Müstəqillik illərində əsərləri dünyanın bir çox sərgi
salonlarında sərgilənən Xalq rəssamı Fərhad Xəlilovun bu həftə Bakıda baş tutan
"Yenidən Bakıda” adlı fərdi sərgisi böyük maraqla qarşılanmışdır, desək,
yanılmarıq. Bunu şərtləndirən başlıca səbəb rəssamın yeni ekspozisiyaya əsasən
XXI yüzillikdə ərsəyə gətirdiyi müxtəlif janrlı-müasir ruhlu əsərləri daxil
etməsi olmuşdur. Öncədən deyək ki, rəssamın yaradıcılığının müxtəlif mərhələləri
ilə tanış olmayanlar üçün "Yenidən Bakıda” gördükləri doğrudan yeni idi.
Qənaətimizcə, ekspozisiyada duyulası dərəcədə gözlənilməz görünən Fərhad Xəlilov
əslində yaradıcılığında baş verən dəyişikliklərin-bədii ifadə evolyusiyasının
nəticələrini təqdim etmişdi...
Bu
mənada nəhayətsiz sənət dünyasında baş verənləri izləməkdə və dəyərləndirməkdə
bir qədər gecikməyə adət etmiş milli bədii məkanımızda fəlsəfi tutuma bələnmiş həmin mücərrəd
əsərlərin tamaşaçılara təqdimatının
müxtəlif reaksiyalar doğuracağı gözlənilən idi. Elə sərginin
gerçəkləşdiyi Heydər Əliyev Mərkəzinin geniş salonlarında həmin əsərlərlə
üz-üzə, göz-gözə qalan tamaşıçıların çöhrələrində müxtəlif emosiyaların
mövcudluğu da buradan qaynaqlanmışdı. Bəlkə də çoxları 1987-ci ildən Azərbaycan
Rəssamlar İttifaqına rəhbərlik edən Xalq rəssamının yeni sərgisində hamını razı
sala biləcək bir ekspozisiya görəcəklərini güman edirdi. Səbəbkar isə onların qarşısına onların bu
vaxta kimi görmədikləri "Fərhad Xəlilov baxışı”nı təqdim etmişdi...
Təbii
ki, bir çox hallarda olduğu kimi rəssam yeni ekspozisiyanı retrospektiv
prinsipə müvafiq də qura bilərdi.
Qənaətimizcə, onun bu prinsipdən imtina etməsinin kökündə çoxlarının artıq gördüklərini
təkrarən göstərmək əvəzinə, fərqli estetikaya malik yeni əsərlərinin təqdim
etmək istəyi dururdu. Bu həm də tamaşaçısının da sənətə baxışlarının
dəyişməsini arzulayan rəssamın fərqli, lakin özünəməxsus axtarışlarını
sənətsevərlərə təqdim etmək qərarı kimi də başa düşülə bilər. Etiraf edək ki,
bir qədər də risqli görünən bu qərarın alt qatında ilk növbədə müəllifin bədii
ənənələrə yaradıcı münasibətini nümayiş etdirmək istəyi durduğundan və Fərhad
Xəlilovun sənət prinsiplərinə yaxşı bələd olduğumuzdan, rəssamın ekspozisiyada
zahirən mücərrədçi, əslində isə, "çox sadə” görünməsinin məqsədli və məntiqli
olduğunu söyləmliyik...
"Yenidən
Bakıda” nümayiş olunan əsərlər məcmusu rəssamın fərdi hiss və duyğularının,
davamlı həyat və yaradıcı yaşantılarına tutulan "bədii güzgü” kimi suallı və
düşündürücüdür. Belə ki, daha çox iri formatda təqdim olunmuş ən müxtəlif
motivlərin çoxlarına sadə görünən estetikasının çoxqatlı olması
birmənalıdır. İlk baxışda sadə görünən bu
bədii şərhin estetikasını isə hər bir yaradıcının arzuladığı və nail ola
bilmədiyi reallıqla mücərrədliyin vəhdəti
ilə tapılan ifadə tərzi təşkil edir. Bu
estetikanı tədricən duymağa başlayanda
görünənlərin bilavasitə rəmzi məzmun daşıyıcısı olduğu aydınlaşır. Bu
"sadə”likdəki məna-məzmun yükünün düşündürücü fəlsəfəyə bələnməsi də rəssamın
gördüklərində başqalarının görmədiyi, lakin onları da ovsunlaya biləcək
həqiqətləri bədiiləşdirməsinin nəticəsidir.
Fərhad
Xəlilov yaradıcılığının müxtəlif dövrlərini səciyyələndirən estetikanı müqayisə
etməli olsaq, onda birinci nisbi gerçəkçilikdən və onun
"primitiv”ləşdirilməsinin görüntüsü olan ikincidən son dövrləri əhatə edən əsərlərə keçidin məntiqli olduğunu görə
bilərik. Motivləri əvvəlcə daşıdığı real rənglər ilə qabardan, sonra isə onları
miniatürsayağı ümumiləşdirilmiş tutumda təqdim edən rəssamın sonuncunu - fəlsəfi
mücərrədçiliyini cəmisi bir-neçə rəng vasitəsilə ifadə etməsində təbii ki,
dünyamıza-əhatələndiyimiz gerçəkliyə onun rəmzi yanaşması durur. Qara, göy, ağ,
yaşıl, bəzən də qırmızı rənglərin işığında dənizi, qumu, ağacları və dağları
mənalandıran Fərhad Xəlilov, əsərlərində tamaşaçısını dialoqa dəvət edən
həmsöhbət kimi çıxış edir. Tamaşaçı ilə
kətan arasındakı məsafə ilk baxışda nə qədər yaxın görünsə də, ilk anlarda
təxəyyülünü qanadlandırmaq gücündən asılı olaraq bu ölçü seyrçilər üçün
müxtəlif uzunluqda görünə bilər. Mənəvi sayıla biləcək bu dialoqun baş tutacağı
və səmimi durum alacağı təqdirdə, tamaşaçının özü üçün kəşf edə bildiyi motivdən
– məkandan estetik zövq ala biləcəyi birmənalıdır...
Rəssamın
son dövr yaradıcılığında silsilələrin yaradılması ənənə şəklini almışdır.
"Xatirə”, "Gözlənilməz baxış”, "Torpağın naxışları”, "Görüş” və s. silsilələri
təşkil edən əsərlərin çoxunun yaranma tarixi bir-neçə ili, bəzilərinin ərsəyə
gəlməsi isə hətta 20 ili əhatə edir. Əsasən ovqat daşıyıcıları olan bu
əsərlərin belə "uzunmüddətli” olması da yaradıcı təxəyyülünü onlarda ifadə edə
bilən rəssamın tez-tez fərqli ovqat sahibinə çevrilməsindən qaynaqlanır. Onun
üçün nə vaxtsa bələndiyi və kətanda ifadə etməyə başladığı ovqatı birdən-birə yenisi
ilə əvəzləmək elə də asan deyil, bəlkə
də mümkünsüzdür. Beləcə, hadisələrində xaotiklik duyulan dünyamızda ovqat
yeknəsəkiyi nümayiş etdirmək onun üçün çox çətin olduğundan, Fərhad Xəlilov kritik
məqamlarda daha çox işi yarımçıq qoymağa və sonradan davam etdirməyə üstünlük
verir. Elə bu səbəbdən də onun mənəvi-psixoloji yaşantı ifadəsi olan
əsərlərində "qurama”çılıq yox, bədii bütövlük duyulur...
Onun
silsilələrə daxil olmayan azrəngli tablolarında da cəlbedilik özünəməxsus
estetikaya bələndiyindən lokal rənglər, təzadlı rənglərin qonşuluğu
miniatürlərdə olduğu kimi harmonik baxılmaqla, zamansızlığa qovuşmuş kimi qəbul
olunurlar. Bu mənada "Alatoran”, "İsti gün”, "Abşeron moivi”, "Qış günü” və s.
mənzərələri konkret yerin təsvirindən daha çox, məkanın obrazı kimi baxılırlar.
Bu əsərlərdə rəssamın mənəvi ulduzlarından sayılan dahi S.Bəhlulzadənin tez-tez
səsləndirdiyi "Mən Azərbaycanı tanımaq üçün yox, tanıtmaq üçün çəkirəm!”
deyiminin xələfi tərəfindən layiqli davamını
görürük....
Fərhad Xəlilov sovet
dönəmi təsviri sənətində ağlasığmaz yaradıcılıq cəsarəti göstərən "Abşeron
məktəbi”nin yetişdirməsidir. Ötən əsrin əllinci-atmışıncı illərində mərkəzi və
yerli ideoloqların yuxusuna haram qatan bir qrup rəssamın Bakıda "sosialist
realizm” bədii prinsipinə arxa çevirib, milli mənəvi qaynaqla ətrafında
axtarışlar və eksperimentlər aparmaları zamanına görə çox təhlükəli idi. Amma
Mircavad Mircavadov və onun müxtəlif yaşlı əqidə dostları müxtəlif təpkilər
qarşısından qaçmadılar və başladıqları işi "solçular” damğasi ilə davam
etdirdilər. Bu gün həmin dövrdə yaradılan əsərlərin Azərbaycan incəsənətinin
parlaq səhifələrindən birini təşkil edir desək, həqiqəti söyləmiş olarıq.
Maraqlısı mövcud rejimin ideologiyasına qarşı çıxan "Aberonçu”lardan biri gənc
rəssam – Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sədri Qurban Xəlilovun oğlu Fərhad
Xəlilov idi.
Yeri gəlmişkən deyək ki,
sənətə gəlişinin başlanğıcını Səttar Bəhlulzadə, Mircavad Mircavadov, Qorxmaz
Əfəndiyev, Tələt Şıxəliyev və Gennadi Brijatyuk kimi görkəmli sənətkarlarla ünsiyyətdə keçirməsi
Fərhad Xəlilovun yarım əsri əhatə edən yaradıcılığına duyulası təsirlər
göstərmişdir. Maraqlısı bu qədər sənət idealı olan gənc rəssamın onların heç
birinə bənzəməməsi, fərdi və fərqli
dünyagörüşünə və dəstixəttə malik olmasıdır. Odur ki, onun əsərləri
dünyanın müxtəlif ölkələrində ən tələbkar tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə
qarşılanmaqdadır. Odur ki, bu gün ömrünün 73-cü baharını yaşayan sənətkarın
yaxın gələcəkdə də bizi daha maraqlı əsərləri ilə təəccübləndirəcəyinə
əminik...
Sonda deyək ki, Fərhad
Xəlilov elə az sənətkarlarımızdandır ki, onu nəyisə təsvir etməyə məcbur etmək
çox çətindir. Bu mənada bilavasitə gördüklərinin harmoniyasını ifadə etmək
zərurətindən yaranan əsərlərində rəssam, bədii şərh tutumundan asılı olmayaraq
çox səmimi və inandırıcıdır. Rəssam bilavasitə iç dünyasının tələbatından
ərsəyə gələn belə əsərlərin kənardan necə qəbul olunacağından da narahat
deyildir. Bu kredoya o, bu günə kimi də sadiq qalmaqdadır...
Bakı 14°C
