Qara rəngin ağ şəhəri
Neçə
vaxtdır ki, ürəyimdə ancaq sənlə danışıram, şeirlərinlə səhərimi açıb, axşamımı
qarşılayıram. Səndən sonra nələr oldu, hamısını fani dünyanın gərdişi kimi qəbul
etdim. Sənlə bağlı nəsə yazmaq istəyəndə də sözlərim itik düşdü, qələmim titrədi,
ürəyimdəki qəm yükünün ağırlığı, ovqatımdakı pərişanlıq məni şeirlərinlə söhbətə
çəkdi. Səsini eşitdim, nidalarına baş əydim, bədii hökmlərinin, xəbərdarlığının
mənasını anlamağa çalışdım. Həyatın bütün rəngləri gözlərimin önündə sayrışdı.
Bir daha "Vəsiyyət”ındəki mətləblər barəsində düşündüm:
Qara cilddə çap eləyin
kitabımı
Məndən sonra.
Qara ciliddə.
Tünd qara.
Qoy qara kağızım
olsun,
O kitab dostlara,
tanışlara.
Mən o rəngi sevərdim.
Adını
da süd rəngində həkk edilməsini tapşırırdın . Qara torpaq rəngidir… Əslində
qara ilə ağ düşmən deyil, dostdurlar.
Dünya var olandan bir-birinin əlindən tutaraq yerlərini dəyişir, qəmlə sevinci
görüşdürür, təzadların varlığının labüdlüyünü təsdiqləyirlər. Zülmət gecələrinin
ağ səhərləri elə qaranlığın bətnindən doğulmurmu? Onların kəsb etdiyi məna da
çoxdur, məsələn, "qara gözlü qız”, "ağciyər kişi”. Biri gözəlliyin, biri də
qorxaqlığın ifadəsi…
Heç
vaxt tərcümeyi-halını geniş yazmağı sevməzdin: "Əsil tərcümeyi-hal şairin şeirləridir”
deyirdin. Sənin oxucu ürəyindəki portretini də elə öz poeziyan yaradırdı. Həmişə
bu barədə düşünən də aşağıdakı misraların yadıma düşür:
Məni
şerimdə gəz bir insan kimi,
` Qəlbimdə
nə varsa, ona demişəm.
Anadan,
bacıdan gizlətdiyimi
Kağızdan, qələmdən gizlətməmişəm.
Gizlətmədiyin üçün də səni tanımaq çətin olmadı.
Bir addımlıq ömür yolunda fırtınaya necə tor atmağından, "cavanlıqdan od
saxlayan olmadığından”, bir ocaqda külə dönən ömür çırpılarının xiffətindən, ayrılığın doğurduğu səadətdən,
"od kimi, su kimi köhnə…”liyindən, "axır səni düzdə qoydu bu düzlük”
etirafından, "unut məni, aldat məni, at məni” yalanından, "Tanrım, məni məndən
qopar, qoş məni dağ küləyinə…” yalvarışından, eləcə də səni yoran xatirələrdən
xəbər tutduqca sanki bütün gizlinlərinə bələdləşirik. Dünya haqqında yazdığın
şeirlərinin məna yükü də çox çeşidlidir. Bu müxtəlif rənglərin al-əlvanlığından
təbiətin naxışları ilə bərabər, dünyanın təzadları boylanır:
Ömrünə vay salar, vaydan
utanmaz,
Saç yolub hay salar,
Haydan
utanmaz,
Günəşdən
utanmaz, Aydan utanmaz,
Mən
belə dünyanın nəyindən küsüm?
Əslində sən nəinki dünyadan, heç kimdən küsmədin! Sənin
təbiətində bu xüsusiyyət yoxuydu. Ömrün boyu özünü qınadın! "Zaman özü dönüklərə zəmanət verir…” kəlamındakı
həqiqət çoxumuzun zirvəyə gedən yolunun ünvanını dəyişdi. "Daş heyifdir, vəfasıza,
daş atma hədər”dir, dedin. Amma şeirlərində ruhumuzu dara çəkən elə məqamlara
toxunmusan ki, oxuduqca, düşündükcə ağlı-qaralı dünyanın bu dəhşətli hökmü iti
neştər kimi ürəyimə sancılır:
Gedən
gedər, qəmi qalar bir içim,
Fərq
yoxdu: ya üç mini, ya üçü…
Məzar
üstə çoxu gələr görk üçün,
Ağlayırsan-
sağlığımda ağla sən!
Təbii ki, bu, sadəcə göz yaşı tökmək yox, qədirbilənlikdir.
Məni üzən bir məqama da cavab almaq istədim səndən, əmi (mən ona həmişə "əmi”
xitab edərdim-F.X.), bəs elə sağlığında
sənə vəfasızlıq edən, yaxşılıqlarını unudanları necə ayıltmaq, haqsız
olduğunu necə anlatmaq olar? Axı hər şeyi də zamana etibar etmək olmur? Yenə misraların
qolumdan tutdu, ürəyimə təpər gəldi:
Ziyasız
olanlar ziyanı dandı,
Yox
üzüqarası "qara kütlə”nin.
Bir
az gec inandım,
Yaxşı
inandım,
Dişləri
pis kəsmir ağlı kütlərin!
Amandır,
qoruyun bir-birinizi!
"Beş gün əlinizə
düşən dünya”da bir-birinizi bada verməyin desən də, özün də bilirdin ki, "xəyanət
selinən, yelinən gəlir, ədalət gələndə quş caynağında”. Buna görə də, əmi, hələ
də təbrikə, təhrikə mahir olanlar bizi güdaza verməkdə davamlıdırlar. "Düşmən
qılıncında - bu dost əlidir.” Bax onda yenə də səni oxuyuram, amma bu dəfə dilimə
qanadlanan nəğmələr təsəllimə çevrilir:
Öz
dərdinə ortaq da ol,
Öz
içində dustaq da ol,
Dön özünə bıçaq da ol,
Təklənmə,
könül, təklənmə!
Sən təkcə mənəvi dünyamızın zənginləşməsində ustad
deyilsən, vətənpərvərlik duyğularımızın daim oyaq olmasında əvəzsizsən!
Dilimizin əzbəri olan şeirlərin bizi qabil sərkərdə kimi Vətən uğrunda hər cür
mücadiləyə çağırır. Sənin Azərbaycan sevgili şeirlərin əsil vətən himnidir!
Səninləyəm,
haqq-ədalət, səninləyəm,
Milli
qürur, milli qeyrət, səninləyəm!
Səpil
quma, göyər yerdə, bit qayada,
Gizli
nifrət, açıq nifrət, səninləyəm,
Oyat
bizi, ey yaradan, səninləyəm!
Ya
bilmərə yatır bizi,
Ya
bilmərə oyat bizi,
Ya
yenidən yarat bizi,
Ey
yaradan, səninləyəm,
Səninləyəm,
yatmış vulkan,
Səninləyəm!
Ayağa
qalx, Azərbaycan,
Səninləyəm!
Bu, sənin ləngərli çağırışın! Arzun, diləyin də var
idi:
Vətən mənə oğul desə nə dərdim,
Mamır
olub qayasında bitərdim!..
Əslində bu arzuna da çatmısan. Əlbəttə, sən
qayalarda bitən mamır yox, bütün millətin ürəyində və müqəddəs torpağımızda-Fəxri
Xiyabanda ucalan abidəyə dönmüsən. Yurdumuzun misralarla çəkdiyin tablosunda
"Azərbaycan- qayalarda bitən bir çiçək,
Azərbaycan- çiçəklərin içində qaya” deməklə sən öz mənəvi ucalığının
ünvanını bizə nişan vermisən. Sən bütün varlığın, ağrı-acıların ilə birlikdə Azərbaycanın
özü demək idin! Araz çayı ilə Araz dilində danışan şair! Hələ 1967-ci ildə
yazdığın "Arazın nəğməsi” adlı şeirində məramını elə dəqiqliklə dilə gətirmışdin
ki, cəsarətinə, sərrastlığına heyrət edirəm. O vaxt millətlə, torpaqla bağlı bəzi
həqiqətləri demək qəhrəmanlığa bərabər idi. Sözünə həmişə əməl etdin: "Sabah
dastanını başlayacaqdır, bu Araz şerinin Araz şairi…” Təkcə dastanını
yaratmadın ki… Adını da öz isminlə qoşa yaşatdın!
Duyğularının
kövrək ünvanlarından biri də ana haqqında yazdığın şeirlərdir. Hər dəfə onları
oxuyanda ürəyim elə yuxalır, sən bu şeirləri bütün analar barəsində yazmısan. Hər kəs o misraların titrək ahəngində öz həyəcanlarını
hiss edir. "Daha gəlməyəcək anamın səsi…”
Adamın varlığına bir göynərti dolur. Bütün varlığınla hayqırmaq istəyirsən,
nə qədər ki, bu doğma səs kəsilməyib, nəfəs sona yetməyib, ananızın qədrini
bilin! Bu yaxınlarda bir tanışım oğlunun ona yazdığı tənəli və soyuq "mesaj”dan
ağlar halda söz açdı. "Əlimdən nə gəlirdi, onun üçün etmışəm, yenə məndən
incikdir. Daha gücüm tükənib”. "Məmməd Arazın şeirlərini göndər oxusun”, dedim.
Qoy anasız açılan səhərlərin möhnətini anlasın. Sonra nə oldu bilmirəm,
soruşmağa üşəndim. Axı hər kəs də belə rübabları anlamaz ki… Məmməd Araz deyərdi
ki, ailənin ürəyi ana, çırağı da atadır. Biz köçəri quşlarıq. Nə isə…
…Yenə
elə kövrəldim ki, yaxşı ki, sənin şeirlərin mənim validolum ola bilir. Elə sənin
misralarınla yazıma son verirəm:
Ta
heç nə demirəm, heç nə demirəm,
Alışır sinəmdə
söz aram-aram.
Mən
sənə bir kövrək, yaddaşı möhkəm,
Vəfalı
xatirə bağışlayıram.
…və mən
son nöqtəni qoya bilmədim. Bu il sənin 85 illiyindi… Ürəyimi tərpədən
misralarım məni yenə titrətdi. Əvvəllər mənə "şeir yazma” deyirdin, sonra
bağışladığın kitablarda "özünün gözəl poetik dünyası olan” yazırdın. Elə
Yazıçılar Birliyinə üzv olmaq istəyəndə də zəmanəti sən vermişdin, əmi! Bir il
haqsız yerə işsiz qalanda da həyəcan keçirən sən oldun, "mənim taleyimi yaşama”
dedin. Mən ki sənin bir parçanam. Yenə Bakımızın soyuq payızıdır…
Ayların,
illərin qovhaqovudur,
Axırı
yoxuymuş bu çarpışmanın.
Bu
payız qəlbimiz qəmlə doludur,
Gəlmir
qulaqlara səsin-sorağın…
Varsanmı,
yoxsanmı-
Eh,
kimə gərək!
Dünyanın
çox işi tərsinə dönüb,
Düz
əməl pis əldə ərsinə dönüb…
Sən
elə əzəldən bir ruh idin,
Gəzəri
heykələ döndün neçə il.
Qovrulan
millətin, yanan torpağın,
Zülmünə
boylanan bir səhər idin.
Səni
sevənlərin qəlbi çox geniş,
Cibində
dəyirman suyu sovrulur.
Qalxan
edənlərin ruhu ölüdür,
İçində
min həsəd yanıb qovrulur,
Üzlərə
bax, sözlərə bax, şairim,
Səni
duymayanlar səndən danışır.
Sənə
dərd verənlər həndəvərində,
Dərdindən
ölənlər ziyarətində.
Kiminə
Məkkəsən, kiminə məqam,
Kiminə
xatirə, kiminə şöhrət,
Kiminə
heykəlsən, kiminə qəbir.
Yatdığın
o torpaq möhnət ünvanı,
Cızdağım
çıxınca yanaram elə.
Həqiqət
sinəmdə ağzı qıfıllı,
Danışa
bilmərəm dilim alışar,
Ruhun
tərpədər daşı, divarı,
Sən
ki boylanırsan şeirlərindən…
Yoxluğunun
əzabları min rəng,
Beş-on
manat harayına düşən var.
Sən
indi azadsan, indi bəxtəvər,
Möhürlənmış
görüşlərin yox indi.
Son
mənzilin qapısında duran yox,
Qaş-qabağın
töküb boynun buran yox.
Özünü
torpaqda dəfn etsələr də,
Sözlərin
əbədi yaşadır səni.
Ömrünü
zalımlar qəhr etsələr də,
Diriykən
ölüyə dönənlər nə çox.
Daş
dünyada daş olmaqdan qorundun,
Sözbazlara
aş olmaqdan qorundun.
Məhəbbətin
ürəklərdə dolaşır,
Bu
minvalla ömür keçir, il aşır.
Danışdır
uşağı, dindir ahılı,
Tərpət
o qayanı,qaldır o daşı,
Eşidib
görərsən hər kəlməbaşı,
Bu
yurdun Günəşi,
Ayı,
Ulduzu- Məmməd Araz yaşayır.
Flora
XƏLİLZADƏ,
Əməkdar
jurnalist