ÖMRÜN ƏBƏDİ ESTAFETİ
Görkəmli ədəbiyyatşünas, dilçi alim, tədqiqatçı,
folklorşünas pedaqoq, tərcüməçi, ən başlıcası millət aşiqi, Kərkük sevdalısı Qəzənfər
Paşayevin silsilə dağlar kimi bir-birinə bağlanan məziyyətləri məni həmişə heyrətləndirib.
"Yaxşı insan”, "Əsil ziyalı”, "Gözəl ailə başçısı”, "Etibarlı dost”, "Mərd ürəkli
xeyirxah”, "Fədakar alim”... ünvanına söylənilən bu epitetlərin hamısının ahəngindəki
həqiqət, bəzən bu şəxsiyyətin dolğun portretini yaratmağa azlıq edir. Halbuki
bu ifadələrin biri bir insanın daxili aləmini açmağa kifayətdir. Mənim illərdir
yaxından tanıdığım, böyük qardaşım qədər hörmət etdiyim Qəzənfər Paşayevin elə
zəngin daxili aləmi var ki, köhnə zamanlarda məktublarda yazıldığı kimi meşələr
qələm olsa, yazıb bitirmək olmaz. Qəzənfər müəllimin kitabları barəsində, eləcə
də şəxsiyyəti ilə bağlı portret yazılar çox yazmışam. Dəqiq sayını belə bilmirəm.
Bildiyim odur ki, onun ədəbi fəaliyyəti,
yaradıcılığı dərin bir ümmandır, içinə düşdünmü sahil görünməz. Əlac ona
qalır ki, yaratdığı incilərə söykənərək səmimi
şəkildə bu kamilliyi vəsf edəsən. Aqillər demişkən, sözün qüdrəti əvəzsizdir.
Bacarsam, nə xoş mənə...
Qəzənfər Paşayev 30-dan artıq elmi-ədəbi,
publisistik kitabın, eləcə də 7 cildliyin, Hüseyn Arif, İsi Məlikzadə, Tofiq
Bayram, Əlibala Hacızadə, Fikrət Qoca, Bəkir Nəbiyev, Elçin... haqqında portret
nəşrlərin müəllifidir. Onun tərtib və ön sözlə çap etdirdiyi kitabların da
sayı çoxdur. Xarici ədəbiyyatdan dilimizə
etdiyi tərcümələri də bu sahənin inkişafına öz töhfəsini verib. Bir faktı da deyək
ki, Aleksandr Dümanın "Qafqaz səfəri” əsərinin orijinaldan tərcüməsi də Həmid
Abbasovla birlikdə Qəzənfər Paşayevə məxsusdur. Dünyanın tanıdığı Sula Benet,
Aqata Kristi, İrəc Parsinasad kimi məşhur ədiblərin əsərlərinin Azərbaycan
oxucularına çatdırılması da Qəzənfər müəllimin xidmətidir.
Bu gün Azərbaycan ziyalılarının önündə şərəflə
addımlayan Qəzənfər Paşayev İraq-Azərbaycan ədəbi əlaqələrində bir elmi
institutun görəcəyi işi təkbaşına yerinə yetirib. Unudulmaz tənqidçimiz Yaşar
Qarayevin dürüst söylədiyi bir fikri həmişə
təkrar etməyi çox sevirəm: "Bizim üçün İraq Füzulidən, Füzuli Kərbəladan
başladığı kimi, Kərkük də Qəzənfər
Paşayevdən başlayır”. Bu həqiqətin işığında sadəcə, kitabların adlarını yazsaq,
uzun bir siyahı yaranar. Əslində müqəddiməm bir az uzandı. Məqsədim müəllifin
yeni kitabından söz açmaqdı. "Təhsil” nəşriyyatının çap etdiyi "Ədəbi estafetlərdə
keçən ömür” adlı nəşrdə alimin son illərdə mətbuatda dərc edilmiş məqalələri
yer alıb.
Kitaba ön söz yazan filologiya elmləri
doktoru Şirindil Alışanovun bir fikri ifadə etmək istədiklərimin məzmununu
açıqladı: " Professor Qəzənfər Paşayev o nadir şəxsiyyətlərdəndir ki, öz müəllimlərinə,
həmkarlarına mənəvi dəstəyini onların sağlığında olduğu kimi dünyalarını dəyişəndən
sonra da eyni səmimiyyətlə davam etdirir.
A. Zamanov, M. Şirəliyev, R. Rza, Y. Qarayev, H. Arif, İ, Məlikzadə, B.
Nəbiyev, Ə. Hacızadə, Tofiq Bayram, F. Qoca haqqında məqalə, monoqrafiya,
orijinal formada düşünülmüş yubiley nəşrləri Qəzənfər müəllimin mənəvi sərvətimizə,
onu yaradanlara ehtiramından yaranır”. Həqiqətən də Qəzənfər müəllimin bu şəxsiyyətlərə,
qələm sahiblərinə dərin məhəbbəti və ehtiramı sonsuzdur. O, fədailəri fədakarcasına
təqdim və təhlil etməyi elə ustalıqla bacarır ki, heyrətlənməyə bilmirsən. Bir
insanın ürəyində nə boyda sevgi ola bilər ki, özündən çox başqalarının əməyini,
yaradıcılığını belə dərindən, ehtiramla araşdırasan, dəyərləndirəsən. Bu, təkcə
istedadın, zəhmətin bəhrəsi deyil, həm də təvazökarlıq nümunəsidir, sadəlikdir, əsil alimlik münasibəti və yanaşmasıdır. Qədirbilənlik isə ən ali məziyyətdir.
Qəzənfər Paşayevin həmişə yad etdiyi,
heç unutmadığı, tez-tez kəlamlarından sitat gətirdiyi həmkarlarından biri də
akademik Bəkir Nəbiyevdi. Bu unudulmaz ədəbiyyatşünas barəsində "Ədəbiyyatşünaslıq
elmimizin patriarxı” adlı kitab da yazıb. Elə bu yeni kitabında da görkəmli
alim haqqında "Böyük itki” adlı yazısını da diqqətlə oxudum. Uzun illər dostluq
etdiyi, yaradıcılığına məhəbbətlə yanaşdığı bir şəxsiyyətin əbədi gedişi onu dərindən
sarsıtsa da, bir əminliyini qətiyyətlə bildirir ki, Bəkir müəllim sevərək
yaşadı, sevilərək də əbədiyyətə qovuşdu.
Ömrü boyu ədəbiyyatşünaslıq elmimizin keşiyində müsəlləh əsgər kimi
dayanan Bəkir Nəbiyev, müəllifin təbirincə, əbədi bir zirvə fəth edib. Bu
ucalıqda ədəbiyyatşünaslıq elmimizin
geniş üfüqləri apaydın görünür. Məhz bu səbəbdən də Bəkir Nəbiyev haqqında həmişə
yazılacaq. Örnəklər, nümunələr heç vaxt unudulmur.
Sağlığında əbədilik qazanan alimlərdən
biri də coğrafiya elmləri doktoru, professor Müseyib Müseyibovdur. Müəllif
yazır: "Bütün keçmiş SSRİ miqyasında yaxşı tanınan, Coğrafiya Cəmiyyətinin üzvü olan Müseyib müəllim böyük
nüfuz sahibi idi... Böyük yaradan Müseyib müəllimə ağıl, intellekt, təfəkkür, həyata,
insanlara məhəbbət bacarığı və əməksevərlik bəxş etmişdir. O, vəzifə borcunu
yerinə yetirməklə bərabər, ictimai işlərdə də fəal iştirak edir, böyük nüfuz
qazanırdı”. Qəzənfər Paşayevin çox
sevdiyi bir Çin kəlamında deyildiyi
kimi, insan dünyasını dəyişdiyi zaman
yox, onu son xatırlayacaq adam öləndə ölür. Bu
mənada xatırlamalar insanın əbədi ömrünün ünvanıdır. Təbii ki, yad etməyi
bacarsaq, bizi də unutmayacaqlar.
Qəzənfər Paşayevin xiffətini çəkdiyi, həmişə
böyük ehtiramla yad etdiyi sənətkarlardan biri də Aşıq Şakirdir. "Səsi o qədər
məlahətli, o qədər şirin idi ki, hətta bəzən
poetik mətnləri zəif olan mahnıları oxuyanda belə, dinləyici onun səsinin
sehrindən çıxa bilmir, valeh olur, poetik mətnin dəyərinə məhəl qoymurdu”. Belə
sənətkarlar adətən, onları əbədi yaşadacaq qüdrətin ünvanını yaxşı
tanıyırdılar. Aşıq Şakir də bunu gözəl bildiyindən etirafını poetik dilə gətirib:
Adım Aşıq
Şakir, mahalım Şirvan,
Yazıb-yaratmışam çox şeir-dastan.
Sözlərim ellərə qalsın ərməğan,
Ölmərəm,
inanın min il yaşaram.
Kitabı vərəqlədikcə diqqətimi bir məsələ
də çəkdi, demək olar ki, bütün məqalə və xatirələrində Qəzənfər müəllim mütləq,
dünya mütəfəkkirlərinin müdrik fikirlərindən nümunələr gətirir. Bu cür üslub,
müraciət, xitab həm qəhrəmanın ölümsüzlüyünü xatırladır, həm də oxucunu bir
daha düşündürür. Məsələn, Cəlaləddin Ruminin həqiqətdən qaynaqlanan kəlamı:
"Biz öləndə bizim məzarımızı torpaqlarda axtarmayın, bizim məzarlarımız aqil
insanların qəlbindədir”.
İctimai Televiziyada layihə rəhbəri
olduğum "Yadigarlar” verilişinin bir-necə sayında Qəzənfər müəllim qonağımız
olub. Abbas Zamanovla bağlı çəkilişdə Qəzənfər Paşayevin söylədiklərini
unutmamışam: "Dəfələrlə şahidi olmuşam ki, həmişə ləyaqətli bir şəxsiyyəti son
mənzilə yola salanda, Abbas Zamanov deyərdi ki, sağ ol, a filankəs!
Bir gün dözməyib soruşdum ki, bu necə vidalaşmaqdı, Abbas müəllim? Cavabını olduğu kimi deyirəm: "O ölməyib, o
bizimlədir. Yaxşı adamlar ölmürlər.
Onlar necə ki, biz varıq, bizim qəlbimizdə yaşayırlar”.
Dilçilik elmimizin iftixarı, akademik Məmmədağa
Şirəliyev haqqında Qəzənfər müəllim dəfələrlə yazıb, elə bizim verilişimizdə də
danışıb. Yeni kitabda da bu görkəmli alim unudulmayıb. Ümumiyyətlə, Qəzənfər müəllim
hansı dilçi barəsində məqalə qələmə alırsa, mütləq ilk növbədə Məmmədağa Şirəliyev
yad edir, sonra onun ardınca gələnlərdən
iftixarla söz açır. Həqiqətən də ömür itib-batmır, ardıcıllarının, sevənlərinin
əməllərində yaşayır. Bu cür qədirbilənliklə ricətlər etmək böyük rəğbətin, dərin
bağlılığın və məhəbbətin göstəricisidir. Oxucu qəlbinə yol tapmağın açarı da məhz
ürəyin çırpındığı yazılardır. Bir qələm adamı kimi mənə xoş gələn odur ki, Qəzənfər
Paşayev qəhrəmanını böyük ürəklə, sevgi
ilə təqdim edir: "Akademik Ağamusa Axundovu fərqləndirən cəhətlər, məziyyətlər
qədərincədir. O, bacarıqlı elm təşkilatçısı idi. Elmi kadrların yetişməsində,
dilçilik elmimizin inkişafında misilsiz xidmətləri olan, məktəb yaradan, çoxşaxəli
zəngin yaradıcılıq yolu keçən, iddiasız yaşamağı bacaran, mənalı və şərəfli
ömür sürən, ziyalılığı, yüksək mədəniyyəti, nəcibliyi ilə nümunə olan, dilçilik
elmimizi beynəlxalq aləmə çıxaran, hər məqamda
adını iftixarla çəkdiyimiz bu böyük insan elmi və pedaqoji fəaliyyəti ilə
əbədilik qazanan azsaylı alimlərimizdəndi”. Yadıma tələbəlik illərimiz düşür.
Jurnalistika fakültəsində Azərbaycan dilindən dərs deyən müəllimənin işinin-peşəsinin
gecikmiş məhəbbətdən şeir söyləməsi bizi
elə bezdirirdi ki, çox vaxt onun dərsindən qaçıb, filologiya fakültəsində
Ağamusa Axundovun mühazirələrinə qulaq asırdıq. Ondan öyrəndiklərimiz həmişə qolumuzdan tutub. İndi də bu unudulmaz
pedaqoq-alimi minnətdarlıqla xatırlayırıq.
Qəzənfər Paşayev bu kitabında da öz ənənəsinə
sadiq qalıb. Yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçən Kərkük mövzusunu
unutmayıb. "İraq türkmanlarının nağıl
dünyası”, "İraq-türkman nağıllarının ləhcə
özünəməxsusluğu”, "İraq-Azərbaycan folkloru,” "Kərkük folklorşünaslıq və ədəbiyyatşünaslıq
elminin iftixarı” və digər yazılarda məhz
xalq təfəkkürünün əvəzsiz xəzinəsi olan folkloru öyrənməklə ötən keçmişimizi,
milli mənsubiyyətimi dərindən dərk etmək mümkündür. Ümummilli lider Heydər Əliyevin
sözləridir: "Tarixi araşdıranda gördüm ki, Güney Azərbaycan, Quzey Azərbaycan və
İraq türkmanları bir bütövün parçalarıdır”. Qəzənfər Paşayev yazır: "Onların
dialekti və folkloru da deyilənləri təsdiq edir”.
Əlbəttə, Kərkük sevdalı, millətsevər, böyük alim, əsil dost, professor Qəzənfər
Paşayevin yaradıcılığı haqqında yazdıqca
bitməz. Mövzuları rəngarəng, qəhrəmanları dəyərli. Dili, təhkiyəsi aydın, səlis
və şirəli. Qürur və əminliklə deyirəm ki, oxucularına ərməğan etdiyi yeni töhfəsi
də həmişəki kimi maraqla qarşılanacaq, ən başlıcası, oxunacaq. Bəri başdan bütün
ədəbi uğurlarına görə Qəzənfər Paşayevi ürəkdən təbrik edirəm. Onun kitabları həmişə
sevilir və təqdir edilir. Ömrünün ədəbi estafeti davamlı olsun, sevimli ustad!
Flora XƏLİLZADƏ,
əməkdar
jurnalist