Bakı 7°C
Regional inteqrasiya
Və
ya Cənubi Qafqaza əbədi sülh gətirəcək yeganə yol
44 günlük müharibənin
yekunu, tək Azərbaycanda deyil, regionda, bütövlükdə regiondan kənarda təsirsiz
ötüşmədi və bunun nəticələri siyasi deyil, iqtisadi, hərbi mənada böyük önəm
kəsb edir. Rusiya, İran və Türkiyə kimi üç böyük güclə həmsərhəd bir region
olan Cənubi Qafqaz geniş strateji və coğrafi əhəmiyyətə malikdir. Lakin
Ermənistanın işğalçılıq siyasəti üzündən yaşananlar bölgələrarası ticarətin
dinamikasına və iqtisadi inteqrasiya prosesinə mənfi təsir göstərib.
Təqdirəlayiq haldır ki, nüfuzlu Qərb nəşrləri ara-sıra bölgədəki mövcud durumla
obyektivliyə yaxın məqalə və analizlər hazırlayıb oxucularına təqdim edir.
Məsələn, "The National Interest”də dərc olunan məqalədə vurğulanır ki,
Azərbaycanla Ermənistan arasındakı İkinci Qarabağ müharibəsi bölgədəki
geosiyasi durumu dəyişdi. 44 günlük
müharibə nəticəsində Azərbaycan işğal olunmuş bir neçə bölgəsini azad etdi və
ötən ilin 10 noyabrında Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Ermənistanla qanlı
qarşıdurmaya son qoymaq üçün bir müqavilə imzalandı. Noyabr sazişi Ermənistanla
Azərbaycan nəqliyyat əlaqələrini açmaq və iqtisadi inteqrasiya səylərini
dəstəkləmək barədə razılığa gəldikləri üçün bölgənin geosiyasi xəritəsini
dəyişdirdi.
Rusiya və Türkiyə maraqlarını gücləndirdi
Qərb nəşri yazır ki,
üçtərəfli razılaşmanın şərtlərinə görə, Rusiya burada əsas qarant kimi çıxış
edir və Qarabağ və Laçın dəhlizində təmas xətti boyunca sülhməramlı kontingent yerləşdirib. Bundan
əlavə, Ağdam bölgəsində atəşkəs rejiminə nəzarət və izləmə üzrə ortaq
Rusiya-Türkiyə mərkəzi işə başlayıb. Bunun sayəsində iki regional güc - Rusiya
və Türkiyə Cənubi Qafqazdakı diplomatik və hərbi varlıqları ilə maraqlarını
gücləndirdilər. Qarabağla bağlı münaqişə həll olununca, bölgədəki sabitlik və
təhlükəsizlik təmin olundu, lakin ortaya yeni imkanlar da çıxdı. Həm Türkiyə,
həm də Rusiya nəqliyyat dəhlizlərinin açılması da daxil olmaqla, regional
iqtisadi inteqrasiya səylərini dəstəkləyir. Bu baxımdan, Zəngəzur dəhlizi açıldıqdan
sonra bütün tərəflərin faydalanacağı çox vacib bir nəqliyyat marşrutuna
çevriləcək. Zəngəzur dəhlizi ilə Azərbaycanla Naxçıvan arasında rabitə təmin ediləcək
və Türkiyə birbaşa Azərbaycan və Mərkəzi Asiyanın digər türkdilli ölkələri ilə
əlaqələndiriləcək. Ermənistan da bu layihədən faydalana bilər, çünki əsas
iqtisadi və siyasi müttəfiqi olan İran və Rusiya ilə dəmir yolu əlaqələrini
həyata keçirə biləcək. Xüsusilə Rusiya həmişə Ermənistan üçün lider idxalatçı
və ixracatçı rolunu oynayıb. 2020-ci ildə Ermənistandan Rusiyaya 676 milyon
dollar dəyərində mal ixrac edilib və eyni dövrdə Rusiyanın ümumi idxalatdakı
payı 4,559 milyard dollar (32,4%) təşkil edib. Davam edən sərhəd hadisələri
Cənubi Qafqazın iki dövləti arasında sərhəd demarkasiyasının vacibliyini
göstərir. Qazax rayonunun yeddi kəndi və Naxçıvanın Kərki kəndi hələ də
Ermənistanın nəzarətindədir. Müharibədən sonrakı dövrdə Azərbaycan beynəlxalq
səviyyədə tanınmış sərhədlərini bərpa edir və bütün iştirakçılar suverenlik və
ərazi bütövlüyü prinsiplərinə əsaslanan son sülh sazişinin davamlı sülhün açarı
olduğunu anlamalıdırlar.
Ən əsas məsələlərdən biri
də o oldu ki, Ermənistan baş naziri vəzifəsini icra edən Nikol Paşinyan
müharibədə acınacaqlı məğlubiyyətə baxmayaraq parlament seçkilərində səslərin
54% -ni qazanaraq qalib gəldi. Siyasi qeyri-sabitlik Ermənistanda böhrana səbəb
olsa da, indi əməkdaşlıq və mübahisələrin həllinə ümid var. Rusiya prezidenti
Vladimir Putin Nikol Paşinyanla son telefon danışığında 9 noyabr 2020 və 11
yanvar 2021 tarixli üçtərəfli razılaşmaların həyata keçirilməsinin vacibliyini
vurğulayıb. Azərbaycan bölgənin bütün dövlətləri ilə və onun hüdudlarından
kənarda əməkdaşlığı genişləndirməyə çalışır və yuxarıda qeyd olunduğu kimi,
Türkiyə və Rusiya artıq Cənubi Qafqazda siyasi və hərbi varlıq yaratmaq
prosesinə başlayıblar. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bu yaxınlarda
Qarabağa səfəri və Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması ikitərəfli münasibətlərə
yeni təkan verəcək. Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, Şuşa Bəyannaməsi iki dövlət
arasında hərbi-siyasi əməkdaşlığın dərinləşməsini təmin edir. Məqalədə xüsusi
qeyd edilir ki, İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə oyun qaydalarını dəyişdirən
əsas amil Ermənistanın S-300 hava hücumundan müdafiə sistemlərini və digər
hərbi texnikalarını məhv edən Türkiyənin "Bayraktar TB2” hücum pilotsuz
təyyarələri idi. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev də bəyannamədə müdafiə və
müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq, qarşılıqlı fəaliyyət və qarşılıqlı hərbi
yardım məsələlərin əks olunduğunu xüsusi qeyd edib.
ABŞ-ın bölgədə iştirakı vacib olacaq
Məqalədə ABŞ-ın bölgədə roluna da toxunulur.
Bildirilir ki, ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı İkinci Qarabağ müharibəsindən sonrakı
konstruktiv iştirakı sülh səylərini və iqtisadi inteqrasiyanı dəstəkləmək üçün
vacib olacaq. ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı siyasəti, əsasən Xəzər nefti və qazının
dünya enerji bazarlarına ixracı kimi enerji məsələləri ilə əlaqəli idi. Lakin
son hadisələr və Dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi
vəzifəsini icra edən Filip Rikonun səfəri ABŞ-ın Cənubi Qafqaza diqqətinin daha
da cəmləşdiyini göstərdi. O, Gürcüstanda olarkən "ABŞ Cənubi Qafqazın
inkişafı və iqtisadiyyatına öz töhfəsini verməklə yanaşı, bölgə xalqlarının
sabit, dinc və firavan bir gələcəyə can atmasını" qeyd etdi. Səfərin
Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinə müsbət təsiri, Ağdam bölgəsindəki
minalanmış ərazilərin xəritələri müqabilində 15 erməni hərbçisinin Ermənistana
təhvil verməsində də özünü göstərdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu addım ABŞ-ın
konstruktiv əməkdaşlığı və köməyi sayəsində atıldı. Bu prosesdə Vaşinqtonun
bölgədəki ən yaxın müttəfiqi Gürcüstan da rol oynadı. Ermənistanın baş naziri
Paşinyanın "erməni hərbi əsirlərin Gürcüstan baş naziri, eyni zamanda ABŞ
və AB-dəki ortaqlarımızın səyləri sayəsində ailələrinə qayıtdıqlarını"
vurğulaması da buna işarə idi.
Azər NURİYEV
