O gecə tökülən qanlar
Xalqımızın taleyində faciələr
silsiləsi az olmayıb. Zaman-zaman işğalçıların təcavüzünə məruz qalmış millətimiz
bəzən kiminsə, kimlərinsə məqsədlərinin həyata keçirilməsinin qurbanına
çevrilib.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə
keçən gecə də xalqımız tarixinin dəhşətli faciələrindən birini yaşadı. Sovet
qoşunları torpaqlarımızın bütövlüyü, azadlığı uğrunda sinələrini sipər edən Azərbaycanın
mərd oğul və qızlarını tanklar altına qoydu, gülləbaran etdi. Dinc əhaliyə atəş
açdılar. Qanlı Yanvar günlərində Azərbaycanda 132 nəfər qətlə yetirildi, 612
nəfər yaralandı, 841 nəfər qanunsuz həbs olundu, onlardan 112 nəfəri SSRİ-nin
müxtəlif şəhərlərinə aparılaraq həbsxanalarda saxlanıldı. Bir faktı da nəzərdən
qaçırmaq olmaz ki, fövqəladə vəziyyət elan edilməsi barədə xəbər səhər saat 7-də
elan edilənədək hərbçilər 100 nəfərə yaxın Azərbaycan vətəndaşını qətlə yetirmişdilər.
Azərbaycanın belə bir mürəkkəb, faciəli,
habelə informasiya blokadasına alındığı bir şəraitdə baş vermiş həqiqətləri
operativ surətdə dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq zərurəti yaranmışdı. Dəhşətli
faciəyə kəskin etiraz olaraq 1990-cı il yanvarın 21-də ailəsi ilə birgə heç bir
təzyiqdən, hətta fiziki cəhətdən məhv edilmək
təhlükəsindən qorxmadan Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə
gələrək mətbuat konfransı keçirən ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin xalqımıza
başsağlığı və hadisəyə operativ və düzgün qiymət verməsi, imperiyanın mərkəzində
oturub onun iç üzünün açıqlaması tarixdə analoqu olmayan hadisədir. "Buraya ən
əvvəl ona görə gəlmişəm ki, Azərbaycanın Moskvada kiçik parçası olan daimi nümayəndəliyində
böyük itkilərə səbəb olmuş faciə ilə bağlı bütün Azərbaycan xalqına başsağlığı
verim. İkinci tərəfdən bu məsələyə öz münasibətimi bildirmək istəyirəm. Azərbaycanın
Moskvadakı nümayəndəsindən xahiş edirəm
ki, mənim sözlərimi, kədərimi, başsağlığımı Azərbaycan xalqına çatdırsın.
Hazırda başqa imkanım olmadığı üçün təəssüf hissi keçirirəm.
...Azərbaycanda baş vermiş hadisələri mən
hüquqa, demokratiyaya yabançı, humanizmə və ölkəmizdə elan olunmuş hüquqi dövlət
quruculuğu prinsiplərinə zidd hesab edirəm. Azərbaycanda yaranmış mürəkkəb vəziyyətin
bir sıra səbəbləri vardır...
Bunlar üçün ilk növbədə Azərbaycan
Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin artıq sabiq birinci katibi Vəzirov
müqəssirdir...
...Azərbaycana kənardan böyük ordu
kontingenti yeridilmişdir.
...Qırğın törədənlərin hamısı layiqincə cəzalandırılmalıdırlar”
- deyən ulu öndərin bu qətiyyətli mövqeyi xalqımızın o ağır günlərində
totalitar rejimə qarşı sarsıdıcı zərbə oldu. Psixoloji sarsıntı içərisində
yaşayan azərbaycanlılar 1990-cı il yanvarın 21-də ümummilli liderin qəzəbli və
qətiyyətli bəyanatının doğurduğu əks-sədanı eşitdilər. Heydər Əliyev mənsub
olduğu xalqın faciəsinə məsuliyyət daşıyanları Kremlin bir addımlığında, həm də
bütün dünyanın gözü qarşısında ittiham edirdi.
Ümummilli liderimiz sonrakı mərhələdə 20
Yanvar faciəsinin törədilməsinə qarşı barışmaz mövqeyini daha kəskin şəkildə
nümayiş etdirərək, qətiyyətli addım atdı. Onun Bakıya qoşun yeridilməsinə,
dinc əhaliyə amansız divan tutulmasına qarşı bəyanat verərək, Kommunist
Partiyasının sıralarını tərk etməsi ən ağır anlarda yenə xalqı ilə birlikdə
olmasını göstərdi.
Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 20 Yanvar
faciəsini törədənlərə qarşı barışmaz mövqeyi sonralar etdiyi bütün çıxışlarının,
bəyanatlarının, imzaladığı sənədlərin əsas leytmotivi olmuşdur. Azərbaycan
xalqına qarşı cinayət törədən şəxslərin ciddi cəzalandırılması məsələsi onun
fəaliyyətinin bütün sonrakı mərhələlərdə də aktuallığını qoruyub saxlamışdır.
Ulu öndərimiz həmişə bu mövqedə olmuşdur ki, xalqa qarşı törədilən hər hansı
cinayət cəzasız qalmamalıdır.
Təsadüfi deyil ki, 20 Yanvar hadisələri
ilk hüquqi-siyasi qiymətini də Naxçıvan MR Ali Məclisi tərəfindən Heydər Əliyevin
işləyib hazırladığı "1990-cı ilin yanvar ayında Bakı hadisələrinə siyasi qiymət
verilməsi haqqında” qərarı ilə 1990-cı il 21 noyabr sessiyasında almışdır. Qərarın
bu gün də müasirlik və tarixilik baxımından aktuallığını nəzərə, alıb onun bəzi
bəndlərinin diqqətə çatdırılmasını vacib sayırıq:
1. 1990-cı ilin yanvar ayında Bakı şəhərində
törədilmiş qanlı hadisələr Azərbaycan SSR-in suveren hüquqlarına, respublikada
gedən demokratik proseslərə qəsd kimi qiymətləndirilsin.
2. Dinc əhaliyə, silahsız kütləyə, heç
bir müqavimət göstərməyən günahsız adamlara qarşı müasir silahlarla, hərbi
texnika ilə zorakılıq edilməsi, qocaların, qadınların, uşaqların qətlə
yetirilməsi Azərbaycan xalqına qarşı açıq təcavüz kimi ittiham edilsin.
3. Bir ilə yaxın vaxt keçməsinə
baxmayaraq, Bakı faciələrinə Azərbaycan SSR Ali hakimiyyət orqanları tərəfindən
siyasi qiymət verilməməsi, bununla əlaqədar yaradılmış xüsusi deputat
komissiyasının işinin qeyri-müəyyən səbəblərdən başa çatdırılmaması, qanlı
hadisələrin günahkarlarının aşkara çıxarılıb qanuni məsuliyyətə verilməməsinə
qəti etiraz olunsun. Azərbaycan SSR Ali Sovetindən tələb edilsin ki, ən qısa
müddətdə həmin məsələni parlamentin müzakirəsinə çıxarsın.
4. Bu qərar qəbul edilən andan 20 Yanvar
günü hər il Naxçıvan Muxtar Respublikasında Milli Matəm günü kimi qeyd
edilsin.
5. Azərbaycan SSR Ali Sovetindən xahiş
edilsin ki, 20 Yanvar günü hər il Azərbaycan SSR-də Milli Matəm günü kimi
qeyd edilsin.
Bu bir həqiqətdir ki, Qanlı Yanvar faciəsi
hərtərəfli, əhatəli və daha dolğun qiymətini məhz Heydər Əliyevin xalqın təkidi
ilə ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra müstəqil Azərbaycana rəhbərlik
etdiyi dövrdə aldı.
Ulu öndərimizin 1994-cü il 5
yanvar tarixli sərəncamında faciənin respublika miqyasında geniş araşdırılıb
hüquqi-siyasi qiymət verilməsi tövsiyə olunurdu. Həmin il yanvar ayının 12-də
Heydər Əliyevin sədrliyi ilə 20 Yanvar faciəsinin 4-cü ildönümü ilə bağlı tədbirlərin
hazırlanması və keçirilməsi üzrə dövlət komissiyasının iclası keçirildi.
İclasda çıxış edən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev faciəyə tam və hərtərəfli
hüquqi-siyasi qiymətin verilməsi vacibliyini önə çəkdi.
Dövlət komissiyasının ciddi fəaliyyəti nəticəsində
1994-cü il mart ayının 29-da Milli Məclis "1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda törədilmiş
faciəli hadisələr haqqında” qərarı qəbul etdi. Sənəddə 20 Yanvar faciəsi
qabaqcadan şüurlu surətdə planlaşdırılmış və vəhşicəsinə həyata keçirilmiş
cinayət aktı kimi qiymətləndirilirdi. Qeyd olunurdu ki, Bakıya qoşun yeridilməsi
milli azadlıq hərəkatını boğmaq və kommunist rejimini saxlamaq məqsədinə xidmət
edib. Eyni zamanda, əsas məqsəd xalq hərəkatına zərbə vurmaq, istiqlaliyyət
uğrunda mübarizə aparan qüvvələri məhv etmək olub. Qərarda faciənin günahkarları
konkret adlarla göstərilir, ötən dörd il müddətində respublika hüquq-mühafizə
orqanlarının bu ağır cinayətin istintaqı ilə bağlı fəaliyyəti yarıtmaz qiymətləndirilirdi.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev 20
Yanvar şəhidlərinin xatirəsini daim əziz tutmuş, onların adlarının əbədiləşdirilməsi
məqsədilə bir sıra sərəncamlar imzalamışdır. Ulu öndərin 2000-ci il 17 yanvar
tarixli fərmanına əsasən, 20 Yanvar təcavüzü zamanı yüksək vətəndaşlıq nümunəsi
göstərərək həlak olmuş Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına "20 Yanvar şəhidi”
fəxri adı verilmişdir. Eləcə də "1990-cı il yanvar hadisələri zamanı əlil olmuş şəxslərə dövlət
qayğısının artırılması haqqında” 2003-cü il 15 yanvar tarixli sərəncamına əsasən,
əlil olmuş şəxslərə verilən aylıq müavinət artırılmışdır. Bakı şəhərində şəhidlərin
xatirəsinə möhtəşəm xatirə kompleksi ucaldılmışdır. Ümummilli liderimiz Heydər
Əliyev xalqın qəhrəmanlığını yüksək qiymətləndirərək demişdir: "Bu təcavüz nəticəsində
həlak olanlar xalq qəhrəmanlarıdır. Onların həlak olması bizim üçün, xalqımız
üçün, sizlər üçün, ailə üzvləri üçün böyük itkidir, faciədir. Ancaq eyni
zamanda onların şəhid olması xalqımızın qəhrəmanlıq rəmzidir. Onların şəhid
olması zamanı tökülən qan bütün xalqımızın qanıdır. O qanın hər damcısında
xalqımızın qüdrəti, qəhrəmanlığı var, xalqımızın milli-azadlıq, müstəqillik
arzuları vardır. O gecə tökülən qanlar müqəddəs qanlardır. Onlar bizim xalqımızın
əsrlər boyu milli-azadlıq, müstəqillik uğrunda tökdüyü qanlara qovuşmuş qanlardır.
O gecə tökülən qanlar Azərbaycanın müstəqilliyini nümayiş etdirən milli bayrağımızın
üstündəki qandır”.
Göründüyü kimi, yalnız ümummilli lideri
Heydər Əliyevin qətiyyəti, barışmaz mövqeyi nəticəsində 20 Yanvar faciəsinin səbəblərini
araşdırmaq, günahkarları aşkar etmək, onlara obyektiv hüquqi-siyasi qiymət
vermək, bu əsasda baş verənlərdən düzgün nəticə çaxarmaq, xalqın qan yaddaşına
həkk olunan bu hadisələrdən ibrət dərsi almaq mümkün olmuşdur. Çünki, 1990-cı
ilin 20 Yanvarı bizim təkcə faciə günümüz yox, həm də tariximizin şərəfli səhifəsidir.
Azərbaycanın milli-azadlıq hərəkatının yüksəliş zirvəsi, xalqın ictimai-siyasi
təfəkküründə yaranmış böyük təbəddülatlar günüdür. 1990-cı ilin 20 Yanvarı elə
bir şanlı tarixdir ki, əsrlər, qərinələr keçsə də, o heç zaman xalqın
yaddaşından silinməyəcək, həmişə yad ediləcək, bu faciənin baş verməsinə rəvac verən səbəbkarlar
lənətlənəcək, xalq və dövlət mənafeyini hər şeydən uca tutan ümummilli liderimiz Heydər Əliyev isə əbədi olaraq tarixdə
yaşayacaqdır.
FİZULİ
İBRAHİMZADƏ
Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar
Nazirliyinin Akademiyasının Humanitar fənlər
kafedrasının dosenti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru