Qərbin Çini çökdürmək planı - ŞƏRH

18.12.21 10:45 834

Avropa "Bir kəmər-bir yol" layihəsinin qarşısına "Qlobal Keçid Qapısı” ilə çıxır. Əgər Aİ, ABŞ və Yaponiya Cənub-Şərqi Asiyada yerli hökumətlərlə əməkdaşlıq qurmağa nail olsalar, o zaman...

Qərb, xüsusən də Birləşmiş Ştatlar Çinin artan iqtisadi və siyasi gücünü zəiflətmək üçün ağlasığmaz, qeyri-adi layihə və təşəbbüslərlə çıxış etməkdədir. Hədəf kimi isə 150-dən artıq ölkənin dəstəklədiyi, bir sıra beynəlxalq təşkilatların da daxil olduğu "Bir kəmər-bir yol" layihəsi götürülüb. Əksər müstəqil ekspertlər bu layihəni dünyanın inkişafında yeni mərhələ hesab etsələr də, Qərb ona başqa prizmadan baxır. Qeyd edək ki, Azərbaycanın da qoşulduğu təşəbbüsün nüfuzu günbəgün güclənir. Lakin Çini zəiflətməyi prioritet elan edən Avropa, daha doğrusu, ABŞ hər vəchlə onun layihələrinə qarşı alternativlər hazırlayır. Belə layihələrdən biri də "Qlobal Keçid Qapısı” (Global Gateway) beynəlxalq investisiya sxemidir.

Aİ 340 milyard dollar sərmayə qoymağı planlaşdırır

Beləliklə, bu sxemə əsasən, Avropa İttifaqı 2027-ci ilə qədər bütün dünyada infrastruktur layihələrinə təxminən 340 milyard dollar sərmayə qoymağı planlaşdırır. Almaniyanın "Deutsche Welle” nəşri yazır ki, Aİ-yə üzv dövlətlərin investisiyaları və Avropa investisiya banklarının kapitalı ilə maliyyələşdiriləcək bu sxem Brüssel tərəfindən Avropa blokunun bütün dünyada təsirinin gücləndirilməsi istiqamətində atılan böyük addım kimi qiymətləndirilir. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leye deyib ki, Avropa demokratik dəyərləri çərçivəsində yüksək sosial və iqlim standartlarına hörmət edərək, keyfiyyətli infrastruktura investisiyaları dəstəkləyəcəyik. "Qlobal Keçid Qapısı”nın köməyi ilə Avropa dünya ilə davamlı əlaqələr qura biləcək.

Düzdür, Aİ yeni strategiyanın tətbiqi zamanı Çini açıq şəkildə qeyd etməyib. Bildirilir ki, investisiyalar ilk növbədə inkişaf etməkdə olan regionlara, xüsusilə də Cənub-Şərqi Asiyaya yönəldiləcək. Bu ölkələrdə əhəmiyyətli infrastruktur layihələri hazırda Çinin "Bir kəmər və bir yol” təşəbbüsü vasitəsilə maliyyələşdirilir. "Qlobal Keçid Qapısı” çərçivəsində isə vəsaitlərin bölüşdürülməsi dəyərlərə əsaslanacaq: investisiyalar şəffaflıq və yaxşı idarəetmə kimi anlayışlara bağlanacaq.

Cənub-Şərqi Asiyanın potensialı

"Qlobal Keçid Qapısı” vasitəsilə Aİ Cənub-Şərqi Asiyada öz təşəbbüslərini inkişaf etdirməyə ümid bəsləyir. Aİ-nin Cənub-Şərqi Asiya Millətləri Assosiasiyasındakı (ASEAN) səfiri İqor Dryasmans deyir ki, Aİ tərəfdaşı olduğu Cənub-Şərqi Asiya strategiyasını həyata keçirmək istəyir. Onun sözlərinə görə, "Qlobal Keçid Qapısı” təşəbbüsü region ölkələri ilə əməkdaşlıq, o cümlədən Aİ-nin 2018-ci ildə qəbul edilmiş Asiya ilə qarşılıqlı əlaqə strategiyası çərçivəsində həyata keçiriləcək. "İqlim dəyişikliyi və ətraf mühitin mühafizəsi, ticarət rəqabət qabiliyyətinin və etibarlı təchizat zəncirlərinin gücləndirilməsi, davamlı infrastrukturun və yaşıl maliyyənin inkişafı, rəqəmsal transformasiyanın və insanlar arasında mübadilənin sürətləndirilməsi üzrə əməkdaşlıq inkişaf edəcək", - səfir əlavə edib. Ancaq "Qlobal Keçid Qapısı”nın Cənub-Şərqi Asiyada əslində nə dərəcədə effektiv olacağı sual doğurur. Təşəbbüsün məqsədi 2027-ci ilə qədər 340 milyard dollar əldə etməkdir, lakin pulun böyük hissəsi mövcud öhdəliklərdən və ənənəvi kredit zəmanətlərindən gəlir. "Oxford Economics”in son hesabatına görə, Çin təkcə Cənub-Şərqi Asiyaya "Bir kəmər-bir yol” təşəbbüsü vasitəsilə təxminən 740 milyard dollar yardım edib. Avstraliya Milli Universitetinin Cənub-Şərqi Asiya üzrə Strateji Kommunikasiyalar üzrə mütəxəssisi Qreq Raymondun dediyi kimi, bu, dünya üçün "Qlobal Keçid Qapısı” investisiyasından daha çox şeydir.

Cənub-Şərqi Asiya hökumətləri Brüsselə müraciət edəcəklər?

Cənub-Şərqi Asiyanın 11 əyalətindən yalnız Şərqi Timor "Freedom House”un siyasi azadlıq reytinqində "azad” sayılır. Üstəlik, Şərqi Timor ASEAN-a üzv olmayan yeganə ölkədir. "Transparency İnternational” Korrupsiya Qavrama İndeksində ölkələrin son reytinqində Kamboca və Laos siyahının ən sonunda yer alır. "Çin Cənub-Şərqi Asiya üçün üstünlük verilən seçimdir, çünki onların şəffaflığa ehtiyacı yoxdur. Onlar Çin layihələrindən öz himayəçilik siyasətlərini təbliğ etmək və ya ciblərini doldurmaq üçün istifadə edirlər"- deyə Raymond bəyan edib. Onun sözlərinə görə, hakimiyyət siyasi açıqlığa can atmır. "Çin heç bir şərt qoymur və hətta Cənub-Şərqi Asiyanın bu spesifikliyini alqışlayır. Aİ bunu edə bilməyəcək”, - deyə ekspert əlavə edib. Avropanın "Qlobal Keçid Qapısı” Çinin "Bir kəmər-bir yol" təşəbbüsü ilə rəqabət apara bilmir, çünki dəyərlərə uyğunlaşma bir sıra Cənub-Şərqi Asiya hökumətləri üçün problem yaradacaq. Onlar hətta Brüsselə investisiya üçün müraciət etməyəcəklər.

"Qlobal qapı” harada uğurlu ola bilər?

Avropanın təşəbbüsü geniş şəkildə Aİ-nin Çinin "Bir kəmər-bir yol” layihəsinə cavab kimi təsvir edilsə də, bunun təkcə Pekinlə rəqabət olmadığı da iddia edilir. Alman Merkator İnstitutunun Çin tədqiqi üzrə analitiki Françeska Girettinin fikrincə, Avropanın Cənub-Şərqi Asiyadakı maraqları bir çox cəhətdən ABŞ və Yaponiyanın əlaqələr qurmaq məqsədləri ilə üst-üstə düşür. Avropanın "Qlobal Keçid Qapısı” təşəbbüsünü ABŞ-ın "Daha yaxşı dünya quraq" təşəbbüsü ilə birləşdirmək potensialı da var. Yaponiya da Asiyaya sərmayə qoyur, baxmayaraq ki, buna çox vaxt diqqət yetirilmir. Yaponiyanın Malayziya, Filippin, Tailand və Vyetnamda yarımçıq qalmış layihələrə sərmayəsinin 259 milyard, Çinin isə 157 milyard dollar olduğu bildirilir. "Əgər Aİ, ABŞ və Yaponiya Cənub-Şərqi Asiyada yerli hökumətlərlə əməkdaşlıq qurmağa nail olsalar, o zaman planlaşdırdıqları layihələri həyata keçirmək üçün şansları olacaq", - Giretti fikrini tamamlayıb.

Azər NURİYEV