Bakı 11°C
Çörək haqqında bunları bilmək lazımdır
Azərbaycanlıların rasionunda mühüm yerlərdən birini un məhsulları,
xüsusilə də çörək tutur. Çörəyi müqəddəs hesab edən azərbaycanlılar yerə
düşməsinə, zibilliyə atılmasına imkan vermirlər. Hətta xalqımız çörəyə and içir, duz-çörək kəsdiyi adamı ömürlük dost
elan edir.
Mənəvi tərəflərini bir kənara qoysaq, etiraf etməliyik ki, çörəyin qida kimi əvəzedilməz xüsusiyyətləri var. Çünki çörəyin hazırlandığı buğdanın özü möcüzəli bitkidir. Onun tərkibində karbohidratlar, zülallar, praktiki olaraq bütün əsas vitaminlər və minerallar var. Lakin müasir dövrdə buğda xüsusi emaldan keçir ki, nəticədə onun ən faydalı hissələri (taxılın qişaları, rüşeymi) atılır. Məhz belə emaldan sonra biz ağ un ("əla növ" un) əldə edirik.
Bu undan ağ yumşaq çörək, bulkalar və s. dadlı məhsullar hazırlanır. Bu məhsullar çox dadlıdır, lakin onların faydası çox azdır. Daim ağ undan hazırlanmış çörək və s. un məmulatları yeyən insanda piylənmənin, mədə-bağırsaq sistemi xəstəliklərinin və s. pozulmaların riski artır. Təzə yumşaq çörək pis həzm olunur, bir çox hallarda köpə səbəb olur.
Ən faydalı çörək emal olunmamış, təmizlənməmiş buğdadan hazırlanır. Belə çörəkdə buğdanın bütün faydalı xüsusiyyətləri saxlanılır. Arpa unundan və ya arpa ilə buğda unların qarışığından hazırlanmış çörək də çox faydalıdır. Biz ona adətən "qara çörək" deyirik. Bu çörək daha gec mənimsənilir və ağ çörəklə müqayisədə onun tərkibində daha çox faydalı maddələr saxlanılır.
Buğda kəpəyi əlavə olunmuş çörək də çox faydalıdır. Kəpək mədə-bağırsaq sisteminə müsbət təsir edir, qəbizliyin qarşısını alır, orqanizmdən ziyanlı maddələri xaric edir.
Boyat çörək daha faydalıdır
Çörəyi düzgün yemək lazımdır. Bu nə deməkdir? Dietoloqlar çörəyi yeməkdən əvvəl bir qədər qurutmağı tövsiyə edirlər. Boyat çörək yumşaq təzə çörəkdən daha faydalıdır. Bunu bütün həkimlər və dietoloqlar təsdiq edir. Boyat çörək daha yaxşı mənimsənilir və köp, ağırlıq kimi xoşagəlməz hisslərə səbəb olmur.
Çörəyin üzərində kif varsa, belə çörəyi yemək olmaz. Bəzən insanlar üzərində kif olan tikəni kəsib qalan çörəyi yeyirlər. Bu, qəti şəkildə yolverilməzdir. Kif göbələyin sporları gözlə görünmür və insan bilmədən bu sporları olan tikəni yeyə bilər. Kif göbələyi çox ziyanlıdır və nəinki qida zəhərlənmələrinin, hətta ağır qan və ağ ciyər xəstəliklərinin inkişafına səbəb ola bilər.
Son dövrlərdə isə həm arıqlamaq məqsədi ilə, həm də sağlamlıq xatirinə qara çörəkdən istifadə edənlərin sayı artıb. Lakin son vaxtlar qara çörəyə rəng qatılması və bir çox sexlərdə unun ələnməməsi ilə bağlı məlumatlar yayılır.
Qeyd edək ki, un nə qədər təmiz olur-olsun, mütləq sexdə mexaniki ələkdən keçirilməlidir. Çünki un ələnərkən həm məsamələr yaranır, həm də o, əlavə fiziki maddələrdən, qırıntılardan təmizlənir. İddialara görə, indi çörəkbişirmə sexlərinin əksəriyyətində ya ələk yoxdur, ya da ələmə mexanizmi tətbiq olunmur.
Qara çörəyin keyfiyyətindən "Teleqraf”a danışan Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov deyir ki, bir neçə il qabaq həmin qida məhsuluna şübhələr vardı, əhalidən çoxsaylı şikayətlər gəlirdi: "Belə bir düşüncə yayılmışdı ki, həm çaylara, həm də qara çörəyə rəng qarışdırılır. Hesab edirəm ki, son iki-üç ildə bu kimi hallara son qoyulub. Bunu bizə gələn şikayətlərin və nümunələrin araşdırılması da göstərir. Fikrimi qətiləşdirib demək istəyirəm ki, bu gün Bakı şəhərində belə şikayətlər və həmin şikayəti doğuran səbəblər yox dərəcəsindədir.
Əvvəllər hətta çay qalığını və ya qəndi yandıraraq çörəyə qarışdırır və qara çörək alırdılar. Qara çörəyin istehsalında müxtəlif növ unlardan faiz dərəcəsinə görə istifadə olunur, çörəyə dad vermək üçün təbii bitkilər də əlavə edilir”.
Eyyub Hüseynov unun ələkdən keçirilib-keçirilməməsi məsələsinə də aydınlıq gətirib: "Əhali yanlış olaraq ağ çörəyə üstünlük verir. Əksinə ələnməmiş, kəpəkli un daha xeyirlidir. Məntiqlə gərək o çörəklər daha baha olsun”.
Qida eksperti İsa Əliyev deyir ki, qidalara rəngləndiricinin müəyyən dozadan artıq vurulması qanuna ziddir: "Qida mühəndisləri hər zaman məhsulların tərkib hissəsində E kodları ilə başlayan maddələrin sayının az olmasına tərəfdardırlar. Çünki onlar kimyəvi maddələrdən hazırlanır, ən başda da rəngləndiricilər gəlir.
Çox yaxşı xatırlayıram ki, vaxtilə hətta çörəyə rəngləndirici olaraq kakao da vururdular. Bunların hamısı yolverilməzdir. Bu dozalar nə qədər yüksək olarsa, insan bədəninə o qədər gec sorulur, insan bədənindən gec sorulduğu üçün xəstəlik əmələ gətirə bilir”.
Qara çörəyin "qara olmadığını” necə bilək?
Bəs qara çörəyin təbii olub-olmadığını necə seçmək olar sualına cavabda ekspert deyir ki, bunu adi gözlə fərqləndirmək mümkün deyil: "Bəzən çörəyi suya salanda rəngi çıxırsa, o deməkdir ki, ona rəng qatıblar. Çörəkdə hər hansı problem aşkarlanarsa, həmin markanı almamaq tövsiyə olunur.
Qida eksperti ələnməmiş undan çörək bişirilməsi məsələsinə də toxunub: "Sənaye tipli yerlərdə unu bir tərəfə qoyurlar, çörəyi də bu biri tərəfdən bişirib satırlar. Çünki indi hər şey avtomatlaşdırılıb, bu da bir çox istehsalçının işini azaldır.
Amma ola bilər ki, həmin sexlərdə prosesi daha sürətləndirmək üçün un ələmə mərhələsini adlayıb keçirlər. Təbii ki, bu, xəmirin daha yaxşı mayalanmamasına səbəb olur. Çünki un ələnərsə, sonra xəmir yoğrulma mərhələsində onun içərisində hava olması yaxşı haldır. Xəmirin içərisində hava qabarıqları da qalmalıdır.
Amma prosesi sürətləndirmək üçün un yaxşı ələnmir və müəyyən mərhələ ixtisara salınırsa, bu, əvvəl xəmirin, sonda isə çörəyin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərəcək”.
Evdə çörək bişirmək daha yaxşıdır
Dietoloqlar məsləhət görür ki, çovdar və ya yulaf unu, yaxud qara una kəpək qataraq hər kəs özü ev şəraitində çörək bişirsin: "Çünki bizə qəliz karbohidratlar lazımdır. Evdə çörək hazırlayan zaman onun tərkibinə bir az balqabaq tumu, şüyüd toxumu, küncüt toxumu əlavə edə bilərlər”.
Qara çörəkdən həm də bir sıra xəstəliyi, xüsusən mədə-bağırsaq və şəkər xəstəliyi olan insanlar da istifadə edirlər. Həkim terapevt Nahid Məhərrəmov deyir ki, istənilən halda hər bir insanın genetik kodu var və qidanın da genetik koda uyğun gəlməsi vacibdir: "Bir insana qara çörək və ya qara çörək dediyimiz məmulatların hansı uyğundursa, ondan istifadə etməsi məsləhətdir. Bəzi insanlarda ağ çörəyə, qlütenə allergiyalar ola bilir, mütləqdir ki, onlar qlütensiz məhsullar yesinlər.
Bəzi xəstəliyi olanlar məcburiyyətdən qara çörəkdən istifadə edirlər. Bəzən ola bilər, qara çörəyin özü də orqanizmə ziyan vurur, mədədə, bağırsaqda narahatçılıq yaradır”.
Həkim deyir ki, mütəmadi olaraq qara çörəyin yeyilməsi məsləhət deyil: "Əsl qara çörək, əlbəttə, rəng qatılmış çörək deyil. Qara çörək içində olan məhsulun rəngidir, əgər rəng və kakao qatılmış çörəkdirsə, bu, orqanizm üçün zərərlidir. Ola bilər, satış üçün çörəyə rəng qatırlar, belə çörəyi yemək məsləhət deyil. Xəstəlik şiddətlənə bilər”.
AQTA maarifləndirir
Bəs bütün bunlar haqında Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) nə deyir? AQTA və Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri bildirirlər ki, çörək alarkən bir sıra xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Yaxşı bişmiş çörəyin üstü qırmızı, alt hissəsi isə düz və açıq rəngdə olmalıdır. Çörəyin üzəri qabarıq və şişkin olmamalıdır. Bütün hissələrin görünüşü eyni və üst hissəsi yanıq olmamalıdır. Çünki üzəri yanmış çörək yüksək temperaturun təsiri ilə tez və yarımçıq bişir, daxili hissəsi isə tam bişməyərək çiy qalır, bu isə, öz növbəsində, doğru həyata keçməmiş istehsal prosesindən xəbər verir. Çörək yumşaq və elastik olmalıdır.
Çörəyi istehlak etmək qədər vacib digər məqam, optimal saxlanma şəraitinin yaradılması və saxlama qaydalarına əməl olunmasıdır.
• Əgər çörək bir neçə gün ərzində istehlak olunacaqsa, yaxşı olar ki, onu soyuducuda saxlayasınız. Bu kiflənmənin qarşısını almaq üçün vacibdir. Dondurucuda saxlanan çörək daha uzun müddət istehlaka yararlı olur. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, dondurucudan çıxarıldıqdan sonra istehlak olunan çörəklər, dondurulmadan saxlanan çörəklərdən daha yumşaq və istehlaka yararlıdır.
• Çörəyin qapalı çörək qablarında, sərin, qaranlıq və quru yerdə saxlanması daha məqsədəuyğundur.
• İsti çörəkləri tam soyuduqdan sonra sellofana yerləşdirmək lazımdır, əks halda çörəyin kiflənməsinə şərait yaratmış olarıq.
• Paketlənmiş çörəyin hamısı istehlak olunmayıbsa, qalan qismini elə paket içərisində saxlamaq tövsiyyə olunur.
Bir sıra ölkələrdə çörək israfının qarşısının alınması üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilir:
İstehsalın tələbata müvafiq qaydada həyata keçirilməsi;
Rəf ömrü uzun olan keyfiyyətli çörək istehsalının artırılması;
Satış obyektlərində çörəklərin uyğun şərtlər altında saxlanılması;
Çörəyin bişirilməsi ilə satışı arasında məsafənin mümkün qədər minimuma endirilməsi;
Daha az qrama malik, kiçik həcmli çörək istehsalının artırılması;
İctimai iaşə obyektlərində, kafe və restoranlarda dilimlənmiş və ya kiçik dəyirmi çörəklər şəklində istehlaka təqdim olunması;
Eyni zamanda, kafe və restoranlarda menyuya uyğun çörək sifarişinin olması və ya artıq qalan çörəklərdən daha sonra istifadə olunacaq menyuların hazırlanması;
Satılmayan çörəkləri qurudaraq daha sonralar başqa qidaların hazırlanmasında istifadə edilməsi;
"Self service” (özünəxidmət) məkanlarında çörəyin başda deyil, yeməklərdən sonra yerləşdirilməsinə diqqət edilməsi;
Orta dərəcədə boyat çörəklərin aşağı qiymətə satışının həyata keçirilməsi.
AQTA-dan bildirirlər ki, hazırda Agentlik tərəfindən ölkədə istehsal olunan və ölkəyə idxal olunan qida məhsulları üzərində risk əsaslı nəzarət tədbirləri həyata keçirilir:
"Məhsullardan götürülən nümunələr AQTA-nın müvafiq laboratoriyalarında müayinələrdən keçirilir. Eyni zamanda Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi əhalinin sağlamlığının qorunması istiqamətində mütəmadi olaraq monitorinqlər aparır. Bununla yanaşı, konkret faktlara əsaslanan müraciətlər daxil olduğu təqdirdə, Agentlik tərəfindən plandankənar (növbədənkənar) yoxlamalar həyata keçirilir.
Əgər vətəndaşların istehlak etdikləri çörəyin tərkibi ilə bağlı hər hansı narahatlığı olarsa, qida məhsulunun adı, istehsal tarixi, istehsal partiyası, istehsalçı şirkət məlumatları ilə birlikdə Agentliyin 1003 qaynar xəttinə zəng edib məlumat verə bilərlər”.
Ən çox çörək hansı ölkədə yeyilir?
Çörək və çörək-bulka məmulatları bazarının strukturu müxtəlif ölkələrdə fərqlidir. Tədqiqatçıların bildirdiyinə görə, insan həyatı boyu digər qida məhsulları ilə birlikdə təqribən 15 ton çörək istehlak edir.
Avropada çörəyin ən çox istifadə edildiyi ölkələrin siyahısına 1 vətəndaşı illik 104,3 kiloqram çörək yeməklə Türkiyə başçılıq edir. 2-ci yerdə adambaşına ildə 95,2 kiloqram çörək istehlak edən Bolqarıstan qərarlaşıb. 3-cü sırada ildə adambaşına 88,9 kiloqram çörək istehlakı ilə Ukraynadır. Yunanıstan illik adambaşına 68 kiloqram çörək istehlak edən 4-cü, Hollandiya 62,1 kiloqramla 5-ci, Fransa 57,1 kiloqramla 6-cı, Almaniya 55,7 kiloqramla 7-ci, Belçika 55, 3 kiloqramla 8-ci, Rusiya 54,8 kiloqramla 9-cu, İtaliya isə 52, 7 kiloqram çörək işlədən 10-cu yerdə qərarlaşıb.
Avropada çörək istehsalı sektoru iqtisadi baxımdan gəlirli sahələrdən
biri hesab olunur. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir ki, Avropa İttifaqında 2
milyondan çox insan bu sahədə çalışır. Eyni zamanda, çörəyin istehlak
vərdişləri Avropa İttifaqına daxil olan 27 ölkədə müxtəlifdir. Xüsusilə,
Avropada un və un məmulatlarının istehlakının 79%-ni çörək tutur.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz statistikayla Azərbaycan illik adambaşına düşən çörək istehlakına görə, bütün Avropa ölkələrini geridə qoyur.
Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə təsdiq edilmiş minimum istehlak səbəti üzrə əsas növ ərzaq məhsullarının illik istehlak normalarına əsasən, orta hesabla bütün əhalinin hər nəfəri üçün çörək və çörək məhsulları 126,2 kiloqramdır. Bu statistikaya əsasən, bir azərbaycanlı gün ərzində təxminən 350 qram çörək yeyir.
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyilə həyata keçirilən "Qida təhlükəsizliyi və sağlam qidanın təşviqi ilə bağlı internet resurslarında maarifləndirmə işlərinin aparılması” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Mənəvi tərəflərini bir kənara qoysaq, etiraf etməliyik ki, çörəyin qida kimi əvəzedilməz xüsusiyyətləri var. Çünki çörəyin hazırlandığı buğdanın özü möcüzəli bitkidir. Onun tərkibində karbohidratlar, zülallar, praktiki olaraq bütün əsas vitaminlər və minerallar var. Lakin müasir dövrdə buğda xüsusi emaldan keçir ki, nəticədə onun ən faydalı hissələri (taxılın qişaları, rüşeymi) atılır. Məhz belə emaldan sonra biz ağ un ("əla növ" un) əldə edirik.
Bu undan ağ yumşaq çörək, bulkalar və s. dadlı məhsullar hazırlanır. Bu məhsullar çox dadlıdır, lakin onların faydası çox azdır. Daim ağ undan hazırlanmış çörək və s. un məmulatları yeyən insanda piylənmənin, mədə-bağırsaq sistemi xəstəliklərinin və s. pozulmaların riski artır. Təzə yumşaq çörək pis həzm olunur, bir çox hallarda köpə səbəb olur.
Ən faydalı çörək emal olunmamış, təmizlənməmiş buğdadan hazırlanır. Belə çörəkdə buğdanın bütün faydalı xüsusiyyətləri saxlanılır. Arpa unundan və ya arpa ilə buğda unların qarışığından hazırlanmış çörək də çox faydalıdır. Biz ona adətən "qara çörək" deyirik. Bu çörək daha gec mənimsənilir və ağ çörəklə müqayisədə onun tərkibində daha çox faydalı maddələr saxlanılır.
Buğda kəpəyi əlavə olunmuş çörək də çox faydalıdır. Kəpək mədə-bağırsaq sisteminə müsbət təsir edir, qəbizliyin qarşısını alır, orqanizmdən ziyanlı maddələri xaric edir.
Boyat çörək daha faydalıdır
Çörəyi düzgün yemək lazımdır. Bu nə deməkdir? Dietoloqlar çörəyi yeməkdən əvvəl bir qədər qurutmağı tövsiyə edirlər. Boyat çörək yumşaq təzə çörəkdən daha faydalıdır. Bunu bütün həkimlər və dietoloqlar təsdiq edir. Boyat çörək daha yaxşı mənimsənilir və köp, ağırlıq kimi xoşagəlməz hisslərə səbəb olmur.
Çörəyin üzərində kif varsa, belə çörəyi yemək olmaz. Bəzən insanlar üzərində kif olan tikəni kəsib qalan çörəyi yeyirlər. Bu, qəti şəkildə yolverilməzdir. Kif göbələyin sporları gözlə görünmür və insan bilmədən bu sporları olan tikəni yeyə bilər. Kif göbələyi çox ziyanlıdır və nəinki qida zəhərlənmələrinin, hətta ağır qan və ağ ciyər xəstəliklərinin inkişafına səbəb ola bilər.
Son dövrlərdə isə həm arıqlamaq məqsədi ilə, həm də sağlamlıq xatirinə qara çörəkdən istifadə edənlərin sayı artıb. Lakin son vaxtlar qara çörəyə rəng qatılması və bir çox sexlərdə unun ələnməməsi ilə bağlı məlumatlar yayılır.
Qeyd edək ki, un nə qədər təmiz olur-olsun, mütləq sexdə mexaniki ələkdən keçirilməlidir. Çünki un ələnərkən həm məsamələr yaranır, həm də o, əlavə fiziki maddələrdən, qırıntılardan təmizlənir. İddialara görə, indi çörəkbişirmə sexlərinin əksəriyyətində ya ələk yoxdur, ya da ələmə mexanizmi tətbiq olunmur.
Qara çörəyin keyfiyyətindən "Teleqraf”a danışan Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov deyir ki, bir neçə il qabaq həmin qida məhsuluna şübhələr vardı, əhalidən çoxsaylı şikayətlər gəlirdi: "Belə bir düşüncə yayılmışdı ki, həm çaylara, həm də qara çörəyə rəng qarışdırılır. Hesab edirəm ki, son iki-üç ildə bu kimi hallara son qoyulub. Bunu bizə gələn şikayətlərin və nümunələrin araşdırılması da göstərir. Fikrimi qətiləşdirib demək istəyirəm ki, bu gün Bakı şəhərində belə şikayətlər və həmin şikayəti doğuran səbəblər yox dərəcəsindədir.
Əvvəllər hətta çay qalığını və ya qəndi yandıraraq çörəyə qarışdırır və qara çörək alırdılar. Qara çörəyin istehsalında müxtəlif növ unlardan faiz dərəcəsinə görə istifadə olunur, çörəyə dad vermək üçün təbii bitkilər də əlavə edilir”.
Eyyub Hüseynov unun ələkdən keçirilib-keçirilməməsi məsələsinə də aydınlıq gətirib: "Əhali yanlış olaraq ağ çörəyə üstünlük verir. Əksinə ələnməmiş, kəpəkli un daha xeyirlidir. Məntiqlə gərək o çörəklər daha baha olsun”.
Qida eksperti İsa Əliyev deyir ki, qidalara rəngləndiricinin müəyyən dozadan artıq vurulması qanuna ziddir: "Qida mühəndisləri hər zaman məhsulların tərkib hissəsində E kodları ilə başlayan maddələrin sayının az olmasına tərəfdardırlar. Çünki onlar kimyəvi maddələrdən hazırlanır, ən başda da rəngləndiricilər gəlir.
Çox yaxşı xatırlayıram ki, vaxtilə hətta çörəyə rəngləndirici olaraq kakao da vururdular. Bunların hamısı yolverilməzdir. Bu dozalar nə qədər yüksək olarsa, insan bədəninə o qədər gec sorulur, insan bədənindən gec sorulduğu üçün xəstəlik əmələ gətirə bilir”.
Qara çörəyin "qara olmadığını” necə bilək?
Bəs qara çörəyin təbii olub-olmadığını necə seçmək olar sualına cavabda ekspert deyir ki, bunu adi gözlə fərqləndirmək mümkün deyil: "Bəzən çörəyi suya salanda rəngi çıxırsa, o deməkdir ki, ona rəng qatıblar. Çörəkdə hər hansı problem aşkarlanarsa, həmin markanı almamaq tövsiyə olunur.
Qida eksperti ələnməmiş undan çörək bişirilməsi məsələsinə də toxunub: "Sənaye tipli yerlərdə unu bir tərəfə qoyurlar, çörəyi də bu biri tərəfdən bişirib satırlar. Çünki indi hər şey avtomatlaşdırılıb, bu da bir çox istehsalçının işini azaldır.
Amma ola bilər ki, həmin sexlərdə prosesi daha sürətləndirmək üçün un ələmə mərhələsini adlayıb keçirlər. Təbii ki, bu, xəmirin daha yaxşı mayalanmamasına səbəb olur. Çünki un ələnərsə, sonra xəmir yoğrulma mərhələsində onun içərisində hava olması yaxşı haldır. Xəmirin içərisində hava qabarıqları da qalmalıdır.
Amma prosesi sürətləndirmək üçün un yaxşı ələnmir və müəyyən mərhələ ixtisara salınırsa, bu, əvvəl xəmirin, sonda isə çörəyin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərəcək”.
Evdə çörək bişirmək daha yaxşıdır
Dietoloqlar məsləhət görür ki, çovdar və ya yulaf unu, yaxud qara una kəpək qataraq hər kəs özü ev şəraitində çörək bişirsin: "Çünki bizə qəliz karbohidratlar lazımdır. Evdə çörək hazırlayan zaman onun tərkibinə bir az balqabaq tumu, şüyüd toxumu, küncüt toxumu əlavə edə bilərlər”.
Qara çörəkdən həm də bir sıra xəstəliyi, xüsusən mədə-bağırsaq və şəkər xəstəliyi olan insanlar da istifadə edirlər. Həkim terapevt Nahid Məhərrəmov deyir ki, istənilən halda hər bir insanın genetik kodu var və qidanın da genetik koda uyğun gəlməsi vacibdir: "Bir insana qara çörək və ya qara çörək dediyimiz məmulatların hansı uyğundursa, ondan istifadə etməsi məsləhətdir. Bəzi insanlarda ağ çörəyə, qlütenə allergiyalar ola bilir, mütləqdir ki, onlar qlütensiz məhsullar yesinlər.
Bəzi xəstəliyi olanlar məcburiyyətdən qara çörəkdən istifadə edirlər. Bəzən ola bilər, qara çörəyin özü də orqanizmə ziyan vurur, mədədə, bağırsaqda narahatçılıq yaradır”.
Həkim deyir ki, mütəmadi olaraq qara çörəyin yeyilməsi məsləhət deyil: "Əsl qara çörək, əlbəttə, rəng qatılmış çörək deyil. Qara çörək içində olan məhsulun rəngidir, əgər rəng və kakao qatılmış çörəkdirsə, bu, orqanizm üçün zərərlidir. Ola bilər, satış üçün çörəyə rəng qatırlar, belə çörəyi yemək məsləhət deyil. Xəstəlik şiddətlənə bilər”.
AQTA maarifləndirir
Bəs bütün bunlar haqında Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) nə deyir? AQTA və Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri bildirirlər ki, çörək alarkən bir sıra xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Yaxşı bişmiş çörəyin üstü qırmızı, alt hissəsi isə düz və açıq rəngdə olmalıdır. Çörəyin üzəri qabarıq və şişkin olmamalıdır. Bütün hissələrin görünüşü eyni və üst hissəsi yanıq olmamalıdır. Çünki üzəri yanmış çörək yüksək temperaturun təsiri ilə tez və yarımçıq bişir, daxili hissəsi isə tam bişməyərək çiy qalır, bu isə, öz növbəsində, doğru həyata keçməmiş istehsal prosesindən xəbər verir. Çörək yumşaq və elastik olmalıdır.
Çörəyi istehlak etmək qədər vacib digər məqam, optimal saxlanma şəraitinin yaradılması və saxlama qaydalarına əməl olunmasıdır.
• Əgər çörək bir neçə gün ərzində istehlak olunacaqsa, yaxşı olar ki, onu soyuducuda saxlayasınız. Bu kiflənmənin qarşısını almaq üçün vacibdir. Dondurucuda saxlanan çörək daha uzun müddət istehlaka yararlı olur. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, dondurucudan çıxarıldıqdan sonra istehlak olunan çörəklər, dondurulmadan saxlanan çörəklərdən daha yumşaq və istehlaka yararlıdır.
• Çörəyin qapalı çörək qablarında, sərin, qaranlıq və quru yerdə saxlanması daha məqsədəuyğundur.
• İsti çörəkləri tam soyuduqdan sonra sellofana yerləşdirmək lazımdır, əks halda çörəyin kiflənməsinə şərait yaratmış olarıq.
• Paketlənmiş çörəyin hamısı istehlak olunmayıbsa, qalan qismini elə paket içərisində saxlamaq tövsiyyə olunur.
Bir sıra ölkələrdə çörək israfının qarşısının alınması üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilir:
İstehsalın tələbata müvafiq qaydada həyata keçirilməsi;
Rəf ömrü uzun olan keyfiyyətli çörək istehsalının artırılması;
Satış obyektlərində çörəklərin uyğun şərtlər altında saxlanılması;
Çörəyin bişirilməsi ilə satışı arasında məsafənin mümkün qədər minimuma endirilməsi;
Daha az qrama malik, kiçik həcmli çörək istehsalının artırılması;
İctimai iaşə obyektlərində, kafe və restoranlarda dilimlənmiş və ya kiçik dəyirmi çörəklər şəklində istehlaka təqdim olunması;
Eyni zamanda, kafe və restoranlarda menyuya uyğun çörək sifarişinin olması və ya artıq qalan çörəklərdən daha sonra istifadə olunacaq menyuların hazırlanması;
Satılmayan çörəkləri qurudaraq daha sonralar başqa qidaların hazırlanmasında istifadə edilməsi;
"Self service” (özünəxidmət) məkanlarında çörəyin başda deyil, yeməklərdən sonra yerləşdirilməsinə diqqət edilməsi;
Orta dərəcədə boyat çörəklərin aşağı qiymətə satışının həyata keçirilməsi.
AQTA-dan bildirirlər ki, hazırda Agentlik tərəfindən ölkədə istehsal olunan və ölkəyə idxal olunan qida məhsulları üzərində risk əsaslı nəzarət tədbirləri həyata keçirilir:
"Məhsullardan götürülən nümunələr AQTA-nın müvafiq laboratoriyalarında müayinələrdən keçirilir. Eyni zamanda Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi əhalinin sağlamlığının qorunması istiqamətində mütəmadi olaraq monitorinqlər aparır. Bununla yanaşı, konkret faktlara əsaslanan müraciətlər daxil olduğu təqdirdə, Agentlik tərəfindən plandankənar (növbədənkənar) yoxlamalar həyata keçirilir.
Əgər vətəndaşların istehlak etdikləri çörəyin tərkibi ilə bağlı hər hansı narahatlığı olarsa, qida məhsulunun adı, istehsal tarixi, istehsal partiyası, istehsalçı şirkət məlumatları ilə birlikdə Agentliyin 1003 qaynar xəttinə zəng edib məlumat verə bilərlər”.
Ən çox çörək hansı ölkədə yeyilir?
Çörək və çörək-bulka məmulatları bazarının strukturu müxtəlif ölkələrdə fərqlidir. Tədqiqatçıların bildirdiyinə görə, insan həyatı boyu digər qida məhsulları ilə birlikdə təqribən 15 ton çörək istehlak edir.
Avropada çörəyin ən çox istifadə edildiyi ölkələrin siyahısına 1 vətəndaşı illik 104,3 kiloqram çörək yeməklə Türkiyə başçılıq edir. 2-ci yerdə adambaşına ildə 95,2 kiloqram çörək istehlak edən Bolqarıstan qərarlaşıb. 3-cü sırada ildə adambaşına 88,9 kiloqram çörək istehlakı ilə Ukraynadır. Yunanıstan illik adambaşına 68 kiloqram çörək istehlak edən 4-cü, Hollandiya 62,1 kiloqramla 5-ci, Fransa 57,1 kiloqramla 6-cı, Almaniya 55,7 kiloqramla 7-ci, Belçika 55, 3 kiloqramla 8-ci, Rusiya 54,8 kiloqramla 9-cu, İtaliya isə 52, 7 kiloqram çörək işlədən 10-cu yerdə qərarlaşıb.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz statistikayla Azərbaycan illik adambaşına düşən çörək istehlakına görə, bütün Avropa ölkələrini geridə qoyur.
Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə təsdiq edilmiş minimum istehlak səbəti üzrə əsas növ ərzaq məhsullarının illik istehlak normalarına əsasən, orta hesabla bütün əhalinin hər nəfəri üçün çörək və çörək məhsulları 126,2 kiloqramdır. Bu statistikaya əsasən, bir azərbaycanlı gün ərzində təxminən 350 qram çörək yeyir.
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyilə həyata keçirilən "Qida təhlükəsizliyi və sağlam qidanın təşviqi ilə bağlı internet resurslarında maarifləndirmə işlərinin aparılması” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
