Qurtuluş yolu, yoxsa xəstəlik səbəbi?
"VİP Smoke” adı altında bazara çıxarılan elektron
siqaretlər dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da geniş
yayılıb. Elektron siqaret istifadəçiləri bu məhsulun insan orqanizminə heç bir
zərəri olmadığını deyirlər. Amma son illərin ən böyük kəşflərindən sayılan bu
siqaretlərin insan orqanizminə zərərli olduğunu iddia edənlər də az deyil.
Hətta bəzi Avropa ölkələri bu siqaretlərin satışına qadağa qoyublar.
Belə ki, Türkiyə hökuməti elektron siqaretlərin satışını və idxalını qadağan
etmək niyyətindədir. Bu barədə Türkiyənin Səhiyyə naziri Fahrettin Koca deyib.
Nazir hazırda elektron siqaretlərin satışının və idxalının qadağan olunmasını
nəzərdə tutan qanunvericilik üzərində işlərin aparıldığını qeyd edib. O, qanun
layihəsinin ölkə parlamentinə təqdim olunacağını bildirib. Qeyd edək ki, təkcə
Türkiyədə yox, artıq bir neçə ölkədə elektron siqaretdən istifadə məhdudlaşdırılır.
Bir müddət əvvəl isə ABŞ-ın Xəstəliklərin Qarşısının Alınması və Nəzarəti
Mərkəzi (CDC) tərəfindən elektron siqaret istifadəçiləri arasında ağciyər və
tənəffüs yolu xəstəliklərinin yayıldığı barədə məlumat verilmişdi.
Mütəxəssislərin fikrincə, bu cihazların insan orqanizminə vurduğu zərər adi
siqaretdən daha çoxdur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə xəbərdarlıq
edib ki, son vaxtlar gənclər arasında elektron siqaret aludəçilərinin sayı
artıb və bu, çox ciddi təhlükə mənbəyidir. ABŞ-da 200-ə yaxın insan elektron
siqaret çəkmə nəticəsində xəstələnib. Xüsusilə gənclər arasında
elektron siqaretdən istifadə etmək vərdişi çox sürətlə yayılır. Bəzən gənclər
elə düşünürlər ki, elektron siqaretlər ənənəvi siqaretlərdən daha az
zərərlidir. Bəziləri isə bunu siqareti tərgitməyin ən səmərəli üsulu kimi qəbul
edir. Əslində isə bu, heç də belə deyil. Tütün dumanlı siqaretlərdən də bahalı
olan elektron siqaretlər ürək-damar və onkoloji xəstəliklər riskini artırır.
Əsas
məsələyə keçməzdən öncə elektron siqaretin tarixi haqqında qısa məlumat verək. Elektron siqaretləri ilk dəfə "Ruyan Group Ltd
Honkonq” şirkəti ixtira edib. İxtira şirkət rəhbərinin atasının siqaret
aludəçiliyi nəticəsində ağciyər xərçəngindən ölməsindən sonrakı dövrə təsadüf
edib. Şirkət elektron siqareti 2003-cü ildə patentləşdirib. Bu siqaretlərin
satışına isə ilk dəfə Argentinada başlanılıb. Elektron siqaretlər xarici
görünüşünə görə, adi siqaretlərdən fərqlənmir. Onlar akkumulyatordan, buxar
generatordan və ətirli maye ilə doldurulmuş dəyişik katriclərdən ibarət olan
borucuqdur. Katricində olan maye isə nanə, tütün, çiyələk və vanil ətirlidir.
Siqaretin ucluğu qullab vaxtı yanır, çəkən adam "tüstünü” alanda, bu, çəkmə
prosesini təqlid etməyə imkan verir. Elektron siqaretlərin qiyməti adi
siqaretlərdən çox bahadır. Belə ki, bu siqaretlərin qiyməti, modelindən asılı
olaraq 20-100 manat arasında dəyişir. İndi
isə bir zamanlar siqaretdən qurtuluş yolu kimi göstərilən elektron siqaretlər
haqqında deyilənlərin nə qədər doğru olduğunu öyrənməyə çalışdıq.
Həkim Əsəd Beydullayev bildirir
ki, elektron siqaretdən uzaqlaşmaq da, tütünlü siqaretdən
uzaqlaşmaq kimi çətindir: "İnsanları siqaretdən asılı salan əsas maddə
nikotindir, amma zərər verən maddə isə qatrandır. Bütün onkoloji xəstəliklərin
əmələ gəlməsinə səbəb qatrandır. Bunu nəzərə alan bəzi siqaret firmaları
düşündülər ki, elə bir siqaret düzəltsinlər ki, orada insanların aludə olduğu
nikotin olsun, amma qatran olmasın. Nəticədə elektron siqareti yaratdılar. Onun
tərkibində qatran olmadı, amma ondan daha ziyanlı maddələr yer aldı. Elektron
siqaretlərin tərkibində 5 əlavə qatqı maddəsi var, hansı ki, onlar da insan
səhhəti üçün ziyanlıdır. Bu, hələ ki, bildiklərimizdir. Elektron siqaretin
tərkibi tam olaraq bəlli deyil. Çox güman ki, bilmədiyimiz əlavə maddələr də
var. Elektron siqaretlər satışa çıxdıqdan sonra məlum oldu ki, onun da yan
təsirləri var. Səhv etmirəmsə, elektron siqaretdən ölüm halları da baş verib.
Bir zamanlar siqaretdən qurtuluş yolu kimi görülən elektron siqaretlərin daha
ziyanlı olduğu bilindi. Yəni ənənəvi siqaretdən qurtarıb daha bəzəkli, daha
bahalı görünənə aludə oldular. Qısası, elektron siqaretlərdən istifadə düzgün
deyil. İstənilən halda tərkibində zərərli maddələr var. Elə ondan uzaqlaşmaq da
,siqaretdən uzaqlaşmaq kimi çətindir. Odur ki, siqaret hər bir halda insan
sağlamlığı üçün ziyanlıdır”.
"Səma və eko” ictimai birliyinin sədri
İradə Həsənova siqaret kimi
zərərli vərdişlərdən qurtulmağın tək yolunun güclü iradə olduğunu deyir: "Artıq
neçə ildir ki, Azərbaycanda elektron siqaret adlandırılan məhsul satışa çıxarılıb.
Qiymətlərinin baha olmasına baxmayaraq, bu siqaretlər insanları siqaret
asılılığından qurtara bilmir. Araşdırmalar göstərir ki, bu məhsulun tərkibində
nikotin var və belə olduğu üçün normal siqaretdən sonra insanlar elektron
siqaret aludəçilərinə çevrilirlər”
Sədr qeyd edir ki, əslində, nəyisə qadağan etməklə
iş bitmir, bu sahədə maarifləndirici təbliğat aparmağa böyük ehtiyac var: "Siqaret
kimi zərərli vərdişlərdən qurtulmağın tək yolu güclü iradədir. Əgər kimin
iradəsi güclüdürsə, bu asılılıqdan yaxa qurtara bilər. İnsanlara qadağa qoymaq
düzgün deyil və bununla nə isə əldə etmək mümkün olmayacaq. Seçimi insan özü
etməlidir. O düşünməlidir ki, bu siqaret mənim üçün ziyandır. Təbii ki,
təbliğat vasitələrinin, medianın rolu böyükdür. Xüsusən də təhsil
müəssislərində istər adi, istər elektron siqaretin ziyanları haqda
maarifləndirici işlər görülməlidir”.
Onu
da qeyd edək ki, ilk vaxtlar vaxtilə elektron siqaretlərin zərərsiz olduğu qeyd
edilirdi. Ancaq zaman keçdikcə, elektron siqaretlərdən istifadə halları
artdıqca, ona münasibət də dəyişdi. Artıq elektron siqaretlərin zərərli olması
barədə məlumatlar yayıldı, mətbuatda təbliğat aparıldı. Ona görə də, elektron
siqaretlərə münasibət birmənalı deyil. Bəzi mütəxəssislər iddia edirlər ki,
elektron siqaretlər tam təhlükəsizdir. Sadəcə, elektron siqaretlər get-gedə
geniş yayıldığına, populyarlıq qazandığına görə, tütünlü siqaret istehsalçıları
bundan təşvişə düşüblər. Elə ona görə də, elektron siqaretlərin zərərli olması
barədə rəy formalaşdırılır. Yəni bu rəyi məhz tütünlü siqaret istehsalçıları
formalaşdırırlar. Təbii, belə söz-söhbət də insanlar arasında çaşqınlıq
yaradır. Siqareti tərgitmək üçün elektron siqaretdən yararlananlar da əsl
həqiqətin necə olduğunu bilmirlər. Kimə inansınlar? Elektron siqaretdən
istifadə etsinlər, yoxsa əvvəlki şakərlərini - tütünlü siqaretdən istifadə
vərdişini bərpa etsinlər? Bu məsələ
ətrafında xeyli sual yaranır ki, onlar da ayrıca yazının mövzusu olsun.
Günel
Azadə