Mənim üçün dünyanın hər zərrəsi poeziyadır
Bugünkü müsahibimiz
55 yaşı təzəlikcə tamam olan şair Fərqanə Mehdiyevadır.
Söhbətləşdi: Xanım Aydın
– Ədəbiyyat, poeziya sizin üçün nədir? Ədəbiyyat olmasaydı, sizcə,
dünya nə itirərdi ki?
– Mən düşünürəm ki,
elə bütün dünyanın yaranışı, quruluşu, düzəni – hamısı ədəbiyyat üzərindədir,
şeir üzərindədir. Elə bil dünyanın özü böyük bir şeirdir, dağlar da, çaylar da, göllər də,
ulduzlar da, gördüyümüz, duyduğumuz hər bir şey onun qafiyəsidir, məzmunudur.
Mənim gözümdə hər şey misradadır, hər şey şeirin içindədir. Sanki həyatımda hər
bir şey şeir ölçüsündədir. Elə bilirəm ki, bu mizan, bu səliqə-sahman pozulsa,
mənim də dünyam dağılar. Şeir də həyat kimidir:
Şeirdə bircə söz artıq-əskik olsa, şeir şeirliyindən çıxar, uyğunsuzluq
olar, ahəng pozular. Bəzən həyatımıza girən bir adam və ya baş verən hər
hansısa bir hadisə düzənimizi pozur. Bizi narahat edir. Ümumiyyətlə götürsək, mənim üçün dünyanın hər
zərrəsi poeziyadır.– Şeirlərinzdə "Ana” mövzusu qırmızı xətlə keçir. Ana mövzusu sizin
misralarınızda səmimi, dürüstdür Amma bilirik ki, atanız da sizi hədsiz çox
sevib.
– Atam məni, doğrudan
da, həddindən artıq çox sevib. O mənə bir möcüzə kimi baxıb həmişə. Mən elə
bilirdim ki, evimizdən getsəm, atam buna dözə bilməz. Hərdən fikirləşirdim ki,
atama görə heç vaxt ailə qurmayacam. Yəni atam, belə demək mümkündürsə, mənimlə nəfəs alırdı. Mən də onu çox sevirdim.
Anamın həmişə başı işə-gücə qarışıq olurdu. Valideyn sevgisini mən ən çox
atamdan almışam. Amma buna baxmayaraq,
şerlərimin çoxunu anama həsr etmişəm. Bunun da, əlbəttə, müəyyən səbəbləri var.
Mən gözümü açandan anamı, dərdli, yanğılı görmüşəm. Böyük Vətən müharibəsi
illərinin ağrılı yanğısı onun ürəyini qovurmuşdu. Orda əzizlərindən itirdikləri olmuşdu, sevimli qardaşı gedib qayıtmamışdı.
O biri qardaşını da çox cavan yaşında itirmişdi. Ona görə anam həmişə nisgilli
olub. Anam müəllimə olub, həmişə kitab oxuyardı. Zümzümə eləməyi də çox
sevərdi. Tez-tez bayatılar deyirdi. Yadıma gəlir ki, anam, hətta təndirə çörək
yapanda da bayatı oxuyardı. Hələ balaca yaşlarımdan bütün bunlar mənim həmişə
diqqətimi çəkib. Bir küncə qısılıb düşünərdim ki, anam niyə gülmür, anam niyə
hamı kimi sevinə bilmir. Çox güman ki, sonradan yazacağım ana haqqında
şeilərimin bünövrəsi, mayası burdan götürülüb. – Şailərin çoxunun təxəllüsü var. Siz nə əcəb özünüzə təxəllüs
götürmək fikrinə düşmədiniz?
– Elə ilk şeilərim öz
adım, soyadımla çap olunurdu. Və o zamandan elə də qaldı. Heç vaxt təxəllüs
götürmək arzusunda olmadım. Ailə qurandan sonra da, soyadım elə Mehdiyeva
olaraq qaldı. Çünki məni, şeilərimi artıq oxucularım bu imzayla tanıyırdı. Mənə
çox adam deyirdi ki, özünə təxəllüs götür. Məsələn, böyük şairimiz Nəriman
Həsənzadə dəfələrlə mənə deyib ki, sənə "Fərqanə Təndir” təxəllüsünü verirəm.
O, mənim "Təndir” şeirimi çox
sevir, çox bəyənir və ona görə də belə deyir. Bir çoxları da anamın adını
təxəllüs götürməyimi istədilər: Fərqanə Sabah. Şeirlərimdəki yanğıya "Fərqanə
Yanar” da götürməyi təklif edən olmuşdu.
Başqa adlar da deyiblər, elə indin özündə də deyirlər. Amma nədənsə mənə bu
adlardan heç biri yapışmadı, ürəyimcə olmadı. Həm də ki məni adımdan çox
yaradıcılığım düşündürür. Mənim üçün oxucuların yaddaşında adımla deyil,
şeirlərimlə qalmaq daha vacibdir, daha önəmlidir. – Sizcə, şeir nə vaxt şeir olur?
– Şeirin havası şeir
olmalıdır, şeirin ruhu şeir olmalıdır. Yəni bütövlükdə şeir olmalıdır. Şeri
ruhu titrətməyi bacarmalıdır, insanın ürəyinin ən incə tellərinə toxunmalıdır.
Yəni oxucu şeiri oxuyanda həmin hissləri yaşaya bilməlidir. Əgər toxunmursa,
ürəyə yanğı vermirsə, duyğulandırıb ağlada bilmirsə, o şeir deyil, sadəcə, söz
yığınıdır.– Şeir və şeirlərinə mövzu seçimi barədə də danış bir az.
– Həmişə mövzu
axtarıram. Hər yerdə, hər vaxt bu haqda düşünürəm. Bir dəfə Bakı Univermağının
qarşısında dayanmışdım. Bu, çoxdan baş verib. Bir nimdaş geyimli, yaşlı, kök bir qadın mənə yaxınlaşıb
məndən saatı soruşdu. Ona saatı dedim, getdi. Arxasınca baxa-baxa qaldım. Hey
düşündüm ki, görəsən, vaxt, zaman, bu qadının nəyinə gərəkdir? Bir dəfə də
yolda gedirdim. Bir qara qız gördüm. Elə
danışırdı, gülürdü. Bir misal yadıma
düşdü: Qara qızın dərdi var. Yol boyu düşündüm ki, görəsən, bu qara qızın dərdi
nədir? Belə-belə hadisələr məni düşündürür. Nəticədə bir də baxırsan, yeni şeir
yarandı.– Sifarişlə və ya hansısa müsabiqəyə təqdim etmək üçün şeir
yazmıssız?
– Yox, mən heç vaxt
elə şeir yazmamışam. Mənə elə gəlir ki, mən onu yazsam da, ilk növbədə, elə
özüm də onu bəyənmərəm, yəni özümə süni gələr. Əminəm ki, bu cür yazılmış şeiri
oxucum da məndən qəbul etməz, o dəqiqə duyuq düşər.– Şelərinizə mahnılar bəstələnib...
– Mənim şeirlərimə
Tahir Əkbər, Xanım, İsmayılqızı çox gözəl mahnılar yazıb. Onlar da vaxtında,
zamanında çox populyar mahnılar idi. Eşidəndə çox qəribə hisslər yaşamışdım.
Sevincim birə-beş artmışdı. Amma bunu da qeyd edim ki, mən özüm heç vaxt
şeirlərmi bəstəkarlara təqdim etməmişəm. Onlar özləri jurnallarda oxuyub,
seçiblər. Mənim üçün də çox xoş bir sürpriz olub. – Qiraətçilər bəzən şeirləri elə səsləndirirlər ki, yazıldığından
daha qəşəng qulağa yatır. Bəzən də əksinə...
– Ağalar Bayramov
mənim "Şəkil" şeirimi səsləndirib. Amma mənə hərdən elə gəlir ki,
şairin özünün yazdığı kimi, misralarda ölüb-dirildiyi kimi, hiss etdiyi kimi
başqa heç kim hiss edə, deyə bilməz. Amma mən, açığı, öz şeirlərimi özüm
səsləndirməyi sevirəm...– Şairlikdən, şeirdən, ədəbiyyatdan yorulduğunuz, bezdiyiniz vaxtlar
olub bəs? Məsələn, heç demisiniz ki, ondansa yaxşı bir mühasib, müəllim,
mühəndis olardım...
– Düzdür, qaçmaq
istədiyim vaxtlar da olub. Amma mənim ən ağır vaxtlarımda, ən çətin, çıxılmaz
vaxtlarımda şeirlərim mənə dayaq olub. Təbrizdə yenicə ağır əməliyyat
keçirmişdim. Əməliyyatım da ad günüm ərəfəsində olmuşdu. Özüm çox pis edirdim,
nə mənəvi, nə də fiziki gücüm qalmışdı. Oralarda yaxşı tanınan Ağayi Səttari öz
evində mənim 50 illiyimi təşkil etmişdi. Çoxlu qonaqlar, şairlər, yazarlar da
toplaşmışdı. Məni xəstəxanadan ora aparmaq istədilər. Amma əməliyyatdan sonra yorğun idim, əzgin
idim. Ümumiyyətlə, yataqdan qalxa bilmirdim. Həyat yoldışamda yanımda idi. Mən
ağladım. böyük şairimiz Səməd Vurğunun
50 illiyinə gedə biməməsi düşdü yadıma. Nəysə çox pis oldum, çox kövrəldim. Hamı da qalxıb gəlməyimi
istəyirdi. Mən birdən-birə özümdə qəribə bir güc hiss elədim. Çox çətinliklə də olsa ayağa qalxdım.
Yoldaşım mənə kömək elədi, birlikdə getdik ora. Hardasa yüzə yaxın adam
toplaşmışdı. Evə daxil olan kimi, məni hamı alqışladı. Mən elə bil ki, yenidən
dünyaya gəldim. Və o cür çətin anlarımda, ağrılı anlarımda məni şeir yaşatdı,
şeir yenidən həyata qaytardı. Başa düşdüm ki, məni yaşadan elə şeirdir,
poeziyadır...– Gənc şairlərdən, şairlik iddiasında olanlardan danışaq bir az.
"Ulduz” jurnalında onlarla belə
gənclərin şeirlərini oxuyursunuz. Onlara barədə fikriniz, münasibətiniz
necədir?
– "Ulduz” gənclik
jurnalı olduğu üçün biz elə gənclərlə ünsiyyətdəyik. İnanın ki, hər cür şair və
"şairlə” rastlaşırıq. Onlardan məqsədli şəkildə ədəbiyyata gələnlər də var.
Belələri, əslində, həmişə olub. Baxırsan ki, müəyyən qəzetlərdə, jurnallarda
çap da edilir. Amma oxuyursan, görürsən ki, ortada bir şey yoxdur. Bilirsiniz,
mən düşünürəm ki, şairlik insana Allah tərəfindən verilir. Bu, xüsusi bir istedaddır.
Ya var, ya da yoxdur. Bu gün gənclərin üzünə açılan qapılar bizim dövrdəki kimi
deyil. İndi gənclər üçün yaradılan şərait daha yaxşıdır. Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin Gənclər üzrə katibi Rəşad Məcidin Gənc Ədiblər məktəbi gənclərin
istiqamətlənməsində böyük rol oynadı. Bunlar çox yaxşıdı. Onların yazdıqları
oxunulur, müzakirəyə çıxarılır. Və təbii ki, bu cür müzakirələr püxtələşmək üçün çox vacibdir. Bu cür
ocaqlara yığışan uşaqlar, ədəbiyyatda artıq öz sözlərini demiş, tanınmış
yazıçılardan, şairlərdən çox şey öyrənə bilirlər. Ən azından ordan yaxşı bir
oxucu kimi çıxa bilirlər. Ümumiyyətlə, istedadlı cavanlar da çoxdur. İstedadı
olmayıb "Niyə şeirim çap olunmur” deyib, dava döyən gənclərimiz də var.
İstedadlılar bizə şeirlərini təqdim edəndə, gəlib qapını sındırmırlar ki,
şeirim nə vaxt çap olunacaq və ya niyə çap edilmir. Çünki istedadlarına
arxayındırlar. Mədəni şəkildə çap olunacaqlarını gözləyirlər. Amma istedadsız
adamlar həmişə ədəbi redaksiyaların qapısının ağzını kəsdirirlər. Bu da həmişə
olub. Ona görə də məşhur bir ifadə var: "İstedadlı adama kömək etmək lazımdır,
istedadsız onsuz da özünə yer edəcək!” Bəziləri də prezident təqaüdü alan kimi,
bir-iki mükafat alan kimi, özünü itirir. Və sanki ulduz xəstəliyinə tutulur ki,
filankəs mənim kitabıma ön söz yazıb, mən filan mükafatı almışam, filan yerdə
çap olunmuşam. Məsələn, bəziləri gəlir
ki, filankəs mənim şeirimə mahnı yazıb, filan Xalq artisti də həmin mahnısını
oxuyub. Siz niyə bəyənmirsiniz? Başa sala bilmirik ki, kiminsə şeirə mahnı
bəstələməsi, kiminsə onu oxuması, hələ göstərici deyil. Və bizim də işimiz bizə
gələn şeirləri oxuyub doğru-düzgün rəy vermək, çap etməkdir. Bizi maraqlandıran
müəllif deyil, müəllifin yazdığı mətndir.Söhbətləşdi: Xanım Aydın