“SAKİT”LİYİN POETİKASI
Rəngləri mənalandırmaq, onların ovqat qatını aşkarlamaq bütün dövrlərdə
rəssamlar üçün çətin olduğu qədər də maraqlı olmuşdur. Milli təsviri sənətimizin
qədim miniatürlərdən başlayaraq bu
günümüzə kimi davam edən inkişaf tarixi öz səhifələrində belə rəssamların adını
yaşatmaqdadır. Öz yaradıcılığında sərt romantikadan lirik-poetik ovqata qədər bədii
axtarışlar və tapıntılar yolunu keçmiş Xalq rəssamı, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq
Akademiyasının professoru Cəlil
Hüseynovun (1957) müxtəlif janrlarda çəkdiyi əsərlərdə məhz rənglərin ovqat
yaratmaq gücünü müşahidə etmək mümkündür...
Əvvəlcə
məşhur "Əzimzadə məktəbi”ndə (1973-1977), sonra isə Xarkov Rəssamlıq
İnstitutunda (1977-1982) sənətin sirlərinə yiyələnən Cəlil Hüseynovun rəngkarlığımızın
"estetik xəritəsi”ni özünəməxsus rəng
çalarları və tonları ilə zənginləşdirdiyi
danılmazdır. Onun pastel rənglərinin ustalıqla əldə olunmuş çox incə
tonlarından "boylanan” ovqatyaradıcılığın şaşırdıcı tutumda olduğu adi gözlə
belə görünəndir. Həm də zəngin təcrübə sayəsində əldə olunan bu yüksək sənətkarlığın
rəssamın davamlı axtarışlarından keçdiyi
həqiqətdir. Bu axtarışların ilkin mərhələsində o, kətan üzərində təsvir
obyektlərinin oxşarından daha çox bədii obrazını yaratdığından və belə əsərlərdə
reallıqla təfsir qoşalaşdığından onlar rəssam təxəyyülü ilə yaşantılarının ifadəsi
kimi qəbul olunmaqla, cəlbedici və düşündürücü baxılırlar.
Cəlil
Hüseynovun mənzərələrinə hakim kəsilən məziyyətlərin ən başlıcası onlarda müəllifin
gördüklərindən heyrətlənə bilməsini ifadə etməsidir. Onun gözümüzdə adiləşən
gözəllik qaynaqlarına "heyrət bucağı”ndan baxması qədim İçərişəhərin, Abşeronun
və özünəməxsus təbiəti olan Naxçıvanın mənzərələrini ovsunlayıcı tutum almasına
səbəb olmuşdur.
Rəssamın
ona doğma olan Naxçıvan təbiətinə bədii münasibətində ( "Nehrəm kəndi”, 1979;
"Köhnə Naxçıvan”, 1978; "Nehrəm motivi”, 1978) özünəməxsusluq həm motiv seçimində,
həm də onların bədii şərhində hiss olunur. Çoxlarından fərqli olaraq görkəmini
dəyişməz saxlayan İlandağ əvəzinə, Əcəmi-Bəhruz yurdunun insan əli ilə dəyişən
mənzərəsini təsvir obyekti seçən C.Hüseynov, həmin motivlərdə daha çox
inandırıcılığın əldə olunmasına səy göstərmişdir.
Onun
hələ tələbəlik illərində işlədiyi bu əsərlərdə görünənlərin bədiiliyini əldə
etməklə yanaşı, həm də mövcud olanların görkəminin gələcəyə ötürülməsi istəyinin
durması duyulandır. Zamanında daşıdığı memarlıq görkəmini bu gün duyulası dərəcədə
dəyişən Nehrəmin iyirminci yüzillikdəki mənzərəsi, əslində, keçmişlə gələcək
arasında rəssam təxəyyülü ilə yaradılmış mənəvi-bədii körpüdür. Bu mənada
format etibarilə o qədər də böyük olmayan Nehrəm mənzərələrində rəssamın məkanın
obrazlı dillə desək, bir qədər sərt –
"kişi gözəlliyi”ni qabartmaqla yanaşı, həm
də ona insanı duyğulandıra biləcək estetika bəxş etməsi də başadüşüləndir. İllər
ötəcək, hələ ötən əsrin əvvəllərində – C.Məmmədquluzadənin əsərlərində məşhurlaşan
bu kəndin elə həmin yüzilliyin son qərinəsində C.Hüseynov fırçasının gücü ilə əbədiyyət
qazanmış görkəmi necəliyindən asılı olmayaraq həm də tarixi mahiyyət daşıyacaq...
Onun
yaradıcılığında Abşeron mövzusu geniş yer tutur, desək. yanılmarıq. Həyat və
yaradıcılığının paytaxtla bağlı olmasından qaynaqlanan bu marağın kökündə həm də
rəssam marağı ilə vaxtaşırı gəzib-dolaşdığı Abşeronda onun heyrətinə səbəb ola biləcək motivlərin
bolluğu durur. "Dübəndi” (1995), "Zeytun bağları” (1995), "Balıqçı evi” (1998),
"Ağaclar”(1997), "Köhnə hamam” (1998), "Abşeron bağları” (2016), "Abşeron. Köhnə
məscid” (2010), "Abşeron” (2010), "Xəzərin sahili” (2008), "Abşeron motivi”
(2011) və s. mənzərələrdə çoxlarına yaxşı məlum olan məkanlara fərqli yanaşmanın mövcudluğunu görmək mümkündür.
Əgər rəssamların ən müxtəlif nəsillərinin
Abşeron ünvanlı əsərlərini göz önünə gətirməli olsaq, onda həmin mənzərələrdə
elə ilk baxışdan gözəl – cəlbedici və gözoxşayan guşələrin yer aldığını görə
bilərik. C.Hüseynovun əsərlərində isə "Gilavar”ı – "Xəzri”si əskik olmayan
Abşeronun gözdən "düşən” və funksionallığını artıq itirən əski məkanlarına diqqətli
rəssam marağının ifadəsini görürük. Bu əsərlərdə köhnə məscidin və istifadəsiz
hamamın, əhatəsindəki yaşıllığı itirən bağ evlərinin kimsəsizliyindən
qanaqlanan "sakit”liyin bədii təqdimatı
kifayət qədər duyulan və
ovqatyaradıcıdır.
Boz, bəyaz, sarı və mavi rənglərin pastel
tonlarına qədər "gücsüzləşdirilmiş” incə çalarlarının qovşağından "boylanan”
müxtəlif motivlərin "itirdikləri”nin görünməzliyində onlara bu münasibəti sərgiləyən
rəssamın istedadı durur, desək, yanılmarıq. Az sonra "yeni”ləşəcəyi danılmaz olan bu motivlərdəki
tamaşaçının nostalji hisslərinə toxunan məqamlar da, artıq tarixin yaddaşına qovuşmuş məşhur
"Sovetski” küçəsinin yastı damlı evlərinin xiffəti hopmuş tarixi mənzərə də, İçərişəhərin
labirintəbənzər küçələrinə "bədii güzgü” tutan əsər də bədii kamilliyinə görə yaddaqalandırlar...
Rəssamın
"nyu”lar silsiləsində ifadə olunan təkcə qadın bədəninin gözəlliyinin vəsfi
olsaydı, bəlkə də bu qədər tamaşaçı diqqətini çəkməzdi. Belə ki, onlarda gah fərdi
yaşantısını pünhan saxlayan, çox vaxt isə onları gizlətməyə can atmayan
qadınların tamaşaçı ilə təmasa yönəli pozalarında insan və məkan probleminin mənəvi-psixoloji
məqamlrına təsirli bədii görüntü verilməsinə səy göstərilib. "Molbert
qarşısında”(1996), "Emalatxanada”(1998), "Yatmış qadın”(1999), "Uzanmış
qadın”(2001), "Ağ geyimli qadın”(2002), "Qız albalı ilə”(2002),”Çılpaq
qadın”(2015) və s. "nyu”larda belə cəlbedici məziyyətlər çoxdur. "Yatmış qadın”da rəssamın rənglərin çox
yumşaq keçidlərində pastel incəliyini əldə bilməsi isə, sözün əsl mənasında
şaşırdıcıdır...
Bu
yerdə əlavə edək ki, Cəlil Hüseynovun
qadın dünyasına marağı "nyu”larla məhdudlaşmır. Onun digər qadın portretlərində ("Qadın portreti”, "Düşüncə”, "Bəyaz geyimli
qadın” və s.) də zəif cinsin təzadlı yaşantılarına tutulan "bədii güzgü”də əks
olunanlar duyğuların poetikaya-lirizmə bələnmiş görüntüləridir...
Natürmort
rəssamların yaradıcılığında qırmızı xətt kimi keçən janrlardandır. Bu mənada
C.Hüseynovun yaradcılığı da istisna deyil. Amma onun "Meyvələr” (1997), "Şərabla
natürmort”(1998), "Şahmat” (2015), "Gilasla natürmort” (2018) və digər çoxsaylı
natürmortlarında flamandların-hollandların əşyalara vermək istədikləri
"cansızlıq” – donuqluq əvəzinə, çox fərqli yanaşma duyulmaqdadır. Belə ki, təqdim
olunan əşyaların rəng estetikasında elə
bir bədii-mənəvi qüvvə mövcuddur ki, onun bədii tutumlu görüntüsündə təsvir
olunanların insanla təmasının "izlər”i görünməkdədir. Sanki, meyvəli masa da,
yarımçıq qədəh də, şahmatlı məkan da buradan müvəqqəti ayrılanların indicə
qayıdacağı ümidindədirlər. Beləcə, belə təsvirlərdə yaşananların çox az sonra əvvəlki
halına qayıdacağına inam duyulmaqdadır...
Müstəqillik
illərində C.Hüseynov zamanında monumental sənət üzrə aldığı təhsilin daha iri
forma-biçim və tutumla ifadə etmək imkanı da əldə etmişdir. Bunun memarlıq
layihələrində ifadəsi çoxları üçün gözlənilməz olsa da, onun özü bunu sıradan yaradıcılıq işləri kimi qəbul edir. Bakı,
Balakən, Mingəçevir, Şamaxı, Neftçala, Astra, Siyəzən və Sumqayıt kimi yaşayış məntəqələrində inşa olunan müxtəlif
funksiyalı binalarda ifadə olunan yüksək zövq daşıyıcılığının nəticəsidir ki, həmi
binalar həmin şəhərlərin memarlıq xəritəsinin dominantına çevriliblər. Bu
tikililəri digərlərindən fərqləndirən və C.Hüseynovun tanınma nişanı”na çevrilən onların eksteryerlərində
rəssam palitrasını səciyyələndirən rəng çalarlarından istifadə olunmasıdır.
Onun 2018-ci ildə "Milli irs” mükafatına layiq görülməsi də mədəniyyətimizə
yaradıcı qayğısına cavabdır.
Əgər Cəlil Hüseynovun bütünlükdə "sakitlik” hökm bədii
irsinin estetikasına xas məziyyətləri vurğulamalı olsaq, onda ilk növbədə onun
rənglərə sevgisinin güclü poetik duyğuya
kökləndiyini vurğulamalıyıq. Bunun tamaşaçını ovsunlamaqda davam etməsi isə bir
sənətkar kimi onun ən böyük yaradıcılıq qazancıdır...
Ziyadxan Əliyev