Paşinyan Ter-Petrosyanın “Mərhələli həll” planına qayıdır?
Ekspertlər deyirlər ki,
artıq bütün ermənilər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başqa həlli yolunun
olmadığını anlayırlar
Ermənistanın həbsdə olan
keçmiş prezidenti Robert Koçaryan həbsxana divarları arxasından "inqilabçı
hökumət”in Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı mövqeyinin olmadığını
bildirib, Paşinyanı səriştəsizlikdə, qisasçılıqda, vahid iqtisadi və siyasi
proqramlarının olmamağında ittiham edib. Həbsdə olan sabiq prezident Dağlıq
Qarabağdakı separatçı rejimin keçirəcəyi "seçkilər”dən də bəhs edib. Onun
sözlərinə görə, 2020-ci ildə keçiriləcək "seçkilər”də həddən artıq namizədin
iştirakı demokratiyanın olmasından deyil, əksinə, parçalanmadan, ikitirəlikdən
xəbər verir. Ermənistan parlamentinin deputatı, Erməni Milli Konqresi Partiyası
sədrinin müavini Levon Zurabyan isə "İcmal” verilişinin efirində bəyan edib ki,
baş nazir Nikol Paşinyan ölkənin ilk prezidenti Levon Ter-Petrosyanın
yaradıcısı olduğu formatı yaxın zamanlarda bərpa etmək arzusundadır. Onun
fikrincə, N.Paşinyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı şəxsi nəzəri baxışı
mövcud deyil və Ter-Petrosyanın təklif etdiyi formata qayıtmaqdan başqa çıxış
yolu yoxdur. L.Zurabyanın bəhs etdiyi Ter-Petrosyan formatı 1992-1994-cü
illərdə işğal edilmiş yaşayış məntəqələrinin Azərbaycana qaytarılmasını nəzərdə
tutur. Belə olan halda, sual yaranır: Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həllinə dair L.Ter-Petrosyanın vaxtilə irəli sürdüyü planı baş
nazir N.Paşinyan özü üçün əsas götürə bilərmi?
Müharibə ehtimalı getdikcə artır
Politoloq
Elxan Şahinoğlu mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında
bildirib ki, Paşinyan 90-cı illərdə Ter-Petrosyanın tərəfdarı olub. Onun
sözlərinə görə, əgər Ter-Petrosyan 1996-97-ci illərdə "Mərhələli həll planı”nı
qəbul etməyə hazır idisə, Paşinyan da onunla eyni mövqedədir: "Bir sıra
beynəlxalq tədbirlərdə bəzi erməni ekspertləri ilə həmsöhbət olmuşam. Onlar da
təsdiq ediblər ki, Paşinyan vaxtilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə münasibətdə
Ter-Petrosyanla eyni mövqeyi bölüşüb. Lakin deputat seçiləndən sonra Paşinyan
bir qədər radikallaşıb, mövqeyini dəyişib. Amma bu o demək deyil ki,
Ermənistanın hazırkı baş naziri yenidən əvvəlki mövqeyinə qayıda bilməz. Bütün
hallarda ermənilər də anlayırlar ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin "Mərhələli
həll”dən başqa həlli yolu yoxdur. Baxmayaraq ki, Azərbaycan torpaqlarının
Ermənistan tərəfindən işğal olunduğu illərdə Ter-Petrosyan prezident idi, bunu
sonda o da anladı. Fərqinə vardı ki, Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə
müharibə şəraitində yaşaması, sərhədlərini bağlı saxlaması ölkəsini uçuruma
aparır. Ona görə də, istefa verərkən yazdığı son məqaləsində qeyd edirdi ki, bu
gün bizim təklif etdiyimiz planı indi qəbul etməsək, sabah onu da əldə edə
bilməyəcəyik. Reallıq onu göstərir ki, Ter-Petrosyan haqlı idi. Hazırda
münaqişənin həlli üçün aparılan danışıqlarda hər hansı irəliləyiş yoxdur.
Müharibə ehtimalı getdikcə daha da artır”.
Başqa alternativi yoxdur
Siyasi şərhçi deyir ki,
Ermənistana kimin rəhbərlik etməsindən asılı olmayaraq, o, gec və ya tez,
Ter-Petrosyanın mövqeyinə qayıtmağa məcbur olacaq: "Dağlıq Qarabağ münaqişəsini
mərhələli şəkildə həll etməkdən başqa variant yoxdur. Bunu isə biz illərdir
deyirik. İlk növbədə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlar işğaldan azad
olunmalı, orada infrastruktur qurulmalı, qaçqın və məcburi köçkünlər öz
evlərinə köçürülməli, sərhədlər açılmalı, ardınca Dağlıq Qarabağın statusuna
dair danışıqlara başlanılmalı, münaqişə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində
həllini tapmalıdır. Bunun başqa alternativi yoxdur. Əgər Ermənistan rəhbərliyi
Ter-Petrosyanın təklif etdiyi planla razılaşmasa, münaqişə həllini tapmayacaq,
gec-tez müharibə yenidən başlayacaq. Danışıqların heç bir faydasının
olmayacağına dair qərar qəbul ediləcəyi təqdirdə, Azərbaycan öz ərazi
bütövlüyünü hərbi yolla bərpa edəcək”.
Erməni diasporunun hakimiyyətə müdaxiləsi
Politoloq
Nəzakət Məmmədova hesab edir ki, L.Ter-Petrosyanın vaxtilə Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair irəli sürdüyü planı hazırkı baş nazir
N.Paşinyan özü üçün əsas götürə bilər. O, qəzetimizə açıqlamasında vurğuladı ki,
bunun üçün yetərli səbəblər var: "Paşinyanla Ter-Petrosyanın çox yaxın dostluğu,
şəxsi münasibətləri var. Ter-Petrosyan, Paşinyan hakimiyyətə gələndə
ictimaiyyətə açıq məktubla müraciət edərək onu dəstəkləyib. Paşinyan baş nazir
olandan sonra hökumət iqamətgahında onlar dəfələrlə görüşüblər. Bu görüşlər
mediaya açıq olub. Bununla yanaşı, onların mütəmadi xarakter alan, mediaya
qapalı olan, gizli görüşləri də olur. Hətta Ter-Petrosyan Paşinyanın müəllimi,
yol göstərəni, məsləhət verəni kimi də qəbul edilir. Bunun mühüm səbəblərindən
biri hər iki şəxsin xaricdəki erməni diasporu tərəfindən dəstəklənməsidir.
"Qarabağ klanı”nın nümayəndələri hesab olunan Robert Köçəryan və Serj Sarkisyan
daha çox Rusiyadan dəstək alıblar. Məhz "Qarabağ klanı” vasitəsilə
Ter-Petrosyan hakimiyyəti devrilib. Beləliklə, Rusiya Ermənistanı nəzarətə
götürüb, xaricdəki erməni diasporunun hakimiyyətə müdaxiləsinin qarşısını alıb”.
Paşinyan niyyətini həyata keçirə bilsə...
Siyasi şərhçi bildirib ki,
illər sonra xarici diaspor təşkilatlarının və güc mərkəzlərinin, o cümlədən ABŞ
və Fransanın dəstəklədiyi N.Paşinyan Ermənistanda "Qarabağ klanı”nı devirərək
hakimiyyətə yiyələnib: "Hazırda Rusiyanın dəstəklədiyi Sarkisyan və Köçəryan
Ermənistanda Paşinyan və Ter-Petrosyana qarşı cəbhə açıblar. Onu da qeyd etmək
yerinə düşər ki, xarici güc mərkəzlərinə, diaspor təşkilatlarına Paşinyanın
təqdimatını məhz Ter-Petrosyan verib. Bu təqdimatın, tövsiyənin nəzərə alınması
nəticəsində Paşinyan hakimiyyətə gətirilib. İndi isə Ter-Petrosyan Ermənistan
hakimiyyətinin "boz kardinalı” hesab olunur. Özü bilavasitə üzdə olmur,
görünmür, lakin Paşinyana məsləhət və tövsiyələr verir. Ona görə də, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həllinə dair Paşinyanın mövqeyi ilə bağlı Köçəryanın və
Zurabyanın səsləndirdiyi iddialar şübhə yaratmır. Paşinyanın Azərbaycana qarşı
davranışları diplomatik demarşdan başqa bir şey deyil. O sadəcə danışır,
boş-boş bəyanatlar verir. Bu bəyanatların arxasında isə real güc dayanmır. Ali
baş komandan statusu daşımasına baxmayaraq, Paşinyan Ermənistan ordusuna tam
nəzarət etməyi də bacarmır. Bu kimi səbəblərdən Paşinyan müqavilə əsasında –
muzdlu ordu formalaşdırmağı, Dağlıq Qarabağda keçiriləcək "seçkilərdə” öz
adamını "hakimiyyətə” gətirməyi planlaşdırır. O, yalnız bu niyyətlərini həyata
keçirəndən sonra Ter-Petrosyanın vaxtilə təklif etdiyi həll planının
reallaşdırılması istiqamətində nə isə addım ata bilər”.
Baş nazirin ikili mövqeyi
Politoloq
Mübariz Əhmədoğlu da bizimlə söhbətində vurğuladı ki, L.Zurabyan
Ermənistanın sabiq prezidenti L.Ter-Petrosyanın tərəfdarıdır. Onun sözlərinə
görə, N.Paşinyan da 2015-ci ilə qədər L.Ter-petrosyanın açıq-aşkar tərəfdarı
olub. M.Əhmədoğlu söylədi ki, N.Paşinyanın əsas siyasi dünyagörüşü
L.Ter-Petrosyanın ideyaları altında formalaşıb: "Paşinyanın Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həllinə münasibətdə tutduğu mövqe ikili xarakter daşıyır. O,
beynəlxalq təşkilatlarda, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri və Rusiya
prezidenti ilə keçirdiyi görüşlərdə münaqişənin tənzimlənməsinə hazır olduğunu
göstərir. Bu görüşlərdən belə nəticə çıxır ki, Paşinyan Dağlıq Qarabağın
Azərbaycan ərazisi olduğunu başa düşür, qəbul edir və münaqişənin Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü çərçivəsində tənzimlənməsini məqbul sayır. Amma erməni baş
nazir Ermənistan ictimaiyyəti, həmçinin işğal altındakı Dağlıq Qarabağda
yaradılan qondarma qurumun təmsilçiləri və oradakı əhali, ümumən media ilə
görüşdə fərqli münasibət ortaya qoyur. Əsas arqumenti də budur ki, münaqişə 3
subyektin, yəni Dağlıq Qarabağ "xalqının”, Ermənistan və Azərbaycan xalqlarının
maraqları nəzərə alınmaqla həll edilməlidir. Paşinyanın mövqeyi əvvəlki
Ermənistan rəhbərlərinin mövqeyindən kəskin fərqlənir. Sərkisyan və Köçəryan heç
vaxt bildirməyiblər ki, münaqişənin həllində Azərbaycanın maraqları təmin
olunmalıdır. Bunu qəbul etməyiblər. Paşinyan isə sərgilədiyi bu mövqe ilə özünü
Ter-Petrosyanın tərəfdarı kimi aparır. Çünki, Ter-Petrosyanın vaxtilə təklif
etdiyi planda işğal altındakı ərazilərin Azərbaycana qaytarılması, Dağlıq
Qarabağın statusunun müəyyən vaxtdan sonraya saxlanılması, Azərbaycanla
Ermənistanın əlaqələri bərpa etməsi məsələləri əksini tapırdı”.
Əlavə iki nüans
Siyasi şərhçi bildirdi ki,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın maraqları nəzərə alınmaqla həllini
tapması variantını artıq N.Paşinyan dövriyyəyə buraxıb: "Məhz buna görə də
erməni ictimaiyyəti münaqişənin həllinə münasibətdə Paşinyanı Ter-Petrosyanın
davamçısı, tərəfdarı hesab edir. Bununla bərabər, erməni baş nazirin mövqeyində
əlavə iki nüans var. Bəzən o, bilərəkdən, yaxud bilməyərəkdən elə mövqe
sərgiləyir ki, bundan əvvəl ortaya qoyduğu mövqedən kəskin fərqlənir. Bir
tərəfdən "Azərbaycanın maraqları təmin olunmalıdır” söyləyən Paşinyan, digər tərəfdən
işğal altındakı Dağlıq Qarabağa səfər edir, orada kəskin bəyanatlar
səsləndirir, hətta gələn il orada keçiriləcək "seçkilərə” müdaxilə etmək
qərarına gəlir. İndiyə qədər heç bir Ermənistan rəhbəri Dağlıq qarabağdakı
"seçkilərə” bu səviyyədə müdaxilə etməyib, işğalçılığı bilavasitə təsdiqləyən
bəyanatla çıxış etməyib. Ümumilikdə, Paşinyan Dağlıq Qarabağ məsələsində
Ermənistan cəmiyyəti üçün inqilabi vəziyyət yaradıb. Dağlıq Qarabağın
azərbaycanlı icmasının danışıqlar prosesində iştirak etməsi barədə fikirlər də
Ermənistan hakimiyyətinə yaxın adamlar vasitəsilə gündəmə daşınmaqdadır. Onu da
nəzərdən qaçırmayaq ki, Ermənistanda hər şey bu dəqiqə dövlət nəzarətindədir.
Orada demokratiya və sair məsələlərin mövcudluğu boş söhbətlərdir. Paşinyan
daha çox diktatura qurub, nəinki demokratiya. Ermənistanın hökumət
dairələrinin, rəsmi şəxslərin söyləyə biləcəyi bütün sözlər, fikirlər kəskin
senzura altındadır. Paşinyanın partiyasından olan bir deputat Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi barədə fərqli fikir bildirən kimi baş nazir şəxsən özü ona zəng
vurub irad bildirir”.
Alpər TURAN