Sinxronisti tanıdan tərcümənin keyfiyyətidir - Peşə
Rima Əhmədova: "Universiteti bitirib 3 iş yeri dəyişdiyimdə,
hələ də sinxronistin gündəlik həyatı haqqında məlumatım yox idi, amma mən onu
istəyirdim”
Anasının
istəyi ilə tərcümə sahəsində təhsil alıb. Ancaq o, bu yönləndirmədən peşman
deyil, hətta bundan çox məmnundur. Deyir ki, hər dəfə tədbirlərdə iştirak edib
evə qayıdanda, anasına təşəkkür edir. Müsahibimiz Azərbaycan, rus, ingilis dillərində
sinxron tərcüməçi işləyən Rima Əhmədovadır. Qeyd edək ki, Rima Əhmədova Azərbaycan
Dillər Universitetində tərcümə üzrə həm bakalavr, həm də magistr təhsili alıb.
- Rima xanım, tərcümə sahəsində təhsil almaq öz
arzunuz idi?
- Yox,
anamın istəyi əsasında seçim etmişdim. Anam uşaqlığımdan hiss edib ki, bu peşə
mənə daha uyğundur. Həmişə məni tərcüməçi gördüyünü deyirdi. Mən də onun bu istəyi
əsasında seçim etdim.
- O vaxt özünüzün başqa ixtisasa marağınız yox idi?
- Düzü,
məktəbdə oxuyanda, gələcəkdə hansı peşədə çalışmaqla bağlı düşünmürdüm. Çünki məktəbdə
peşələrlə bağlı məlumatlandırılma cəhətdən bir iş aparılmamışdı. Avropada məktəb
vaxtı uşaqlara peşələrlə tanışlıq imkanı yaradılır, onlarda sahələrlə bağlı müəyyən
təsəvvür formalaşır və nə istədiklərini, əmək bazarındakı tələbi, proqnozları
bilərək seçim edirlər. Əfsus ki, bizdə bu cəhətdən işlər yoxdur. İndi-indi bu
istiqamətdə nələrsə etməyə başlayırlar.
- Ananızın istəyi əsasında seçim edib, universitetə
qəbul oldunuz. Təhsil müddəti necə keçdi? Tərcümə ilə bağlı fikirləriniz dəyişmədi
ki?
- Əslində,
gözləyirdim ki, öz sahəmizlə bağlı təcrübə də keçəcəyik, sinxron tərcüməçilərlə
tanış olacağıq. Amma universitet dövründə
bunları görmədik. Ona görə, sinxron tərcüməçi kimi işə başlamağım bir az gec
oldu, universiteti bitirib 3 iş yeri dəyişəndən sonra sinxron tərcüməyə gəldim.
Amma tərcümə ilə bağlı fikrim universitet vaxtı qətiyyən dəyişmədi. Bu gün hər
dəfə tədbirlərdə iştirak edib evə qayıdanda, anama təşəkkür edirəm. Nə yaxşı ki
məni bu ixtisasa yönəldib.
- Sinxron tərcümədən öncə hansı sahələrdə işlədiniz?
-
Universiteti bitirəndən sonra bir il qeyri-hökumət təşkilatında, bir il də neft
şirkətində köməkçi kimi işlədim. 3 il isə dünyanın 4 böyük audit şirkətindən
biri olan EY (Ernst & Young) şirkətinin Azərbaycan
nümayəndəliyində tərcüməçi vəzifəsində çalışdım. O iş yeri mənim üçün gözəl təcrübə
oldu. Çünki səhərdən axşama qədər tərcümə işləri görürdüm. Əsas işim yazılı tərcümə
olsa da, arada şifahi tərcümələrə də gedirdim. Neft şirkətində işləyəndə də bəzən
şifahi tərcümələr edirdim. Ardıcıl tərcüməyə gedəndən sonra hiss etdim ki, istədiyim
yazılı deyil, şifahi tərcümədir.
- Bəs o illər
sizin üçün necə keçdi?
- Müxtəlif
işlərdə çalışdım, amma daxilimdə həmişə sinxron tərcüməçinin həyat tərzini
fikirləşirdim, onu arzulayırdım. Çox qəribəsi odur ki, universiteti bitirib 3
iş yeri dəyişdiyimdə, hələ də sinxronistin gündəlik həyatı haqqında məlumatım
yox idi, amma mən onu istəyirdim. İndi başa
düşürəm ki, içimdə arzuladığım iş, sinxron tərcüməçinin həyat tərzi idi.
Hər bir insan içində nə istədiyini bilir. Ona görə, içinə baxmaq lazımdır, ətrafa
yox.
- Yazılı və ardıcıl tərcümə ilə müqayisədə, sinxron
tərcümə daha çətindir. Sinxrona keçid prosesi necə getdi?
-
Sinxron tərcümə ilə məşğul olmaq üçün ilk növbədə təcrübə yığmaq lazımdır.
Bunun üçün isə ən yaxşı üsul yazılı tərcümədən başlamaqdır. Çünki yazılı tərcümələr
etdikcə, yeni terminlər, ifadələrlə qarşılaşırsan, biliyin artır. Mən də yazılı
tərcümə ilə başladım, sonra ardıcıl tərcüməyə keçdim. Bir neçə il ardıcıl tərcümə
ilə məşğul olandan sonra isə sinxron tərcüməyə yönəldim.
- Qrup yoldaşlarınızın neçə faizi hazırda sinxron tərcümə
sahəsindədir?
- Biz
qrupda 5 nəfər idik, paralel qrupda isə 7 nəfər var idi. Bu iki qrupdan yalnız
mən sinxron tərcüməçi oldum. Hətta alman, ispan, fransız dillərində oxuyan
yoldaşlarımdan da, bu gün sinxron tərcümədə olanları görmürəm.
- Sinxron tərcüməçilərin çoxu gənclər deyil, daha
yuxarı yaşlardadır. Siz artıq 30 yaşda bu sahə ilə məşğul olmağa başlayıbsınız.
Sinxron tərcüməçi kimi yetişmək üçün özünüz nələr edirdiniz?
- Hər
gün oxuyurdum, müəyyən ifadələr, terminlər yazırdım. Bir dəftərçəm var, yeni
sözlər, ifadələr gördükdə orda qeyd edirəm. Sonra boş vaxtlarım olanda, yenidən
onları vərəqləyib baxıram, yadıma salıram. Davamlı olaraq işlədiyim dillərdə
videolara qulaq asıram, çünki bu iş elədir ki, qulaqların bu dildə danışığa
alışmalıdır. Bir də ki Avropa İttifaqının xüsusi saytı var, orda sinxron tərcümədə
dilini inkişaf etdirmək üçün qısa videolar yerləşdirilib, onları dinləyirdim.
Özümü yetişdirmək üçün bunları edirdim. Azərbaycan Gənc Tərcüməçilər Assosiasiyasının
xətti ilə Elmar Fərəcov, İsrafil Xakiyev mənə imkan yaratdılar ki, ən azından,
onların yanında oturub işlərini müşahidə edim, qulaq asım, tərcümələr edim.
- Dediniz ki, davamlı olaraq özünüzü inkişaf etdirirsiniz,
yeni sözlər öyrənirsiniz. Maraqlıdır, iş prosesində bilmədiyiniz, sizin üçün
yeni olan bir sözlə qarşılaşanda vəziyyətdən necə çıxırsınız?
- Biz tərcüməçilərin
kompüter kimi gözəl köməkçiləri var. Həmişə tədbirdən öncə internetə qoşuluruq.
Kompüterimdə lüğətlərim var, bilmədiyim söz olanda, anında kompüterdə onu
axtarıb tərcüməsini tapıram. Sürətlə onu edirik. Bu da təcrübə ilə əldə olunan
bir şeydir. Yeni başladığımda bu, bir az çətin olurdu. Belə olan halda bildiyim
kimi tərcümə edirdim, sonra lüğətdə sözü tapıb, daha doğru tərcüməni verirdim.
Beləliklə, kiçik boşluq hiss olunmurdu.
- Hər işdə
incə detallar olur. Sizin işdə bunlar nələrdir?
-
Sinxron tərcümə elədir ki, biz məruzəçinin səs tonunu da auditoriyaya
çatdırmalıyıq. Düzdür, sözlər məna daşıyır, amma o sözlərin necə deyilməsi, vurğunu harda qoyulması da tərcümədə
önəmlidir. Sırf sözlər tərcümə olunsa, bu kimi məsələlərə diqqət edilməsə, mənada
dəyişiklik ola bilər ki, bu da heç də peşəkar iş sayılmır.
- Maraqlıdır, bir sinxron tərcüməçi davamlı olaraq
nə qədər müddət tərcümə etməlidir? Bununla bağlı standart varmı?
- Avropa
standartlarına uyğun olaraq, bir sinxronçu 30-40 dəqiqə işlədikdən sonra fasilə
verməlidir. Çünki beyin saatlarla eyni keyfiyyətdə diqqətini toplaya bilmir. Təəssüf
ki, bizdə vəziyyət fərqlidir, bir tərcüməçi bəzən bütün günü tərcümə edir.
- İşinizin ən maraqlı tərəfi nədir?
- İş
rejimi deyərdim. Elə gün olur ki, gün ərzində bir saat işləyirsən, elə gün olur
ki, yarım gün, elə gün olur ki, bütün gün. Elə gün də olur ki, iş olmur, evdə
oturub öz işlərinlə məşğul olursan. Digər maraqlı tərəfi odur ki, hər dəfə müxtəlif
istiqamətli tədbirlərə gedirsən, fərqli adamların çıxışlarını tərcümə edirsən və
bu zaman onlardan nələrsə də öyrənirsən.
- Tanınan
simalardan kimə tərcüməçilik edibsiniz?
- Mədəniyyət
və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, "Azərbaycan Dəmir
Yolları” QSC-nin sədriCavid Qurbanov yadımdadır. Nazirlər,
nazir müavinləri çox olub. Bundan əlavə, ABŞ-ın ən
məşhur müasir dizaynerlərindən biri Kərim Rəşid, Maykl Ceksonun ən yaxın
dostu və cərrahı Patrik Traysi, Amerika rəssamı Şeyn Qaffoq, Amerika, Fransa və
İsrail səfirləri və s.
- Sinxron tərcüməçilərdə
hansı keyfiyyətlər olmalıdır?
- Diqqətli
dinləmək, gözəl danışıq, diksiya bacarığı olmalıdır. Stressə dözümlü olmaq da
önəmlidir. Sinxronçu həm əqli, həm də fiziki olaraq dözümlü olmalıdır. Yaxşı
yaddaş da lazımdır. Sinxron tərcümədə uzunmüddətli yaddaşa ehtiyac yoxdur, amma
qısamüddətli yaddaşın yaxşı olması vacibdir.
- İş prosesində qarşılaşdığınız, amma sevmədiyiniz
nələrsə var?
- Var (gülür).
Azərbaycanda, xüsusilə, dövlət qurumlarının tədbirlərində bəzi məruzəçilər əvvəlcədən
material paylaşmadan, yazılı məruzəni qarşılarına qoyub çox sürətlə oxumağa
başlayırlar. Heç düşünmürlər ki, tərcüməçilər onların fikrini onlarla eyni
zamanda, başqa dildə auditoriyaya çatdırmalıdırlar. Təəssüf ki, bunu unudurlar.
Xarici qonaqlar həmişə tərcüməçiləri nəzərə alırlar.
Digər
sevmədiyim məqam da var. Belə ki, adətən, tədbirlər üçün öncədən müəyyən gündəlik
hazırlanır. Gündəliklərə baxanda görürsən ki, 1.5-2 saatdan sonra fasilə verilməlidir.
Tədbirdə tərcüməçi təkdirsə, onu əvəzləyəcək başqa bir tərcüməçi yoxdursa, bu
fasilə mütləq olmalıdır. Bəzən fasilə məqamında moderator deyir ki, əziz
iştirakçılar istəyirsinizsə, çaylarınızı götürün, biz davam edək. Amma arxa
planda fasiləsiz işləyən sinxronisti fikirləşmirlər.
- Bəs gəlirlilik cəhətdən necə sahədir?
- Hətta
bu sahədə yeni başlayanlar üçün belə, gəlirli sahədir.
- İş prosesində baş verən nəyi unutmursunuz?
- Bir dəfə
tədbir iştirakçılarından biri bizə yaxınlaşıb şokolad verdi və təşəkkürünü
bildirdi. Dedi ki, sinxron tərcümə çox çətindir və siz bunun öhdəsindən çox gözəl
gəlirsiniz, ona görə, sizə belə kiçik bir hədiyyə gətirdim. Kimsə fikirləşə bilər
ki, balaca şokoladdır, amma mənim üçün əsas olan, onun işimizə verdiyi dəyər,
diqqətidir. Bu, həmişə olmur. Bir çox hallarda tədbirlərdə sinxronistləri
unudurlar.
- Sinxronçular adətən üzdə deyil, auditoriyadan kənarda
"budka”larında otururlar. Yəni arxa planda olurlar. Maraqlıdır, bu sahədə
tanınmaq necə prosesdir?
-
Sinxronisti tanıdan tərcümənin keyfiyyətidir. Əgər keyfiyyətli tərcümə edirsənsə,
qulaqlara yatan, xoş səsin varsa, o zaman səni tanıyacaqlar. Bir çox DJ-ləri
üzdən tanımırıq, amma onların işi adlarını bizə tanıdır.
- Boş vaxtlarınızı necə dəyərləndirirsiniz?
- Kitab
oxuyuram. Məsələn, psixologiya mənim üçün maraqlıdır, o istiqamətdə kitablar
oxuyuram. Bundan başqa kapoyera ilə məşğul oluram. Aradabir at da sürürəm.
Dostlarla, ailə ilə vaxt keçirirəm.
Aygün Asimqızı