Payız günü pendir-çörək qarpız ilə, yaz günü qatıq-çörək yarpız ilə...
"Bu
qidalardan çox istifadə etsək, koronavirus bəlasından da qoruna bilərik”
"Payız günü pendir-çörək qarpız ilə, yaz günü qatıq-çörək
yarpız ilə...” Elə tək bu aforizm bizim üçün çörəyin necə dəyərli,
süfrələrimizin ən vacib qidası olduğunu göstərir. Lakin Nizami Gəncəvinin də
dediyi kimi, artıq içiləndə dərd verir su da... Biz çox çörək yeyən xalqıq.
Süfrəmizdə neçə növ xörək olmasına baxmayaraq, çörəyimiz əskik olmaz. Çünki bir
çoxlarımıza görə, çörəksiz yesək, doymarıq... Bəs görək, süfrələrimizin olmazsa
olmazı olan bu nemətin zərərləri və faydası nədir?
Çörəyin
tərkibindən normal faydalanmaq istəyiriksə...
Dietoloq Tutu
Zeynalova deyir
ki, biz, gündəlik enerjimizi ən çox çörəkdən alırıq: "Balanslı qidalanmadan
danışırıqsa, gündəlik rasionumuzun 50-55 faizini karbohidratlar təşkil
etməlidir. Karbohidratlar deyiləndə, ən çox çörək qrupuna aid olan qidalar
nəzərdə tutulur, yəni biz enerjimizi daha çox bu məhsullardan alırıq. Bu isə çörək
istehlakının artması ilə nəticələnir. Lakin xüsusi ilə artıq çəkimiz və yaxud
xroniki xəstəliyimiz varsa, çörəyi daha az istifadə edib, onu çörək qrupunda
yer alan digər məhsullarla əvəz etmək daha yaxşı olardı”.
Bəzi insanlar, xüsusilə, dieta saxlayanlar, çətin
olsa da, çörəyi qida rasionlarından tamamilə çıxarırlar. Dietoloq deyir ki,
çörəkdən tam olaraq imtina etməyə ehtiyac yoxdur: "Çörəyin tərkibindən normal
faydalanmaq istəyiriksə, bu qidadan daha çox səhər yeməyində istifadə
edilməlidir. Əsasən, kəpəkli, çovdar
unundan hazırlanmış çörəyə, əgər xroniki xəstəliyiniz varsa, qlütensiz çörəyə
üstünlük verilməlidir. Əlbəttə ki, hər şeydən əvvəl həkim məsləhəti almaq
zəruridir”.
"Bu qidalar
bir dilim çörəyə bərabərdir”
Dietoloq makaron və düyü ilə çörək yeməyin
zərərlərindən də danışdı: "Bəzi insanlar hətta makaron və düyü ilə belə çörək
yeyirlər. Lakin bu cür insanlar bilməlidir ki, həm makaron, həm düyü çörək
qrupuna aid qidalardır. Yəni biz 3 qaşıq makaron, düyü, vermişel və ya
qarabaşaq, yaxud 1 ədəd kartof yediyimiz zaman, bir dilim çörək yemiş oluruq.
Bu qidalar bir dilim çörəyə bərabərdir. Qarğıdalı və şabalıdı sevirsinizsə,
yadda saxlayın ki, bir qarğıdalının yarısı, 1 stəkan popkorn və yaxud 4 ədəd
şabalıd da bir dilim çörəyə bərabərdir. Bütün bunları bilib çörək qrupuna aid
qidalardan istifadə edərək bədənimizin karbohidrat ehtiyacını ödəyə bilərik.
Yay mövsümündə isə karbohidrat ehtiyacımızın bir qismini meyvə-tərəvəzdən ala
bilərik. Buna görə, "çörəyi rasionumuzdan çıxaraqmı” sualına cavabımız "xeyir”
olacaq. Daha faydalı çörəkdən istifadə edilməsi və çörək qrupuna aid digər
qidaları tanımaqla, onların istehlakının artırılması tövsiyə olunur”.
Pandemiya
dövrünün qidaları...
Həmsöhbətimiz pandemiya dövründə immun sistemimizi
möhkəmləndirəcək qidalar haqqında da məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, bu
qidalardan çox istifadə etsək, koronavirus bəlasından da qoruna bilərik:
"Həmçinin, boşqabınızın tərkibini daha rəngli edin, çünki boşqabımızda nə qədər
rəng çoxdursa, (təbii ki, yeməklərin rəngindən söhbət gedir) bu qidalar o qədər
də orqanizmimiz üçün faydalıdır. Mövsümə uyğun meyvələr, tərəvəzlər mütləq
şəkildə gündəlik rasionumuzda olmalıdır və bu çox vacib bir məsələdir. Hətta
ipucu da verim ki, gündə 3 porsiya yaşıl rəngdə meyvə-tərəvəz, məsələn xiyar,
alça, kahı, 3 ədəd rəngli, məsələn badımcan, pomidor və kök (və yaxud qırmızı
gilas) 3 ədəd da kükürdlü meyvə-tərəvəzdən istifadə edərək, immun sistemimizi
inkişaf etdirə bilərik. Bu qidalar bağırsaq floramız üçün faydalıdır. Bağırsaq
isə bizim ikinci beynimizdir, immun sistemimizin də 80 faizi
bağırsaqdadır. Pandemiya dövründə də
buna xüsusi diqqət yetirilməlidir. Kükürdlü tərəvəzlər deyəndə kələm növləri,
göbələk, brokkoli, soğan, sarımsaq nəzərdə tutulub. Bunlardan da gündə 3
porsion istifadə etsək, o zaman həm sağlam olacağıq, həm immun sistemimiz güclü
olacaq, həm də artıq çəki problemi ilə üzləşmək riski daha aşağı olacaq”.
Lif tərkibi,
duz miqdarı, boğulma riski...
Bildiyimiz kimi, uşaqlara da "çörəklə yeməsə doymaz”
prinsipi ilə yanaşaraq, valideynlər onlara da daha çox çörək yedirtməyə
çalışırlar. Mərkəzi Gömrük Hospitalının
həkim pediatrı Nigar Mirzəyeva deyir ki, uşaqların çörəklə bəslənməsində 3
əsas ünsürə diqqət yetirilməlidir: "Lif tərkibi, duz miqdarı, boğulma riski.
Hazırda marketlərdə müxtəlif çeşidli çörəklərə rast gəlinir: tam buğda çörəyi,
tam taxıllı çörək, aşağı duz tərkibli çörək, kəpəkli çörək, qəhvə rəngli çörək
və s. Ümumiyyətlə, 6 ayından etibarən körpələrin taxıllarla qidalanmaya
ehtiyacı var və bu ehtiyacı ödəmək üçün çox vaxt çörəkdən istifadə olunur.
Buğdadan hazırlanmış çörəklərin tərkibində potensial bir allergen olan qlüten
olduğundan, 6 aylıqdan tez başlanması məsləhət deyil. Bu aydan etibarən
körpələrə ağ və yumşaq çörək verilə bilər”.
Həkim deyir ki, 6-12 ay arası 20 qr 1 incə dilim,
1-3 yaş arası 50 qr 2 incə dilim, 4-6 yaş arası 100 qr 4 incə dilim, 7-9 yaş
arası 200 qr 8 incə dilim, 10-12 yaş 250 qr 9 incə dilim, 13-15 yaşlı uşaqlara
isə 350 qramdan artıq çörək verilməməlidir.
Həkimin sözlərinə görə, böyük yaş qrupu uşaqlar
arasında piylənmənin ən əsas səbəbi çörək olduğundan, çörəkdən daha iz
istifadəyə, xüsusilə diqqət edilməlidir: "Qəhvəyi rəngli çörəklər lif miqdarı
yüksək olduğundan, uşaqlara 1 yaşından əvvəl verilməsi məsləhət deyil. Həmçinin
kəpəkli çörəklərin də 1 yaşına kimi verilməsi məsləhət deyil. Kəpəkli
çörəklərin tərkibində, normal ağ çörəyə görə daha çox zülal olduğundan,
körpələrin böyrəklərinin süzmə fəaliyyətini çətinləşdirəcək. Körpəyə veriləcək
çörəyin tərkibində duz miqdarının da aşağı olması önəmlidir. 100 qrama 0.3 qram
duz düşən çörəklər daha faydalı olduğundan, uşaqlar üçün istifadədə fayda var”.
Həkim vurğulayır ki, çörəklə qidalanan uşaqlarda ən
narahat olunacaq vəziyyət isə boğulma riskidir. Bu səbəbdən, nəzarətsiz halda
və dişi çıxmayan uşaqlara çörəyin verilməsi qadağandır.
"İsti çörək
zərərlidir”
Qeyd edək ki,
mütəxəssislər boyat çörəyin yumşaq, təzə çörəkdən daha faydalı olduğunu
vurğulayırlar. Boyat çörək daha yaxşı mənimsənilir və köp, ağırlıq kimi
xoşagəlməz hisslərə səbəb olmur. Həmçinin çörəyi isti-isti, təndirdən çıxan
kimi yeməyi sevsək də, mütəxəssislərə görə, bu, çox zərərlidir. Vaxtaşırı isti
çörək yemək həzm prosesinin ləngiməsinə, piylənməyə gətirib çıxarır. İsti
çörəyin mədədə parçalanması, orqanizm tərəfindən sorulması çox çətindir. Bəzən
orqanizm onu tam həzm edə bilmir. Bu da şlakların yaranmasına gətirib çıxarır.
İsti çörəklə qidalanmaq kökəlmə ilə yanaşı, gələcəkdə mədə xəstəliklərinin yaranmasına da səbəb olur. Çörəyi bişirildiyi
andan 4-6 saat keçəndən sonra yemək daha məsləhətlidir.
Aygün ƏZİZ