Qanımızı azaldan səbəblər
Son 13 il
ərzində Azərbaycanda əhalinin anemiya (qanazlığı) ilə xəstələnməsi halları
artıb. Ötən il anemiya xəstələrinin sayı
2017-ci ilə nisbətən azalsa da, 2005-ci ilə nisbətən onların sayı yenə də çox
olub. 2005-ci ildə Azərbaycanda müalicә-profilaktika müәssisəlәrindә
qeydiyyatda olan anemiya xəstələrinin sayı 37 807 nəfər olduğu halda, 2017-ci
ildə belə xəstələrin sayı 42 366, 2018-ci ildə 41 097 nəfər təşkil edib.
2005-ci ildə Azərbaycanda 30 213 nəfərə, 2018-ci ildə isə 47 552 nəfərə ilk
dəfə anemiya diaqnozu qoyulub. Ötən müddətdə əhalinin hər 100 000 nəfərinə
düşən ilk dəfə anemiya diaqnozu qoyulmuş xəstələrin sayı da artıb. 2005-ci ildə
əhalinin hər 100 000 nəfərindən 360,5 nəfərinə, 2018-ci ildə 484,2 nəfərinə ilk
dəfə anemiya diaqnozu qoyulub.
Qeyd edək
ki, Azərbaycanda ilk dəfə anemiya diaqnozu ilə qeydə alınmış 18 yaşadək xəstə
uşaqların sayı da çoxalıb. 2010-cu ildə ölkədə 21565, 2018-ci ildə 28620 nəfər
uşağa ilk dəfə anemiya diaqnozu qoyulub. Ölkədə müalicә-profilaktika
müәssisәlәrindә qeydiyyatda olan anemiyalı uşaqların sayı isə ötən dövr ərzində
azalıb. 2010-cu ildə qeydiyyatda olan xəstə uşaqların sayı 23063 nəfər olduğu
halda, 2018-ci ildə onların sayı 21410-a enib. Qeyd edək ki, anemiya
(qanazlığı) qanda qan hüceyrələrinin sayının, yaxud da, qanın ümumi həcmində
eritrositlərin və hemoqlobinin miqdarının azalması ilə səciyyələnən xəstəlik və
ya müxtəlif xəstəliyi müşayiət edən patoloji haldır. Anemiya qan xəstəlikləri
arasında ən çox rast gəlinənidir. Hazırda dünyada 2 milyard insan anemiyadan
əziyyət çəkir.
Tibbi
araşdırmalara görə, qadınlar kişilərə nisbətən daha çox anemiyadan əziyyət
çəkirlər. Anemiyadan əziyyət çəkən
insan qrupları arasında uşaqlar və hamiləlik dövrü keçirən qadınlar çoxluq
təşkil edir.
Statistik göstəricilərə baxsaq, görərik ki,
həqiqətən də vəziyyət ciddi xarakter daşıyır. Bəs görəsən bu xəstəlik son illər
ərzində niyə belə geniş yayılıb? Özümüzü
bu xəstəlikdən necə qoruya bilərik?
Tibb üzrə fəlsəfə doktoruŞəmsiyyə Namazlı"Kaspi”yə açıqlamasında
bildirdi ki, anemiya xəstəliyi qanda hemoqlabinin və digər
göstəricilərin aşağı düşməsi deməkdir: "Müasir dövrdə bu xəstəlik uşaqlar
arasında da geniş yayılıb. Əsas faktorlar arasında ilk növbədə qurd
xəstəliklərini qeyd etmək istəyirəm. Düzgün qidalanmama da anemiyanın yaranma
səbəblərindəndir. Meyvə-tərəvəzdən az, süni qidalardan isə çox istifadə olunur.
Uşaqlar, yeniyetmələr qısa müddətdə enerji verəcək "fast-food” qidalarından və
enerji içkilərindən geniş istifadə edirlər. Şirniyyat, şokolad tərkibli qida
məhsulları onların qida rasionunda üstünlük təşkil edir. Bütün bunlar qanda
hemoqlabinin miqdarını aşağı salır və xəstəliyin yaranmasına səbəb olur. Bəzi
hallarda xəstənin qanında anadangəlmə problem olur. Bu da əsas faktorlar
arasındadır”.
Ş.Namazlı
söylədi ki, anemiya həm də irsi xəstəlik kimi qəbul edilir. Əgər nəsildə
anemiya xəstəliyi varsa, bu, digərlərində də yarana bilir: "Yəni xəstəlikdən
əziyyət çəkənlərin sayının artmasının çoxsaylı səbəbləri var. Bu səbəblər
özlüyündə iki yerə ayrılır, endogen və ekzogen səbəblər. Qeyd etdiyim səbəblər xarici səbəblərdir.
Endogen səbəblərə gəlincə, mədə-bağırsaq problemi, mədə turşuluğunun normadan
aşağı olmasını nümunə göstərmək olar. Ekzogen yolla qəbul edilən qidaların
endogen yolla sorulma prosesi pozulur. Nəticədə qanın miqdarının aşağı düşməsi
prosesi baş verir. Həmçinin qadınlarda müəyyən fizioloji proseslərlə əlaqədar
olaraq qanın miqdarı aşağı düşür. Orqanizmdə dəmir çatışmazlığı varsa, anemiya
yaranır. Ona görə də, tövsiyə edərdim ki, tərkibində dəmir çox olan meyvə-tərəvəz,
ət məhsulları daha çox istifadə edilsin.
Sadaladığım bu faktorlar son illər ərzində əhalidə geniş yayılıb. Bütün
bunlar isə ümumilikdə anemiya xəstəliyindən əziyyət çəkənlərin ümumi sayının
artmasına gətirib çıxarır”.
Həkim
deyir ki, anemiya zamanı insanın yaddaşı zəifləyir, ürəkdə müəyyən problemlər
yaranır: "Son illər bu xəstəlik çox ciddi problemə çevrilib. Demək olar ki,
əksər insanda anemiyaya rast gəlmək olur. Qanın tərkibinin aşağı olması demək
olar ki, adi hala çevrilib. Xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr arasında bu
xəstəlik geniş yayılıb. Müəyyən yaş həddinə çatan uşaqlar və yeniyetmələrin
orqanizmində kalsium, fosfor, maqnezium, sink çatışmazlığına tez-tez rast
gəlinir. Əgər uşaqlar dırnaqlarını yeyirsə, bu, orqanizmdə nəyinsə
çatışmadığından xəbər verir. Dırnaqdakı parazitlər və mikroorqanizmlər
bağırsaqdan keçərək inkişaf edir. Bu da dolayı yolla qanın aşağı düşməsinə
gətirib çıxarır. Ona görə də, valideynlər belə məsələlərdə diqqətli olmalıdır.
Orta məktəbdə oxuyan uşaqlarda, adətən görmə zəifliyi müşahidə olunur. Uşaqlar
tədricən yazı taxtasını görmür. Valideynlər uşağı dərhal göz həkiminə aparır və
eynək yazılır. Amma eynəkdən öncə mütləq qanın ümumi analizi verilməlidir.
Qanın tərkibinə uyğun olaraq düzgün müalicə təyin olunmalıdır. Məsləhət
görərdim ki, ildə iki dəfə hər bir insan, xüsusilə də uşaqların qanının ümumi
analizi verilsin. Qanın tərkibi aşağı olduqda, uşaqlarda halsızlıq, yorğunluq
müşahidə olunur. Bir neçə metr yol getdikdən sonra xroniki yorğunluq başlayır,
təngnəfəs olur. Əslində bu yorğunluq deyil və əsas səbəb qan azlığıdır. Ona
görə də, anemiya xəstəliyi ilə düzgün şəkildə mübarizə aparmaq üçün vaxtında
müalicə çox mühümdür. Həkim nəzarəti ilə qida rejiminə nəzarət edilərsə və
düzgün müalicə aparılarsa, xəstəlikdən qurtulmaq olar”.
Tibb üzrə ekspert, professor Adil Qeybulla söylədi
ki, hələ bir neçə il əvvəl
beynəlxalq təşkilatların ölkəmizdə apardığı tədqiqatların nəticəsinə əsasən
bəlli oldu ki, Azərbaycanda qan azlığından əziyyət çəkən xəstələrin sayı
kifayət qədər çoxdur: "Bu məsələ həmin təşkilatların qeydlərində də yer
almışdı. Milli Aerokosmik Agentliyinin apardığı tədqiqatlar da bu faktı bir
daha sübuta yetirdi. Tədqiqatların nəticəsindən aydın oldu ki, anemiyanın
artmasının əsas səbəbi qida ilə bağlıdır. Təbii ki, anadangəlmə faktorlar da
burada mühüm rol oynayır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda bir milyondan
çox qaçqın və məcburi köçkün var. Onların yerləşdirilməsi, düzgün qidalanması
bu məsələyə ciddi təsir edir. Əhalinin
böyük əksəriyyəti düzgün qidalanmır. Keyfiyyətsiz qidalardan istifadəyə
üstünlük verilməsi əsas faktorlardan biridir. Uşaqlar arasında aparılan
monitorinq göstərir ki, valideynlər aşağı keyfiyyət parametrlərinə malik olan
süni qidalardan geniş istifadə edirlər. Meyvə və tərəvəzdən istifadə çox aşağı
səviyyədədir. Ölkədə ciddi şəkildə qida təhlükəsizliyi problemi var. Bu məsələ
üzərində ciddi iş aparılmalıdır. Həmçinin stress, ekoloji çirklənmə də anemiya
xəstəliyinin əsas səbəblərindəndir. Millətimizin gələcəyi olan uşaqların
sağlamlığının qorunması istiqamətində ciddi iş aparılmalıdır. Bu istiqamətdə
xüsusi proqram tərtib edilməlidir”.
Şəbnəm