
konkret rəqəm deyə bilmərik, çünki tədris ili hələ yeni başlayıb. Müraciətlər
birazdan olacaq. Bizim mərkəzdə əvvəlcədən zəmanət verilmir. Yalnız ilk
seansdan sonra loqopedimiz təxmini nə isə deyə bilir. Çünki həm uşaqdan-uşağa,
həm də problemdən-problemə çox fərq var. Eyni problem bir uşaqda bir aya,
digərində bir neçə aya düzələ bilər. Müraciətlər xüsusən müəyyən hərflərin
deyilə bilməməyi ilə bağlı olur”.
Günel
Azadə