“Mən yalnız oxumağı sevirdim...” - Fotolar
Yalnız
nadir ifaçı belə bir yaradıcılıq ömrü ilə öyünə bilər: Edita Pyexa 81-ci doğum
ilini səhnədə anşlaqla qeyd etdi və kölgəyə çəkilmək fikrində deyil. «Çıxış etməkdən
təngə gəlmək mümkün deyil» - deyə müğənni söyləyir.
Atam qəddar insan olsa da
- Edita Stanislavovna, siz mükəmməl
görünürsünüz!
-
Bu, genetikadır. Mənim atam həmişə yaxşı görünərdi, düzdür, erkən dünyasını dəyişib,
amma nənəm, atamın anası 90 ildən çox yaşayıb. O, adamayovuşmaz idi, meşədəki
kiçik evdə yaşayırdı və göbələk, giləmeyvə yığırdı, bunlarla da qidalanırdı.
Budur, mən də təbiət qoynunda yaşayıram, bu da kömək edir, əsəblərim sakitdir və
az qala quş qədər yeyirəm.
- Özünüzü necə formada
saxlayırsınız?
-
Belə bir deyim var: vərdiş – ikinci xasiyyətdir. Mən çox yeməyə alışmamışam.
Müharibə başlayanda iki yaşım var idi və 9 yaşına kimi dadlı yeməyin nə
olduğunu bilmirdim. Atalığım bostanda nə yetişdirsə, biz də onu yeyərdik.
Müharibədən sonra o, dovşan və toyuq saxlayırdı və biz onları yalnız bayram
vaxtları bişirərdik. Və yeməklər - ət və kartof yeməkləri arasında fasilələr
olurdu. Mən də az yeməyə alışmışdım.
- Atalığınız ailəsini
dolandırırdı?
-
Atam 1941-ci ildə 37 yaşında vəfat etmişdi. Bu illərin 20 ilini torpaq altında,
şaxtada keçirmişdi. Sonra şaxtaya qardaşım düşməli oldu. Müdiriyyəti aldadaraq
17 yaşı olduğunu söyləmişdi, amma onun cəmi 14 yaşı var idi. 3 ildən sonra o, vərəmdən
dünyasını dəyişdi. Anam yerin səthində çeşidləyici işləyirdi.Şaxtanın
sahibkarının böyük bir evi vardı və həmin evlərdə yalnız şaxtada işləyənlər
yaşaya bilərdilər. Qardaşım öldü və bizi evdən qova bilərdilər. Belə olanda, rəfiqəsi
anam üçün şaxtada işləyən 39 yaşlı subay bir nəfəri tapdı və «evlənin, yoxsa
qızınızla küçədə qalacaqsınız» - dedi. Qardaşımın dəfnindən sonra onlar
velosipedlərdə meriyaya evlənməyə yollandılar. Beləcə, biz öz evimizdə qaldıq –
iki otaq aşağıda, ikisi yuxarıda, qonşular, beş sotluq bostanla birgə həyət-bacamız
oldu.Atam
qəddar insan olsa da, mən ona minnətdaram. Kənddə böyümüşdü, deyirdi ki, bir səhvi
olanda onu ağacla döyərmişlər. Çoban işləyib, böhran vaxtı bir çox polyaklar
kimi iş axtarmaq adı ilə Fransaya getmək istəyib və özünü şaxtada tapmışdı.Atalığım
savadsız olsa da, işgüzar adam idi. Kəndlərə gedər, oradan ərzaqla dönərdi. Mən
vərəmə təzə tutulan vaxtlar o məni bu ərzaqlarla sağaltdı. O vaxtdan mənim ciyərim
zəifdir – bir balaca yelçəkən yerdə olsam, o saat xəstələnirəm. Müharibə
bitdikdən sonra atalığım: «mən də polyakam, siz də. Bu kapitalistlərdən
canımızı qurtarıb doğma Polşaya qayıdaq» - dedi. O, kommunist idi. Və biz yük
vaqonunda Fransadan Polşaya 9 günə çatdıq.İlyarım
rus dilini bilmədim. Əyalətimizdə dil müəllimimiz keçmiş hərbçi polyak idi.
Universitetin ikinci kursunda mən artıq rus dilini öyrənmişdim. Mənim dil öyrənməyə
istedadım var. Polyak, rus, ispan, alman dillərində danışıram.
Dərzi olmaq istəmədim
- Fikirləşirdiniz ki, ulduz
olacaqsınız?
-
Yox əlbəttə! Məndə təkəbbür yoxdur. Sənətkar olmaq məcburiyyətində də deyildim.
Ancaq mahnı oxumağı sevirdim. Bu, mənə anamdan keçmişdi. Qoca vaxtlarında anam
simli musiqi aləti olan mandolinada çalmağı belə öyrənmişdi.Mən
Leninqrad Universitetindəki Psixoloji fakültəni bitirib, Polşaya qayıdaraq müəllimə
işləyər, sonra təqaüdə çıxardım, vəssalam. Məktəbdə 7 illiyi bitirəndən sonra
atalığım mənim işləməyimi tələb etdi. Yaxınlıqda tikiş fabriki var idi və o, mənim
dərzi olmağımı istəyirdi. Etiraz edib, «mən müəllimə olacağam» - dedim. "Nə? Mən
sənə çörək verməyəcəyəm! Gəzib, dolanıb yemək gətirəcəksən!» - deyəndə, "mən təqaüd
alacağam» - deyə cavab verdim. Təqaüd aldığım zaman o çox təəccübləndi.
Rusiyada oxumaq üçün seçimi qazandıqda isə, o, «mən heç nə başa düşmürəm» -
dedi.
Qısa ətəkdə və xizək çəkmələrində
keçən konsert
- Bronevski ilə tarixi görüş
taleyinizi müəyyənləşdirdimi?
-
O, məni polşalı tələbələrin xorunda oxuyarkən eşitmişdi və məndən kömək istədi,
onun materialı çatmırdı. Mən onun üçün bir neçə mahnı oxudum... O, çox heyrətləndi:
«Bunları haradan bilirsən?» - dedi. «Mən daha çox bilirəm» - dedim. Sonralar o
mənim haqqımda anasına danışmışdı. Erika Karlovna Leninqrad kapellasında
oxuyurdu, amma məşhur aktrisa ola bilməmişdi. Atası Aleksandr Semyonoviç dənizçi
- ikinci dərəcəli kapitan idi. Anası məni nahara qonaq çağırmasını tapşırmışdı.
Ata-anası mənə diqqətlə baxır və mənim gəzəyən olmadığıma şübhə edirdilər. Sadə
şaxtaçı qızı olduğumu bilib sakitləşdilər.1955-ci
ilin Yeni il gecəsi Bronevski: «konservatoriyada professorlar üçün konsert təşkil
olunub, sən də bir-iki mahnı ilə çıxış elə» - deyə mənə təklif etdi. Və budur,
mən ağ-yaşıl sviter və sadə, qəhvəyi rəngli ətəkdə səhnəyə çıxdım. Bayırlıq
tuflim olmadığından, xizək çəkmələri geyinmişdim. Bu, böyük məharət idi. Belə çəkmələri
yalnız varlılar geyinərdi. Mən «Qırmızı avtobus»u oxudum. Zal heyrətdən dondu.
San Sanıça baxdım, birdən hər kəs alqışlamağa başladı. Bu mahnını dörd dəfə
oxumalı oldum. Bronevskidən «Şura, bu nə idi?» - deyə soruşanda, «sən onların
xoşlarına gəlmisən» - dedi.
- Və yuxudan məşhur ayıldınız?
-
Xoşbəxt idim ki, xoşlarına gəlmişdim. Belə bir məqsədim yox idi – mən yalnız
oxumağı sevirdim.
- Beləcə Bronevskiyə ərə getdiniz?
-
O, məni məftun etdi. Həm ağıllı, həm də ziyalı idi. Hər şeyi havada qapırdı.
Karikaturalar çəkir, oranjirovkalar edirdi. O, fövqəladə istedadlı idi və məndən
məşhur aktrisa yaratdığına görə minnətdaram. San Sanıçın sayəsində Edita Pyexa
yarandı.
- Bronevski sizə evlənməyi necə təklif
etdi?
-
Bunu mən ona təklif etdim. Mən katolik idim. Bir gün valideynləri evdə
olmayanda, o mənə qalmağı təklif etdi. Etiraz edə bilmədim. O mənə elə gözəl
qulluq edirdi ki. Sonra biləndə ki bakirəliyimi itirmişəm, ona dedim ki, məni
almalısan. Və biz "zaqs”a getdik. Bir il anam məktublarıma cavab vermədi ki, «sən
kasıba ərə getmisən!» Sonralar biz anamın yanına qonaq gedəndə məni bağışladı.
San Sanıç piano arxasına keçib Polşa mahnılarını oxumağa başladı. Bu, anamı həyəcanlandırdı:
«Necə istedadlı musiqiçidir, özü də yaxşı insandır» - dedi.
- Bronevski ilə 20 illik nikahdan
sonra ayrıldınız?
-
O, qısqanclıq xəstəliyinə tutulmuşdu. Mağazalara gedib-qayıdanda, o, «harada
veyillənirdin?», «kiminlə idin?» - deyirdi. «Şura, mən 5 mağazada oldum, amma
heç nə tapa bilmədim, atelyedə isə mənə paltar tikməyə söz verdilər» - deyə
cavab verdim. «Paltar nəyinə lazımdır?», «Nədi, olmaya sevgilin var?» -
qısqanclıqları bitib-tükənmirdi. Onun mövzuları artıq bunlar idi.Şura
Bronevski artıq uzun illərdir ki, aramızda yoxdur. Əgər ayrılmasaydıq, vəziyyətinin
ağırlaşmasına imkan verməzdim və onu tək qoymazdım. İndi düşünürəm ki, onun
ölümündə mənim də günahım var.
Dağılmış komadan səliqəli ev
yarandı
- Bu yaxınlarda qardaşınız sizi
görməyə gəlmişdi? Uzun müddətdir ki, onunla ünsiyyət qurmursunuz.
-
Bəli, mən elə xoşbəxt idim ki... «Yuzef, gəlişinə anamız necə də sevinərdi. O,
səmalardan baxır və görür ki, biz görüşdük» - deyirəm. Qardaşımın 73 yaşı var.
O, milis işçisi idi. Qızının adını anamın xahişi ilə Edit qoyublar, bir də oğlu
var - Tomaş.Aramızda
anlaşılmazlıq olmuşdu. Sonradan başa düşdü ki, o, səhv edir və biz barışdıq.
Telefonla da əlaqə saxlayırıq və mən hərdən Polşaya da gedirəm. İndi isə o, gəlib.
O da görüşdüyümüz üçün məmnundur. «Sən burda yaşayırsan? Sənin öz evin var?» -
deyə soruşanda, "bəli, Yuzef, ata Karlo kimi çox şumladım, bax, bu evi tikdim.
Bura malikanə olmasa da, sadəcə kiçik bir evdir. Mən burada düşünə bilirəm”
dedim.Bilirsiniz,
mən bu evi necə aldım? Burada taxta ev dururdu, bir otaq aşağıda, ikinci mərtəbədə
çardaq vardı, bir də nərdivan. Tanışlarım mənə bildirdilər ki, evin sahibi onu
satır. Mən gəlib soruşdum: «Neçəyə satırsan?» - «Sizin nə qədər pulunuz var?» -
«25 min rubl» Bu, kitabım üçün 20 ilə yığdığım pul idi. Ev sahibi dedi ki, «bəs
edər». Mən də hamısını ona verdim.
- Artıq vermisiniz.
-
Bəli. Sonralar qonşular mənə gülürdülər: o, zibillikdə tikinti materialları
yığırdı. Qorbaçov hakimiyyətdə olduğu zamanlarda çıxış üçün müqavilə qiymətləri
var idi. Əvvəllər mən solo-konsert üçün 38 rubl alırdım, burda isə soruşurlar ki,
1000 rubl bəs edərmi? 30 konsertdən – 2-3 aydan sonra mənim pulum oldu ki, bu
xarabalığı dağıdıb ev tikim. Əvvəlcə zavoddan qırmızı kərpicləri aldım və heç
fikirləşmədim ki, gözətçi tutum. İki gündən sonra gələndə hamısının
oğurlandığını gördüm. Ona görə də ağ kərpicdən tikdirməli oldum. Nə qədər çətinlik
olsa da, ev ürəyimcə alındı. İndi bu evdə sakit yaşayır, düşünməyə vaxt
tapıram. İtim Musya yaxın dostumdur. Onu yoldan götürmüşəm, maşın vurmuşdu. O
vaxt 4 aylıq idi, indi 13 yaşı var. Tezliklə biz Musya ilə dost olduq və o, səsini
kəsdi. Hər gün onu təmiz havada gəzintiyə çıxarıram.
- Bəs səhnədə çıxış etmək necə, zəhlənizi
tökməyib ki?
-
Heç vaxt... Amma gücüm artıq əvvəlki deyil. Əvvəllər ayda 30-40 konsert verirdim,
indisə istəmirəm və bacarmıram. Həm də ehtiyacım da yoxdur, yaxşı təqaüd
alıram. Şanslı adamam: vaxtın sınağından çıxmışam. Allahın verdiyi ömrü
yaşayacağam. Bəxtimdən mənə verdiklərinə görə çox razıyam. Müğənni olmağı
bacardığım və heç kimdən asılı olmadığım üçün şanslıyam. Xoşbəxtəm ki, həyatımda
məni başa düşən, dürüst insanlara rast gəlmişəm. Heç kimdən heç bir şey istəməmişəm,
yalnız məni başa düşməklərini istəmişəm. Mahnılarımdan birində deyilir: «Dünyada
çox yaxşı insanlar var, tək deyilsiniz, mən də tək deyiləm». Çox çətin olsa da,
qazanacağınıza inanmalı və güclü olmalısınız.
Rusiya
mətbuatından çevirdi
Təranə
Məhərrəmova