Ümumtəhsil məktəbləri əmək bazarının ehtiyaclarına cavab verəcək
Təhsil Nazirliyinin sektor müdiri
Xamis Seyranov:
Peşəyönümlü xidmətin həyata keçirilməsində özəl sahibkarlıq subyektlərinin
xidmətlərindən də istifadə olunacaq
Müasir dünyada təhsillə əmək bazarı arasında əlaqənin və təhsildən əmək bazarına keçidin təmin olunması günün aktual mövzularındandır. Nazirlər Kabineti tərəfindən "Ümumi təhsil müəssisələrində peşəyönümü xidmətinin həyata keçirilməsi Qaydası”nın təsdiqi də ölkəmizdə bu istiqamətdə görüləcək işlərə təkan verəcək. Belə ki, X-XI siniflərdə peşə təmayüllü siniflərin və ümumtəhsil məktəblərində peşəyönümlü siniflərin təşkili bu istiqamətdə atılacaq addımlardan olacaq.
Təhsil Nazirliyinin təhsilin inkişafı proqramları şöbəsinin layihələrlə iş sektorunun müdiri Xamis Seyranov "Kaspi”yə müsahibəsində yeni qaydalarla bağlı həyata keçiriləcək işlərdən danışıb.
Zaman üçün aktual hesab edilə biləcək peşələr
- Ümumtəhsil məktəblərində peşəyönümlü xidmətlərin həyata keçirilmsi ilə bağlı təsdiq olunan qaydalar hansı zərurətdən yaranıb?
- Heç şübhəsiz, bu qaydalar hazırlananda və təsdiq olunanda, əmək bazarının tələbləri araşdırılıb. Bu gün əmək bazarı hansı peşələri daha çox tələb edir? Hazırda qəbul edilən qaydalarda ümumi bir peşə təsnifatı və ya tələbləri müəyyənləşdirilibmi?
- Bu qaydalar bütün ümumtəhsil məktəblərini əhatə edəcək, yoxsa uyğun regionlarda həyata keçiriləcək? Həmçinin siniflər üzrə necə təsnifatlanacaq?
Təhsilalanlar üçün daha faydalı və əlverişli şərait
- Peşə təmayüllü məktəblərdə və ya peşəyönümlü siniflərdə oxumaq şagirdlərə təhsil müəssisəsini bitirəndən sonra peşə məktəblərinə və ya kolleclərə qəbul prosesində iştirak zamanı hansı üstünlük verəcək?
- Bəs özəl və dövlət müəssisələri bu prosesdə hansı şərtlərlə iştirak edəcəklər?
Sırf könüllülük prinsipi
- Peşəyönümlü siniflərin və peşə təmayüllü məktəblərin yaradılması seçimi bütün ümumtəhsil məktəblərini əhatə edəcək?
Söhbətləşdi
Təranə Məhərrəmova
Müasir dünyada təhsillə əmək bazarı arasında əlaqənin və təhsildən əmək bazarına keçidin təmin olunması günün aktual mövzularındandır. Nazirlər Kabineti tərəfindən "Ümumi təhsil müəssisələrində peşəyönümü xidmətinin həyata keçirilməsi Qaydası”nın təsdiqi də ölkəmizdə bu istiqamətdə görüləcək işlərə təkan verəcək. Belə ki, X-XI siniflərdə peşə təmayüllü siniflərin və ümumtəhsil məktəblərində peşəyönümlü siniflərin təşkili bu istiqamətdə atılacaq addımlardan olacaq.
Təhsil Nazirliyinin təhsilin inkişafı proqramları şöbəsinin layihələrlə iş sektorunun müdiri Xamis Seyranov "Kaspi”yə müsahibəsində yeni qaydalarla bağlı həyata keçiriləcək işlərdən danışıb.
Zaman üçün aktual hesab edilə biləcək peşələr
- Ümumtəhsil məktəblərində peşəyönümlü xidmətlərin həyata keçirilmsi ilə bağlı təsdiq olunan qaydalar hansı zərurətdən yaranıb?
-
Ölkəmizdə ümumtəhsil haqqında ilk dəfə 2019-cu il 29 mart tarixində qanun qəbul
edilib. Həmin qanunda ümumilikdə ümumtəhsil müəssisələrində peşəyönümlü
xidmətin həyata keçirilməsi ilə bağlı müddəalar nəzərdə tutulmuşdu. Əlbəttə,
bu, bizim qanunvericilikdə ilk belə müddəa idi. Buna qədər sovet dövründə
ümumtəhsil müəssisələrində peşəyönümlü fəaliyyətlə bağlı müəyyən hallarda qısa
xarakterli tədbirlər həyata keçirilsə də, ümumilikdə peşəyönümlü xidmətlə bağlı
hər hansı müddəalar mövcud deyildi. Həmin qanunun tələbindən irəli gələrək
ümumtəhsil müəssisələrində peşəyönümlü xidmətin həyata keçirilməsi ilə bağlı
Nazirlər Kabineti tərəfindən qaydalar hazırlanıb. Bu qaydalar əslində bir sıra
məqsədləri ifadə edir. Ümumilikdə deyə bilərik ki, peşəyönümlü xidmətin həyata
keçirilməsində əsas məqsəd peşə və ixtisaslarla bağlı ümumtəhsil
müəssisələrində təhsilalanlara bu istiqamətdə məlumatların verilməsi,
təhsilalanlarda ixtisas və peşə seçimində bilik, bacarıq və səriştələrdən
ibarət qabiliyyətlərin formalaşdırılması, daha sonra təhsilalanların maraq və
bacarıqlarına uyğun olaraq ixtisasca peşə seçiminə yönəldilmələri ilə bağlı
xidmətin həyata keçirilməsidir. Hesab edirik ki, peşəyönümlü xidmətin təhsil
müəssisələrində həyata keçirilməsi günün aktual məsələlərinə cavab verir.
Ümumilikdə, əmək bazarı özü üçün müəyyən peşə sahəsində ixtisaslaşan insanları
cəlb edir. Ümumtəhsil müəssisələrini bitirən məzunların müəyyən biliklə yanaşı,
peşə istiqamətlərində də məlumatlarının olması, o cümlədən peşə bacarıq və
səriştələrinə malik olmaları arzuediləndir.
- Heç şübhəsiz, bu qaydalar hazırlananda və təsdiq olunanda, əmək bazarının tələbləri araşdırılıb. Bu gün əmək bazarı hansı peşələri daha çox tələb edir? Hazırda qəbul edilən qaydalarda ümumi bir peşə təsnifatı və ya tələbləri müəyyənləşdirilibmi?
-
Aktual sualdır. Ümumiyyətlə, peşə tələbatı zamanın tələblərinə uyğun olaraq
dövrlə dəyişir. Yəni, konkret olaraq peşələrin siyahısı müəyyənləşdirilə
bilmədiyi kimi, ümumilikdə bir dövr üçün aktual olan peşələrin siyahısını
tərtib etmək də mümkün deyil. Hər bir zamanda texnoloji inkişaf və ya zamanın
tələbinə uyğun olaraq cəmiyyətdə baş verən elmi-texniki tərəqqi və yaxud da hər
hansı inkişaf mərhələsi özü üçün aktual peşələri seçməyə gətirib çıxarır. Bu
baxımdan, peşə tələbatı dövrün tələblərinə uyğundur. Hazırda qəbul edilən
qaydalarda da ümumi bir peşə təsnifatı və ya tələbləri müəyyənləşdirilməyib.
Konkret olaraq müəyyənləşdirilib ki, zamana uyğun olaraq mütəxəssislər
tərəfindən daha aktual hesab ediləcək peşələr barəsində məsləhətlər veriləcək,
zamanla bu, dəyişilə bilər, bu və ya digər peşə gələcək üçün daha aktual edilə
və ya edilməyə bilər. Və yaxud dünən üçün daha aktual hesab etdiyimiz peşə
gələcək üçün daha aktual və ya cəlbedici görünməyə bilər. Bu baxımdan, zaman
üçün aktual hesab edilə biləcək peşələrə dair modulların müəyyənləşdirilməsi
nəzərdə tutulub. Yəni, Təhsil Nazirliyi tərəfindən peşə təmayüllü siniflər
yaradılarkən orada tədris ediləcək tədrisin məzmununa həmin dövr üçün aktual
hesab ediləcək mövzular daxil olunacaq. Bu bir tərəfdən zamanın tələbi ilə
bağlıdırsa, digər tərəfdən isə, bu qaydalar ümumölkə səviyyəsində təsdiq olunacağından,
müəyyən bir regionda yerləşən ümumtəhsil müəssisəsində təhsil alan şəxslər üçün
hər hansı bir peşə digər bir regionda təhsil alanlar üçün aktual olmaya bilər.
Məsələn, dağlıq və dağətəyi rayonların daxil olduğu ərazilərdə yerləşən
ümumtəhsil müəssisələri üçün əkinçilik xüsusiyyətlərinə malik olan əkin növləri
və ya turizm zonalarında olan turizmlə bağlı peşələr aran rayonlarında yerləşən
məktəblərdə təhsilalanlar üçün aktual olmaya bilər. Yaxud da əksinə, mərkəzi
aran rayonları üçün xarakterik olan əkinçilik xüsusiyyətləri digər regionlar
üçün uyğun olmaya bilər. Buna görə də təhsilalanlara gələcəkdə həm peşə
təmayüllü məsləhətlərin verilməsi, həm də orada bu tip siniflər təşkil edilərsə,
qeyd etdiyim şərtlər nəzərə alınaraq modullar müəyyənləşdiriləcək.
- Bu qaydalar bütün ümumtəhsil məktəblərini əhatə edəcək, yoxsa uyğun regionlarda həyata keçiriləcək? Həmçinin siniflər üzrə necə təsnifatlanacaq?
-
"Ümumtəhsil haqqında” qanuna uyğun olaraq hazırda qəbul edilən qaydalarda
nəzərdə tutulan peşəyönümlü xidmət bütün ölkə üzrə yerləşən dövlət ümumtəhsil
müəssisələrini əhatə edəcək. Peşəyönümlü xidmətin həyata keçirilməsi
formalarından danışırıqsa, bu, bir neçə tədbirlər vasitəsilə həyata
keçiriləcək. Məsələn, maarifləndirmə, peşə marağı və qabiliyyətinin
öyrənilməsi, diaqnostik, məsləhət, təlim tədbirləri və s. olacaq. Həm də peşə təmayüllü
siniflərin təşkili də mümkün olacaq. Peşə təmayüllü siniflərin təşkili ölkə və
regional səviyyədə mövcud əmək bazarının ehtiyacları nəzərə alınaraq Təhsil
Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşəcək. Gələcəkdə həmin peşə təmayüllü siniflərin
təşkili zamanı bu tədbirlər açılacaq siniflərdə nazirlik tərəfindən
müəyyənləşdiriləcək. Bu zaman regionda yerləşən ümumtəhsil müəssisələrinin
maddi-texniki bazası, rayon və şəhər mərkəzinə yaxınlığı, nəqliyyat
qovşaqlarına münasibətdə yerləşmə və s. amillər nəzərə alınaraq müəyyən
ediləcək.
Təhsilalanlar üçün daha faydalı və əlverişli şərait
- Peşə təmayüllü məktəblərdə və ya peşəyönümlü siniflərdə oxumaq şagirdlərə təhsil müəssisəsini bitirəndən sonra peşə məktəblərinə və ya kolleclərə qəbul prosesində iştirak zamanı hansı üstünlük verəcək?
- Bu, qaydalarda konkret olaraq öz əksini
tapıb. Nəzərdə tutulur ki, peşə təmayüllü sinifləri bitirən məzunlara, onların
ümumtəhsil müəssisələrini bitirmələrinə görə verilən tam orta təhsil haqqında
attestatla yanaşı, onlara tədris edilmiş modullardan asılı olaraq peşə
istiqamətinin adı göstərilməklə sertifikat verilsin. Həmin sənədin forması da
nazirlik tərəfindən müəyyənləşəcək. Bu sertifikatı əldə edən şəxslər sonra peşə
təhsili müəssisələrinə sənəd verərkən müsabiqədənkənar qəbul olunacaqlar. Yəni onların
peşə təhsili müəssisələrində ala biləcəkləri ixtisaslar ümumtəhsil
müəssisələrində aldıqları ixtisaslarla qarşılaşdırılaraq, onlara tədris olunan
modullar nəzərə alınacaq. Bu baxımdan, həmin şagirdlərin bir sıra üstünlükləri
olacaq ki, öz təhsillərini sonradan davam etdirərkən əldə etdikləri biliklərdən
istifadə edə bilsinlər.
- Bəs özəl və dövlət müəssisələri bu prosesdə hansı şərtlərlə iştirak edəcəklər?
-
Bu qaydalar yeni olması ilə yanaşı, özü ilə tədris və təlim prosesinə bir sıra
yeniliklər gətirib. Məhz peşəyönümlü xidmətin həyata keçirilməsi ilə bağlı özəl
sahibkarlıq subyektlərinin xidmətlərindən də istifadə etmək mümkün olacaq.
Qaydalara uyğun olaraq qeyd etdiyimiz məsləhət xidmətləri, təlim-tədris və
maarifləndirmə prosesləri ümumtəhsil müəssisələrində çalışan müəllimlərlə
yanaşı, özəl müəssisələr tərəfindən razılaşdırılmış şəkildə həyata keçiriləcək.
Həmin peşəyönümlü xidmətin həyata keçirilməsi ümumtəhsil müəssisəsinin
yerləşdiyi ərazidə mövcud olan müəyyən təsərrüfat və yaxud özəl sahibkarlıq
subyektləri tərəfindən ola bilər. Məsələn, hər hansı fermer təsərrüfatı və ya
mənzil-inşaat tikinti təsərrüfatı ola bilər ki, prosesə onlardan nümayəndələr cəlb
olunsun. Təhsil alandan sonra da müəyyən biliklər əldə etmək üçün həmin
təşkilatlara yönləndirilə bilərlər. Özəl təsərrüfatlarla yanaşı, həmçinin
QHT-lərin də prosesə cəlb edilməsi nəzərdə tutulur. Yəni məqsəd sonda
təhsilalanlar üçün daha faydalı və əlverişli bir şərait yaradılmasıdır. Məqsəd ümumtəhsil
müəssisəsini bitirən şəxs gələcəkdə öz təhsilini adi təhsil müəssisəsində davam
etdirməyəcəksə, ona müəyyən peşə bacarıqlarını qazandırmaqla yeni
iqtisadiyyatımıza həmin şəxsin töhfə verməsini təmin etməkdir.
Sırf könüllülük prinsipi
- Bəs şagirdlər bu prosesdən necə
xəbərdar olacaqlar? Bu istiqamətdə siniflərin komplektləşdirilməsi arzu və
istəklərə əsaslanacaqmı, yoxsa sovet dövründəki kimi, dərslərini yaxşı oxuya
bilməyən şagirdlər məcburi şəkildə bu tip məktəblərə yönləndiriləcəklər?
-
Peşəyönümlü xidmətin təşkili sırf könüllülük prinsiplərinə əsaslanacaq.
Məsələn, əgər 9-cu sinifdən sonra 10-11-ci sinifdə təhsil alacaq şəxslər üçün
peşə təmayüllü siniflər yaradılacaqsa, o zaman həmin şəxslərin təhsil
müəssisəsində təhsil almaq istəyi sırf könüllülük prinsipi əsasında həyata
keçiriləcək. Peşə təmayüllü sinfin təşkil olunduğu məktəbin rəhbərliyinə ərizə
ilə müraciət edərək orda oxumaq istədiklərini bildirəcək, sonra isə onlar həmin
siniflərə qəbul olunacaqlar. Peşə təmayüllü siniflərdə şagird kontingenti 15
nəfərdən az, 20 nəfərdən çox olmamaqla nəzərdə tutulur. Könüllülük prinsipinə
uyğun olaraq təhsil almaq istəyənlərin sayı 20 nəfərdən artıq olarsa, o zaman
məktəbin rəhbəri ərizə verən şəxslərin 9-cu sinfi bitirmələri ilə bağlı
attestat qiymətlərinə uyğun olaraq müsabiqə təşkil edə və qiymət göstəriciləri
daha yaxşı olan şagirdləri məktəbə qəbul edə bilər.
- Peşəyönümlü siniflərin və peşə təmayüllü məktəblərin yaradılması seçimi bütün ümumtəhsil məktəblərini əhatə edəcək?
-
Peşəyönümlü xidmət bütün ümumtəhsil məktəblərini əhatə edəcək. Amma peşə təmayüllü
siniflər bütün məktəblərdə deyil, həmin məktəbin yerləşdiyi ərazi, müəyyən
maddi-texniki baza və s. göstəricilər əsas götürməklə müəyyənləşdiriləcək. Peşə
təmayüllü siniflər Təhsil Nazirliyinin müəyyən göstəriciləri əsas götürməklə
müəyyənləşdirdiyi məktəblərdə yaradılacaq.
Söhbətləşdi
Təranə Məhərrəmova