Peşəkar media təslim olur? - ARAŞDIRMA
Ekspertlər deyirlər ki, medianın ənənəsi, oturuşmuş
prinsipləri var. Bu prinsipləri pozmaq olmaz. İstənilən halda, hansısa video,
foto və xəbər yayılanda, jurnalist onu mütləq araşdırmalı, məlumatın dəqiqliyinə
əmin olmalıdır.
Son dövrlər sosial şəbəkələrdəki qeyri-ciddi xəbərlər
ciddi mediaya ayaq açıb. Əgər əvvəllər "Facebook” və "Twitter”də paylaşılan
statuslar xəbərə çevrilirdisə, indi "Tik-tok”, "İnstagram”, "Telegram”da
paylaşılan videolar, məlumatlar dəqiqləşdirilmə aparılmadan mediada ictimailəşdirilir.
"Tik-tok”erlər, onların videoları əsas xəbər mənbəyinə çevrilir. Bu, ənənəvi
medianın oturuşmuş prinsiplərdən uzaqlaşmasıdır? "Tik-tok”çular peşəkar media
üçün ciddi xəbər mənbəyi sayılırmı? Mövzunu media ekspertləri ilə birlikdə
araşdırdıq.
Auditoriya toplamaq cəhdi
Ekspert Ələsgər Məmmədli bildirdi ki, sosial medianın sürətli inkişafı hətta
BBC kimi ciddi qurumun sosial şəbəkədəki profilində çox bayağı informasiyaların
qarşımıza çıxmasına səbəb olur. Onun sözlərinə görə, bunun birinci səbəbi
auditoriya toplamaq cəhdidir və bu qayğı artıq peşəkar mediada var: "Sosial şəbəkənin
tam ciddi və rəsmi olmayan xəbərlərinin, sensasiya xarakterli məlumatlarının
daha sürətlə yayılması ciddi medianı öz peşəkarlığından bir qədər kənara
çıxmağa, axına qoşulmağa sövq edir. Lakin bu, o demək deyil ki, sosial şəbəkədə,
o cümlədən "Tik-tok”da zaman-zaman ciddi və etibarlı xəbər ola bilməz. Sosial şəbəkələrin
inkişaf trayektoriyasına baxsaq, "Facebook”un 7 ildə qazandığı auditoriyanı
"Tik-tok” cəmi 2 ildə qazanıb. Bu, cəlbedici bir formatdır. Belə formata son
zamanlar siyasi xəbərlər daha çox yerləşməyə başlayıb. Daha aydın təsəvvür etsək,
o kateqoriya da artıq bu platformaya keçməyə başlayıb. Hansı ki, əvvəllər, əsasən,
əyləncə və bayağı səciyyə daşıyırdı. İndi "Tik-tok”da yavaş-yavaş informativ,
bir qədər düşündürücü xəbərlər, videolar paylaşılır”.
Peşəkar mediadakı standartlar sosial mediada yoxdur
Media eksperti söylədi ki, sosial medianı tamamən
"iqnor” edərək prosesə baxmaq mümkün deyil: "Əgər bu trend varsa, inkişaf edirsə,
1,4 milyard istifadəçi toplayırsa, bu o deməkdir ki, sözügedən platforma ciddi
bir resursdur. Bu, istər Çin, istər beynəlxalq mənşəli olsa da, maraq doğurur,
bəlli auditoriyanı özünə cəlb edə bilir. Peşəkar medianın bayağılığa keçid etməsi
məsələsinə gəlincə, bu, səthi prosesdir. Peşəkar qalmaq istəyənlər yeni vasitələr
üzərində xırda və kosmetik dəyişikliklər edirlər. Onlar yola bu cür davam etməyə
çalışırlar. Burada məqsəd auditoriyanı tutmaqdır. Amma sosial şəbəkələr heç
zaman peşəkar medianın yerinə keçə bilməzlər. Çünki peşəkar mediadakı
standartlar sosial mediada yoxdur. Sosial media, sadəcə yoxlanmayan, amma eyni
zamanda daha çox diqqət cəlb etmək, daha çox izləyici kateqoriyası seçmək üçün
səydir. Halbuki ənənəvi və peşəkar medianın, ilk növbədə etibarlılıq məsələsi
öndədir. Sosial mediada bu, yoxdur. Sosial mediada maraqlılıq, əyləncə, cəlbedicilik
var, amma güvənli deyil. Sosial medianı ciddi mənbə sayaraq oradan nə isə bir məlumat
götürüb araşdırmadan, dəqiqləşdirmə aparmadan yaymaq, peşəkar media üçün ciddi
dəyər itirmək hesab olunar”.
"Tik-tok” "Youtube”u geridə qoyacaq
Media rəhbəri Hacıbəy Heydərli isə hesab edir ki, sosial şəbəkələrin ciddisi və
qeyri-ciddisi olmur. Onun qənaətincə, bu platformanı ciddi və qeyri-ciddi edən
oradakı insanlardır, cəmiyyətlərdir: "Razıyam ki, "Tik-tok”da, əsasən, əyləncə
xarakterli videolar yayımlanır. "Tik-tok”un alqoritmləri də hansı videolara
daha çox şərh gəlirsə, məhz o videoları ön plana çıxarır. "Tik-tok” dünyada
video platforma rolunu oynayan, hətta videoların yüklənmə səviyyəsinə görə "Youtube”u
geridə qoyan sosial şəbəkədir. Dünyanın ən nüfuzlu yarışlarına "Tik-tok”
sponsorluq edir. Futbol üzrə 2020-ci ilin Avropa çempionatı buna əyani
misaldır. Əvvəllər bu sosial şəbəkədəki videolar 30 saniyə və 1 dəqiqəlik idisə,
indi 3-5 dəqiqəlik videolar yükləmək olur. Bu gedişlə yaxın illərdə "Tik-tok”
"Youtube”u tam geridə qoyacaq və heç şübhəsiz, bu istiqamətdə planlar var. Azərbaycan
mediasında, hətta televiziyalarda son zamanlar "Tik-tok” fenomenlərinə meydan
verilir, onlar efirlərə dəvət edilir. Bir sıra xəbərlər də artıq "Tik-tok”da
yayımlanır. Fikrimcə, burada qeyri-adi heç nə yoxdur, normal prosesdir. Orada
olanlar da Azərbaycan cəmiyyətini təmsil edirlər”.
Prinsipləri pozmaq olmaz
H.Heydərli Azərbaycanda vətəndaş jurnalistikasının
çox inkişaf etdiyini diqqətə çatdırdı. Qeyd etdi ki, hər bir sosial şəbəkə
istifadəçisi həm də vətəndaş jurnalistikasının bir fərdidir: "Paylaşılan
mövzular gündəm olursa, bu, sırf "Tik-tok”un gücü deyil, ümumən Azərbaycan cəmiyyətinin
sosial şəbəkələrə verdiyi dəyərin, ona bəslədiyi marağın göstəricisidir.
Bununla belə, Azərbaycan mediasının ənənəsi, oturuşmuş prinsipləri var. Bu
prinsipləri pozmaq olmaz. İstənilən halda, hansısa video, foto və xəbər
yayılanda jurnalist onu mütləq araşdırmalı, məlumatın dəqiqliyinə əmin
olmalıdır. Belə halların gözlənilməsi "Tik-tok”u əyləncə platformasından
çıxarıb ictimai-siyasi yüklü platformaya çevirə bilər”.
Media sosial şəbəkələrə uduzmamalıdır
Media rəhbəri onu da əlavə etdi ki, son iki ayda
"Tik-tok”da trend olan videolar, əsasən, siyasi videolardır: "Artıq siyasətçilərin,
partiya sədrlərinin, blogerlərin "Tik-tok” kanalı var. Nəzərə alaq ki,
"Facebook” və "Twitter”ə də ilk vaxtlar qeyri-ciddi yanaşma var idi. "Facebook”
statuslarının ciddi mənbə kimi xəbərə çevrilməsini cəmiyyət qəbul etmirdi.
Lakin indi dünyaca məşhur şəxslər, siyasətçilər, diplomatlar, hətta prezidentlər
cəmiyyətlərə öz mesajlarını "Facebook” və "Twitter” üzərindən çatdırırlar. Bu
baxımdan hesab edirəm ki, vətəndaş jurnalistikasının inkişafı "Tik-tok” sosial
şəbəkəsinin inkişafı ilə əlaqəlidir. Buradakı hər hansı məlumatın, videonun ənənəvi
media tərəfindən yayılmasında qeyri-adi heç nə yoxdur. Digər tərəfdən,
jurnalistlər də diqqətli olmalı, prinsipləri unutmamalı, Azərbaycan mediası
sosial şəbəkələrə uduzmamalı, peşəkarlıq ikinci plana keçməməlidir”.
Rufik İSMAYILOV