Modern inkişaf modeli, tənzimlənən qiymət, artan gəlir...
Bir çox inkişaf etmiş ölkələrin
təcrübəsi göstərir ki, bazar iqtisadiyyatının inkişafı reklamfəaliyyəti ilə əlaqədardır. Reklam Azərbaycanda da
inkişaf etməkdə olan sahələrdən biridir. Bu sahənin inkişaf etdirilməsi üçün
bir sıra işlər görülür. Azərbaycanda
Dövlət Reklam Agentliyi yaradılıb.
Prezident İlham Əliyevin imzaladığı fərmana əsasən, agentlik ölkə ərazisində
açıq məkanda reklam daşıyıcılarının yerləşdirilməsi, həmin reklam daşıyıcıları
üzərində yerləşdirilməsi nəzərdə tutulan reklamların istehsalı və yayımlanması
sahəsində vahid tənzimləməni və nəzarəti təmin edəcək. Ekspertlər hesab edir
ki, beynəlxalq və regional bazarlarda təmsil olunan yerli istehsalçıların
satış, marketinq və kommunikasiya siyasətinin tətbiq edilməsi istiqamətində bir
sıra problem var idi. Dövlət Reklam Agentliyinin yaradılması ilə yerli
məhsulların regional və qlobal bazarlarda uğurlu satış siyasəti həyata
keçiriləcək. Qeyd edək ki, Dövlət Reklam Agentliyi publik hüquqi
şəxs kimi fəaliyyət göstərəcək. Qurum dövlət qeydiyyatına alınanadək, açıq
məkanda reklam yerləşdirilməsi "Reklam haqqında” qanunla müəyyən edilmiş
qaydada davam etdiriləcək. Yeni qurumun bundan sonrakı mərhələdə reklam
sahəsinə, bu sahədən gələn gəlirə necə təsir edəcəyini, hansı perspektivə yol
açacağını ekspertlərlə söhbətdə çalışdıq.
Agentlik
ictimai təşkilatlarla da işləməlidir
İqtisadi
siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü, Millət vəkili Vahid Əhmədov qeyd edir ki, belə bir agentliyin
yaradılması çox vacib bir məsələdir: "Reklam haqqında qanunu Əli Məsimli və mən
yazmışıq. Qanun qəbul olunandan sonra hansısa işlər görülməli, Nazirlər
Kabineti müəyyən sənədlər verməli idi.
Amma reklam bazarında hərc-mərclik olduğu, qayda-qanun olmadığı üçün Bakı Şəhər
İcra hakimiyyəti reklam bazarını monopoliyada saxlayır və heç kim ora daxil ola
bilmir. Baxmayaraq ki, biz qanuna özünütənzimləmə haqqında maddələr daxil
elədik, Azərbaycan Reklamçılar İttifaqı çox çalışdı ki, bu işi həll etsin, amma
imkan vermədilər. Nəhayət ki, cənab
prezident bu kimi məsələləri nəzərə alaraq, Dövlət Reklam Agentliyini yaratdı.
Bu addımı çox müsbət qiymətləndirirəm. Çünki reklam bazarında hərc-mərcliklər
həddən artıq çox idi. Reklam bazarından hər il büdcəyə 50-55 milyon vəsait
gəlirdi. Amma bəlkə də 10 dəfədən artıq məvacib daxil olmalı idi. Reklamın
dili, yerləşdirilməsi, spirtli içkilərin reklamı kimi məsələlər bu agentlik
yarandıqdan sonra həllini tapacaq. Dövlət Reklam Agentliyi ölkəmizdə fəaliyyət
göstərən ictimai təşkilatlarla da işləməlidir ki, bazar daha çox inkişaf
etsin. Həmçinin rüsumlara da dəyişiklik
edilir. Agentliyin 5 manatdan 100 manatadək rüsum qoymaq imkanı olacaq. Bu həm
də, dövlət büdcəsinə əlavə vəsaitin daxil olmasına şərait yaradır”.
Bu sahəyə nəzarət
aşağı səviyyədə idi
"Azərbaycan Reklamçılar İttifaqı” İctimai
Birliyinin sədri Hacıəmi Atakişiyevbildirdi ki, reklam bazarı yarandığı
gündən indiyə qədər çox dəyişib: "1995-ci
ildən 2000-ci ilə qədər olan gəlir 1 milyon 250 min civarında idi. Həmin ildən sonra reklam bazarı
yüksəldi. Amma Bakı şəhər reklam idarəsi 2015-ci ildə bildirmişdi ki, onların ümumi gəliri 1 milyon 250 mindir. Mən
bu zaman belə bir sual verdim ki, necə ola bilər, ilk başlanğıcla 15 il sonrakı göstəricilər
eyni olur? Bu günə qədər, parçalanmış
bir sahədə kim nə istəyirdi onu edirdi, qiymətlərin hansı aralıqda dəyişdiyinə
fikir verən yox idi. Hələ ki, qiymətlər dəqiq təsdiq olunmayıb. Qiymətləri Tarif
Şurası dəqiqləşdirməli idi. Amma Dövlət
Reklam Agentliyi yarandığından qiymətlərin tənzimlənməsinə nəzarəti bu qurum
edəcək. Çünki bazarın inkişafında tənzimlənmiş qiymətlərin rolu böyükdür.
İqtisadisiyasət,sənayevəsahibkarlıqkomitəsinin
sədri Ziyad Səmədzadə bir dəfə parlament iclasında elan etdi ki, reklam
bazarında dövriyyə 500 milyondur. Amma bunu deyim ki, həmin rəqəmin çox hissəsi
büdcədən yayınır. Çünki bu sahəyə nəzarət aşağı səviyyədə idi. Biz Azərbaycan Reklamçılar İttifaqı olaraq, bu
istiqamətdə bir sıra çıxışlar, parlamentdə qanun hazırlanmasında iştirak edirik
və bir ictimai təşkilat kimi fikirlərimizi deyirik. Amma bu, o qədər də müsbət
qarşılanmır. Bu gün reklam haqqında qanunda bir dövlət nəzarəti, bir də
özünütənzimləmə nəzarəti var. Dövlət nəzarəti yeni yaradılan agentlik, özünütənzimləmə
isə ictimai qurumlar tərəfindən aparılacaq. Bu da reklamdan gələn gəlirin
artmasına səbəb olacaq. Ona görə ki, dağıntı, rüşvət, korrupsiya, monopoliya
kimi hallar olmayacaq. Yəni bir
mərkəzdən idarə olunacaq, hər iş şəffaflıqla yerinə yetiriləcək. Bu vaxta qədər Bakı şəhər reklam idarəsi
sahibkarları gestapo rejimində saxlayırdı. Lakin artıq bu kimi hallar baş
verməyəcək. Prezidentin sərəncamı ilə yaradılan yeni orqan çox perspektivli
işlər görəcək. Bizim ictimai birliyin hesablamalarına görə, indiki dövrdə
Azərbaycanda reklam sahəsindən 1 milyarddan çox gəlir götürmək olar. Reklam
dünyada ən gəlirli sahələrdən biridir, əgər iş düzgün qurularsa”.
Sabit və
stabil reklam qiymətləri
"Press
Service Agency” reklam və autsorsinq şirkətinin rəhbəri, "Baki-Baku.Az”
elektron qəzetinin baş redaktoru Məmməd Ağayev də Dövlət Reklam
Agentliyinin təsis edilməsini mütərəqqi bir addım kimi dəyərləndirdiyini
bildirdi: "Reklam işinin icrasına Dövlət Agentliyi səviyyəsində birbaşa nəzarət
mexanizminin tətbiq olunması uzun müddət idi ki, arzulanırdı. Hətta 2 il öncə
mən Dövlət Reklam Agentliyinin təsis edilməsinin zərurətə çevrilməsilə bağlı
mətbuatda konkret təkliflə çıxış etmişdim. Dövlət Reklam Agentliyinin yaradılması
ilə bağlı imzalanan fərmanı, məmləkət mediasının reklam işi istiqamətində
qazanacağı nəhayətsiz uğurlara atılmış imza kimi dəyərləndirirəm. Hesab edirəm
ki, bu mütərəqqi addım sayəsində kütləvi informasiya vasitələri qısa zamanda
modern inkişaf modeli fonunda göz ilə görülə biləcək səviyyədə ciddi
irəliləyişlər əldə edəcəklər. Hər şeydən əlavə, media ilə kommersiya şirkətləri
arasında illərdir davam edən uzun diskussiyalar aradan qalxacaq və KİV hər bir
halda reklamla təmin olunacaq. Qeyd edim ki, bu qurumun müvafiq istiqamətdə
görəcəyi böyük həcmli işlər, həll etməli olduğu vacib problemlər mövcuddur.
Çünki bu agentlik yaranana qədər reklam sahəsində hökm sürən pərakəndəlik reklam bazarında ciddi durğunluq yaratmışdı.
Hər bir media qurumu reklam qiymətlərini öz istəyinə görə müəyyən edirdi. Bu da
qarşılıqlı "rəqabət”ə səbəb olurdu ki, nəticədə də reklam qiymətləri günbəgün
artırdı. Təbii olaraq da kommersiya şirkətləri bu süni qiymət artımı səbəbilə
reklam verməkdə maraqlı olmurdular. Düşünülməmiş reklam siyasəti nəticəsində
isə zərər çəkən tərəf elə media qurumlarının özü olurdu. Hesab edirəm ki,
Dövlət Reklam Agentliyinin ilk işlərindən biri sabit və stabil reklam
qiymətlərinin müəyyən edilməsi istiqamətində olacaq. Növbəti mərhələdə isə əldə
olunmuş reklam materiallarının müvafiq və münasib bir biçimdə media qurumlarına
balanslı bir şəkildə yönləndirilməsi ilə KİV nümayəndələrini maddi təminat,
redaksiya büdcəsi, məvacib və qonorar kimi qayğılardan azad edib, onların
yaradıcı inkişaf meyllərini stimullaşdıracaq.”
Həm dövlət büdcəsi, həm də ictimaiyyət itirirdi
İqtisadçı ekspert Rəşad Həsənlideyir ki, bu istiqamətdə davamlı olaraq müzakirələr aparılıb: "Ciddi boşluqlar
var idi. Bakı Şəhəri İcra hakimiyyəti yanında fəaliyyət göstərən xüsusi qurum müəyyən
qədər nəzarət etsə də, bu qurumun öz fəaliyyəti də bəzi suallar doğururdu. Çünki açıq hava reklamının təşkilində qeyri
peşəkarlıq, eyni zamanda biznes
marağının olmaması kimi hallar müşahidə
olunurdu. Belə olan halda, həm dövlət büdcəsi, həm də ictimaiyyət itirirdi.
Reklam ödənişlərində konkret meyarların yoxluğu da bu sahənin inkişafına mane
olurdu. Dövlət Reklam Agentliyinin yaradılması bu kimi halların aradan
qaldırılmasına müsbət təsir göstərə bilər.
Amma istənilən halda, agentlik bu
istiqamətdə inzibati təzyiq alətinə
çevrilməməlidir. Həmçinin agentlik növbəti dövrlərdə özəl reklam şirkətlərinin
fəaliyyətini boğmamalıdır. Əksinə, özəl sektorun da fəaliyyətinin
genişlənməsini izləməlidir. Bu, özəl sektorun dəstəklənməsi baxımından çox
əhəmiyyətlidir. Çünki müasir dövrdə iqtisadiyyatın inkişafında reklam böyük rol
oynayır. Agentliyin fəaliyyəti bəzi subyektiv yanaşmaların da aradan qalxmasına
kömək edəcək. Həmçinin açıq havada reklamın imkanlarını da artıracaq. Əgər agentlik öz fəaliyyətini səmərəli
şəkildə təşkil edərsə, dövlət büdcəsinə daxil olmalar kifayət qədər artacaqdır”.
Günel Azadə