Musiqidə əbədiləşmiş bəstəkar ömrü
Bəstəkar
ömrü heç bir zaman bitmir. Onun yaratdığı əsrarəngiz musiqi aləmi daima yaşayaraq bəstəkarın ömrünü
əbədiləşdirir. Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin tanınmış nümayəndələrindən biri, unudulmaz
bəstəkarımız Ədviyyə Rəhmətova da məhz
belə mənalı ömür yaşamış (30 mart 1944 – 18 may 2017), milli musiqi
mədəniyyətimizə bir-birindən dəyərli sənət nümunələri bəxş etmişdir. Onun kiçik
həcmli əsərlərdən - mahnılardan tutmuş? iri həcmli simfonik əsərlərə,
instrumental konsertlərədək, müxtəlif musiqi janrlarını əhatə edən yaradıcılığı
öz yüksək peşəkarlıq səviyyəsi və musiqi dilinin orijinallığı, milli qaynaqlardan
– Azərbaycan xalq mahnılarından və muğamlarımızdan bəhrələnən intonasiyaları
ilə diqqəti cəlb edərək, geniş dinləyici kütlələrinin daimi rəğbətini
qazanmışdır.
Ə.Rəhmətova özünəməxsus musiqi dili ilə
seçilən bir sıra maraqlı əsərlərin, o cümlədən, tar ilə xalq çalğı alətləri
orkestri üçün 2 Konsertin, kamança ilə kamera orkestri üçün 2 Konsertin,
soprano ilə kamera orkestri üçün Konsertin, kamança və qanun ilə simfonik
orkestr üçün ikili Konsertin, Simfoniyanın, kamera orkestri üçün "Şahsevənlər
ocağına səyahət”, "Dədə Qorqud”,
"Xocalı” Ssimfonik
poemalarının, simli kvartetin, həmçinin
xalq çalğı alətləri orkestri üçün bir sıra lirik rəqslərin, Azərbaycan
şairlərinin sözlərinə yazılmış mahnı və romansların, kamera-instrumental əsərlərin müəllifidir.
1944-cü
il martın 30-da Bakı şəhərində dünyaya göz açmış bəstəkarın ailəsində musiqi
sənətinə xüsusi maraq var idi. Atası Murad Məmmədtağızadə ixtisasca geoloq
olmasına baxmayaraq, tarda çalmağı çox sevir, tibb işçisi olan anası isə
məlahətli səslə xalq mahnılarını və muğamları ifa edirdi. Ailədəki bu gözəl
musiqi mühiti sözsüz ki, onun bilavasitə musiqi sənətinə meyl etməsinə təsir
göstərmiş və gələcəkdə peşəkar bir bəstəkar olmasına zəmin yaratmışdır.
İlk musiqi təhsilini Bakı şəhəri 2
saylı Uşaq Musiqi Məktəbinin fortepiano
sinfində alan Ə.Rəhmətova, 1959-cu ildə Asəf Zeynallı adına
Musiqi Texnikumunun (indiki Bakı Musiqi Kolleci) "Musiqi nəzəriyyəsi” şöbəsinə
daxil olmuş, təhsil aldığı illərdə musiqi bəstələməyə böyük həvəs göstərmişdir.
Çox sevdiyi və pərəstiş etdiyi görkəmli bəstəkarımız Tofiq Quliyevin könülləri
fəth edən gözəl mahnıları onu musiqi bəstələməyə ruhlandırmışdır. Bu dövrdə o,
piano üçün ilk prelüdlərini yazmışdır. Bu prelüdlər müəllimlərinin də diqqətini
cəlb etmiş və onların məsləhəti ilə Ə.Rəhmətova Mithəd Əhmədovdan kompozisiya üzrə
dərslər almağa başlamışdır.
Musiqi
Texnikumunu fərqlənmə diplomu ilə bitirən Ə.Rəhmətova bəstəkarlıqla daha ciddi
məşğul olmağı qərara alır və 1963-cü ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) bəstəkarlıq fakültəsinə -
professor Cövdət Hacıyevin sinfinə daxil olur. Konservatoriyada oxuduğu illərdə
o, harmoniya və alətşünaslıq fənləri üzrə professor Z.Q.Burşteyndən, orkestrləşmə üzrə
A.Məlikovdan, polifoniya üzrə isə F.Qarayevdən
dərslər alaraq bəstəkarlığın sirlərinə yiyələnir. O, klassik Avropa musiqi nümunələri, görkəmli
rus bəstəkarlarının, habelə Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri ilə
yaxından tanış olur. Tələbəlik illərində müxtəlif musiqi janrlarında
qələmini sınayaraq bir sıra əsərlər yazır: piano üçün prelüdlər, fuqalar, sonatina,
simli kvartet, "Nizami” kantatası, xalq çalğı alətləri orkestri üçün pyeslər,
mahnı və romanslar və s.
1970-ci ildə Ə.Rəhmətova öz ixtisas
müəllimi – görkəmli bəstəkar, professor Cövdət Hacıyevin tövsiyəsi ilə
yazdığı "Tar ilə xalq çalğı alətləri
orkestri üçün Konsert” əsərini Diplom işi kimi təqdim edərək konservatoriyanı
müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Diplom
müdafiəsində əsərin solo (tar) partiyasını
onun həyat yoldaşı Əvəz Rəhmətov ifa etmişdi. Ə.Rəhmətov o illərdə artıq
tanınmış musiqiçi, gözəl tarzən, Musiqi Texnikumunun tar və muğam ixtisası üzrə
aparıcı müəllimlərindən biri, həmçinin bir sıra elmi məqalələrin və kitabların
müəllifi idi. O, sonralar A.Zeynallı adına Musiqi Məktəbinin direktoru vəzifəsində
çalışmışdır.
1978-ci
ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olan Ə.Rəhmətovanın əsərləri
mütəmadi olaraq İttifaqın tədbirlərinin - plenum, festival və qurultayların
konsert proqramına daxil edilərək, müvəffəqiyyətlə ifa edilmişdir. O, həmçinin
uzun illər Bəstəkarlar İttifaqının "Xalq çalğı alətləri” bölməsinin fəal üzvü
olmuşdur. Ə.Rəhmətova Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının vətənpərvərlik
mövzusunda yazılmış mahnılar üzrə keçirdiyi müsabiqələrdə, habelə Sumqayıt
şəhərinin 60 illiyinə həsr olunmuş mahnı müsabiqəsində iştirak etmiş, "İrəli
hey, əsgər!” (1994), "Enməyən bayraq”
(1997) və "Sumqayıt” (2009) mahnılarına görə mükafata layiq görülmüşdür.
Bəstəkarın yaradıcılığında əsasən iki
janrda - instrumental konsert və mahnı janrlarında yazılmış əsərlər üstünlük
təşkil edir. Bu da təsadüfi deyil. Məhz bu janrlar vasitəsi ilə bəstəkar öz
ideyalarının bədii təcəssümünə nail olmağa çalışmışdır. Bəstəkarın əsərlərinin emosional-obraz dairəsini insanın daxili mənəvi aləmi, onun
hiss və həyəcanı, düşüncələri və arzuları təşkil edir. İnsanın mürəkkəb və
ziddiyyətli daxili aləmini əks etdirən bu ideyalar lirik və ifadəli
melodiyalarda öz təzahürünü tapır. Bəstəkarın özünəməxsus milli intonasiyaları
ilə qəlbləri oxşayan oxunaqlı və yaddaqalan səmimi melodiyaları
geniş dinləyici kütlələri tərəfindən rəğbətlə qarşılanır.
Mahnı
janrına xüsusi məhəbbətlə yanaşan bəstəkar, Ə.Kürçaylının, B.Vahabzadənin,
T.Bayramın, N.Həsənzadənin, M.Ələkbərlinin və başqa Azərbaycan şairlərinin
sözlərinə çoxlu sayda mahnı və romanslar yazmışdır. Bu qəbildən, onun,
B.Vahabzadənin sözlərinə yazdığı 12
mahnı və romans məcmuəsi diqqəti cəlb edir. Onun mahnıları respublikanın
tanınmış müğənniləri, o cümlədən Ş.Ələkbərova,
E.Rəhimova, F.Kərimova və b. tərəfindən ifa edilmişdir. Bu gün də
müğənnilərimiz onun mahnılarına böyük məmnuniyyətlə müraciət edirlər. Tanınmış
müğənni, əməkdar artist L.Məmmədovanın ifasında bəstəkarın N.Həsənzadənin
sözlərinə yazdığı "Yadına düşəcəyəm” mahnısına çəkilmiş klip tamaşaçılar tərəfindən böyük rəğbət
qazanmışdır. Onun T.Bayramın sözlərinə yazılmış "Qadın ürəyi” mahnısı
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq
Musiqi Festivalında muğam müsabiqəsinin laureatı İ.Əhmədovun ifasında
müvəffəqiyyətlə səslənmişdir. Bəstəkarın
öz təravətli melodiyası ilə qəlbləri oxşayan mahnılarından biri də
B.Vahabzadənin sözlərinə yazılmış "Ana”
mahnısıdır. Bu mahnı Azərbaycan Qadınlarının I Qurultayında S.Əzimi tərəfindən təqdim edilmişdir.
Bəstəkarın
yaradıcılığına xas olan özünəməxsus cəhətlərdən biri də, onun milli musiqi
alətlərinə olan xüsusi marağı ilə izah edilir. O, xalq çalğı alətləri üçün iri
və xırda həcmli müxtəlif əsərlər yazmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, xüsusilə
instrumental konsert janrı bəstəkarın daima diqqət mərkəzində olmuşdur. Ə.Rəhmətovanın tar və kamança konsertləri
respublikanın aparıcı musiqi kollektivlərinin və görkəmli ifaçıların
repertuarında xüsusi yer tutur. Bu əsərlər həmçinin Musiqi Kollecinin və
Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tədris proqramına daxildir. Onun, tanınmış
kamança ustası Ədalət Vəzirovun xatirəsinə həsr olunmuş kamança ilə kamera
orkestri üçün 1 saylı Konserti alətin virtuoz ifa xüsusiyyətlərini nümayiş
etdirən maraqlı əsərdir. İlk dəfə 2002-ci ildə kamera və orqan musiqisi zalında
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Plenumunda Q.Qarayev adına Kamera Orkestri
tərəfindən ifa edilən (bədii rəhbər və baş dirijor - xalq artisti T.Göyçayev,
solist - A.Səlimova) bu əsər 2003-cü ildə Ə.Rəhmətovanın təşəbbüsü ilə təşkil
olunmuş xatirə gecəsində də səslənmişdir.
Parlaq
və ifadəli melodiya vasitəsilə insan (vokal) səsinin ifadə xüsusiyyətlərini əks
etdirən bəstəkar, soprano ilə kamera orkestri üçün Konsert (2006) əsərini yazmışdır. Əsər ilk dəfə 2007-ci ildə kamera və
orqan musiqisi zalında Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının VIII Qurultayında
Q.Qarayev adına Kamera Orkestri tərəfindən ifa edilərək (bədii rəhbər və baş
dirijor - xalq artisti T.Göyçayev, solist - beynəlxalq müsabiqələr laureatı
F.Məmmədova) musiqi ictimaiyyəti tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır.
Bəstəkarın
xüsusi maraq doğuran əsərlərindən biri də "Kamança və qanun ilə simfonik
orkestr üçün ikili Konsert”dir (2009).
Qeyd etmək lazımdır ki, bu əsərdə bəstəkar ilk dəfə olaraq iki milli musiqi
alətinin - kamança və qanun alətlərinin solo imkanlarını qabarıq şəkildə ifadə edərək, simfonik orkestrin müşayiəti
ilə ikili Konsert janrında təqdim
etmişdir. Əsərin II hissəsi "Azəri naxışları” adı ilə ilk dəfə 2012-ci ildə
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının IX Qurultayının Bakı Musiqi Akademiyasının
böyük zalında keçirilmiş yekun konsertində Azərbaycan Televiziyası və
Radiosunun Niyazi adına Simfonik Orkestrinin (bədii rəhbər və baş dirijor -
əməkdar incəsənət xadimi A.Əliyev,
solistlər: M.Əsədullayeva - kamança, R.İlyasov
- qanun) ifasında böyük
müvəffəqiyyətlə səslənmişdir. Bu əsər həmçinin 2014-cü ildə Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının 80 illiyinə həsr olunmuş Musiqi Festivalının proqramına
da daxil edilmişdir.
Bəstəkarın
son illərdə yazdığı əsərlər içərisində xüsusilə, görkəmli kamança ifaçısı, Xalq
artisti Şəfiqə Eyvazovaya həsr olunmuş "Kamança ilə kamera orkestri üçün 2
saylı Konsert”ini və istedadlı gənc tarzən Şəhriyar İmanova həsr olunmuş "Tar
ilə kamera orkestri üçün 3 saylı Konsert”ini qeyd etmək lazımdır.
Ə.Rəhmətova bəstəkar yaradıcılığı ilə
yanaşı, uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Hələ konservatoriyada
təhsil aldığı illərdən başlayaraq paralel olaraq A.Zeynallı adına Musiqi
Texnikumunda nəzəriyyə fənlərindən dərs deyən Ə.Rəhmətovanın, pedaqoji iş stajı
yarım əsrlik bir dövrü əhatə etmişdir. Dərin biliyə və zəngin təcrübəyə malik
olan Ə.Rəhmətova gənc musiqiçilərə hər bir fənni sevdirməyə çalışmışdır.
Sevimli müəllimi C.Hacıyevin pedaqoji prinsiplərinə həmişə sadiq qalan Ə.Rəhmətova, öz tələbələrinə qarşı son dərəcə
diqqətli və tələbkar olmuş, eyni zamanda qayğıkeş bir insan kimi onlarla səmimi
ünsiyyət qurmuşdur. O, özünün yüksək
nəcib insani keyfiyyətləri ilə həmişə tələbələrinin və həmkarlarının, habelə onu tanıyan hər bir kəsin məhəbbətini
qazanmışdır.
Bu
il unudulmaz bəstəkarımız Ədviyyə Rəhmətovanın anadan olmasının 75 ili tamam
olur. Milli musiqi mədəniyyəti xəzinəmizi zənginləşdirmiş, özünəməxsus orijinal
əsərləri, "böyük musiqi”yə sadiq yaradıcılıq prinsipləri, yüksək nəcib insani
keyfiyyətləri ilə işıqlı bir obraz yaratmış Ədviyyə Rəhmətovanın əziz xatirəsi
musiqisevərlərin qəlbində əbədi yaşayacaq. İllər ötsə də, onun musiqisi
səslənəcək və bəstəkar ömrünü əbədiləşdirəcək...
Sevda Hüseynova
Musiqişünas, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının baş
məsləhətçisi