Magistr təhsilinə maraq niyə azalıb?
Gənclər
təhsilin bu pilləsində yeni praktiki biliklər qazanmadıqlarından
şikayətlənirlər
"Magistraturaya
daxil olanda öz ixtisasımla bağlı yeni biliklər qazanacağımı düşünürdüm. Amma
ilk dərsdən məlum oldu ki, elə bakalavr mərhələsində imtahan verdiyimiz fənlər
təkrar tədris ediləcək. Müəllimlər də eyni idi. Çox vaxt dərslərə gəlmirdim.
Çünki eyni şeyləri oxumaqdan bezmişdim. İndi düşünürəm ki, boş yerə iki ilim
hədər getdi. Bu müddət ərzində iş təcrübəsi qazansaydım, daha faydalı olardı.
Çünki təhsili bitirib iş axtardığım zaman başa düşdüm ki, mənim magistr olmağım
heç kimə maraqlı deyil. İndi əmək bazarında təcrübə tələb olunur. Yəni belə
desək, magistr diplomu sənə heç bir üstünlük qazandırmır”.
Bu
sözləri bizimlə söhbətində Xəyalə Bünyatova söylədi. Xəyalə ölkəmizdə magistr
təhsili alan minlərlə tələbədən biridir. Belə nümunələr əslində həddən artıq
çoxdur. Yazını hazırlayarkən sosial mediada tələbələr arasında kiçik sorğu
keçirdik. Sorğunun nəticələrinə əsasən, əksər tələbələr magistr dərəcəsi
almağın onlara xüsusi üstünlük qazandırmadığını söylədi. Bir qisim isə elmi
dərəcə xatirinə magistraturanı oxuduğunu söylədi. Sorğuda iştirak edənlər
arasında təhsilini yarımçıq qoyanlar da var idi.
Təəssüf
ki, son dövrlər gənclərin əksəriyyəti düşünür ki, Azərbaycanda magistr təhsili
vaxt itkisindən başqa bir şey deyil. Görəsən həqiqətən də belədirmi?
Ümumiyyətlə magistr təhsili gənclərin karyera qurmasında hansı rol oynayır?
Gənclərə elə bir şərait yaradılmalıdır ki...
Əsas
səbəblərdən birinin təhsilin keyfiyyəti ilə bağlı olduğunu söyləyən Gənc
Alim, Aspirant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri, fəlsəfə doktoru İlqar Orucov bildirdi ki, ali təhsil
ocaqlarımızda təhsilin keyfiyyətinin artırılmasına ciddi ehtiyac var: "Bu mənada
gəncləri qınamaq da olmur. Magistr təhsilinin inkişafı ilə bağlı müəyyən
qərarlar qəbul olunur. Əsas hədəf magistr təhsilinin keyfiyyətini artırmaqdır.
Təəssüflər olsun ki, dünya və Avropa universitetləri ilə müqayisədə biz çox
geridə qalmışıq. Məsələnin digər bir tərəfi ondan ibarətdir ki, gənclər elmlə
məşğul olmaqdansa, pul qazanmaq, iş həyatına atılmaq istəyir. Hər kəs bakalavrı
bitirib işlə təmin olunmaq istəyir. Çünki əmək bazarının tələbləri arasında
təcrübə əsas şərtdir. Ona görə də magistratura və doktorantura təhsili almaq
istəyənlərin sayı azalır. Bütün hallarda düşünürəm ki, dövlət bu məsələdə
müəyyən addımlar atmalıdır. Tədris proqramları dünya ölkələri ilə müqayisədə
xeyli geridədir. Buna görə də gənclərimizin Avropa universitetlərinə marağı
günü-gündən artır. Əlbəttə, bu sevindirici haldır. Amma bu, çıxış yolu demək
deyil. Gənclərə elə bir şərait yaradılmalıdır ki, onlar öz ölkəmizdə elmin
inkişafına yeni töhfələr verə bilsin”.
Tələbələr heç nə öyrənmir
Təhsilin idarə edilməsi üzrə ekspert Qoşqar
Məhərrəmovunsözlərinə
görə, gənclər öz şikayətlərində müəyyən qədər
haqlıdırlar: "Magistr pilləsində təhsil alan tələbələrlə söhbət etdiyim zaman
görürəm ki, onların əksəriyyəti dərsə getmir. Bir çox tələbə deyir ki, dərs
yoxdur, yaxud dərsə getməsək də, heç bir problem olmur. Dərslərdə iştirak edən
tələbələr isə deyir ki, müəllimlərin əksəriyyəti də buna etiraz etmir. Ona görə
də tələbələrin magistr təhsilinə marağı olmur. Ölkədə bir neçə ali təhsil ocağı
var ki, magistraturada oxuyan tələbələr dərslərdə iştirak edir. Bir çoxları isə
sırf dərəcə almaq üçün magistr təhsili alır. Gənclər tədris müddətində heç bir
yeni praktiki bacarıq qazanmırlar. Bəzi universitetlərdə tələbə dərsdə iştirak
etmədən dissertasiya işini yazmaqla diplom alır. Dünya təcrübəsində tələbələr
dərs kreditlərini başa vurduqdan sonra elmi iş yazır. Bəzi universitetlərdə isə
elmi iş əvəzinə layihə hazırlanır. Azərbaycanda universitetlərdə tədris olunan magistratura
proqramlarında tələbələr heç nə öyrənmir. Ona görə də bir qisim tələbə
təhsilini yarıda saxlayır. Düşünürəm ki, bu yanaşma dəyişməlidir. Bakalavr
təhsilində alınan biliklərin yoxlanılmasına ciddi ehtiyac var. Hazırda magistr
pilləsinə qəbul şərtlərinə müəyyən dəyişikliklər təklif olunur. Magistr
təhsilinə daha ciddi yanaşma tətbiq olunmalıdır. Pedaqoji heyət ənənəvi yanaşmasını
ləğv etməlidir. Sistem xarici universitetlərin sistemi ilə eyni olsa da,
müəllimlərin dərsə yanaşması fərqlidir. Bu kimi səbəblər magistr təhsilinə olan
marağı azaldır”.
Dərəcə əldə etmək xatirinə oxumaq lazım deyil
Təhsil məsələləri
üzrə mütəxəssis Hümeyir Əhmədovbildirir ki, dərəcə almaq xatirinə magistr
təhsili almaq lazım deyil: "Magistr təhsili tam ali
təhsil deməkdir. Düzdür, elə ixtisaslar var ki, magistr təhsilinə böyük ehtiyac
yoxdur. Həmin ixtisasları bitirən bakalavrlar təyinatı üzrə çalışa bilər. Amma
elmlə məşğul olmaq istəyən şəxslər üçün magistr dərəcəsi önəmlidir. Gənclər
arasında magistr təhsilinə marağın olmamasının əsas səbəbi əksər
universitetlərdə bakalavrda keçirilən tədris proqramının təkrar olmasıdır. Bu
məqamda gənclərlə razılaşmaq olar. Ümid edirəm ki, bu sahə üzrə aparılan
islahatlar öz nəticəsini verəcək. Hər bir gənc əvvəlcədən öz istiqamətini
müəyyən etməlidir. Elm sahəsi ilə məşğul olmaq istəyən şəxslər təhsilini davam
etdirə bilər. Hər kəs öz qarşısına məqsəd qoymalıdır. Qiymət almaq, yaxud
dərəcə əldə etmək xatirinə oxumaq lazım deyil. Hər bir tələbə öyrənmək xatirinə
oxumalıdır. Əgər təhsili bitirəndə, "mən nə öyrəndim” sualına cavab verə
bilmirsənsə, deməli sən universitetdə vaxtını boşa keçirmisən”.
Magistr təhsilinin yenilənməsinə ehtiyac var
Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, tələbələr magistraturada heç bir yeni mənzərənin şahidi
olmur: "Magistratura pilləsinə qəbul
2006-cı ildən etibarən Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən həyata keçirilir. O
vaxta qədər qəbul ali təhsil müəssisələri tərəfindən aparılırdı. Magistr
təhsilin yüksək pilləsidir və bu dərəcəni alan şəxslər ixtisaslaşmış kadr olur.
Təəssüflər olsun ki, son illərdə magistratura təhsili alanların işə qəbul faizi
olduqca aşağı səviyyədədir. Müvəffəqiyyət göstəricisi yüksək olanların böyük
əksəriyyətini bakalavr pilləsini bitirən şəxslər təşkil edir. Çünki ali təhsil
müəssisələrində magistratura təhsili istənilən səviyyədə deyil. Magistraturada
tədris edilən fənlərin tədris proqramı və ədəbiyyat siyahısı bakalavrla eyniyyət
təşkil edir. Yəni, tələbələr magistraturada heç bir yeni mənzərənin şahidi
olmur. Eyni ədəbiyyat, eyni müəllimlər, eyni fənlər tədris olunur. Ona görə də
magistraturaya qəbul olunanların sayında azalma müşahidə olunur. 2015-ci ildə
magistraturaya qəbul olmaq istəyənlərin sayı 23 min nəfər idisə, bu il bu rəqəm
10 minə qədər azalıb. Çünki əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadr
hazırlığı həyata keçirilmir. Digər tərəfdən, təhsil haqları kifayət qədər
yüksəkdir. Gənclərin əksəriyyəti bütün bunları nəzərə alaraq magistr təhsilini
xarici ölkələrdə alır. Bu gün xaricdə magistr təhsili almağa gedənlərin sayı
səkkiz min nəfərdən çoxdur. Bu göstəricinin üç min nəfəri qardaş ölkə
Türkiyənin payına düşür. Çünki əksər xarici universitetlərdə təhsil haqları
aşağı, təhsilin keyfiyyəti isə yuxarıdır”.
Ekspert
düşünür ki, ölkəmizdə magistr təhsilinin yenilənməsinə ehtiyac var: "Bilik və
bacarıqların qiymətləndirilməsində yeni baxışa ehtiyac var. Universitetlərimiz
plan yeri doldurmağa və təhsil haqqının ödənilməsinə çalışır. Dünya
təcrübəsində bu pillədə təhsil alanlar ixtira, kəşf, yeni layihələr icra edir. Bizdə
isə tədris olunan ədəbiyyatların əksəriyyəti köhnə kitablardır. Bu kitabların
çoxu müasir əmək bazarının tələblərinə cavab vermir. Tələbələrin beynəlxalq
indeksli jurnallarda məqalələri çap olunmur. Bu kimi məsələlər zəruri tələb
kimi ortaya qoyulmalıdır”.
Universitetlər bazarın tələbinə uyğun iş qurmayıb
Magistr
təhsilini elmi-tədqiqat işinə ilkin addım kimi qiymətləndirən ekspert, dosent İsa Qasımov söylədi ki,
bu yolu seçənlər tədrisin tədqiqat növünə əhəmiyyət verməlidir: "Təhsilin bu
pilləsində tədqiqat işi apararaq öyrənmək lazımdır. Beynəlxalq təcrübədə
magistraturaya iki istiqamətdə müraciət olunur. Gənclərin bir qismi özlərini
akademik sektorda inkişaf etdirmək istəyir, digər bir qismi isə əmək bazarının
tələblərinə uyğunlaşmaq məqsədi ilə magistr təhsili alır. Çünki beynəlxalq
təcrübədə bu məsələyə önəm verilir. Magistratura oxuyan şəxslər əmək bazarında özünə
daha tez yer tapa bilir. Ona görə də bazarın tələbinə uyğun ixtisaslar seçilir.
Şəxsi müşahidələrimə əsasən, bizdə vəziyyət bir qədər fərqlidir. Belə ki, bakalavrda
təhsil alan gənclər buranı bitirdiyi zaman iş tapa bilmədiyinə görə magistr
oxuyur. Yəni, akademik göstəriciləri yaxşı olsa da, əmək bazarında özlərinə yer
tapa bilmir və buna görə də magistr oxumaq istəyirlər. Axı bu nəyi dəyişə
bilər? Digər tərəfdən, universitetlər bazarın tələbinə uyğun iş qurmayıb.
Magistr pilləsi təkcə kadr hazırlığı demək deyil. Tədrisin bu pilləsində
tələbələr elmi-tədqiqat işi ilə məşğul olur. Amma elmi-tədqiqat işlərində də
bazarın tələbinə uyğunlaşmaq lazımdır. Aparılan tədqiqat işinin elmə hansı
fayda verəcəyi əvvəlcədən müəyyən edilməlidir. Bizim universitetlərimizdə elmi-tədqiqat
işi zəif inkişaf edib. Bu sahəyə ayrılan büdcə də çox kiçikdir. Bütün bu
faktlar isə magistr pilləsinə marağın aşağı düşməsinə səbəb olur. Ona görə də
ali təhsil ocaqları əmək bazarı ilə əlaqədə olmalıdır. Digər tərəfdən, dövlət
elmi-tədqiqatın inkişafına ciddi diqqət ayırmalıdır”.
Şəbnəm Mehdizadə
Yazı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 31 dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə keçirdiyi fərdi jurnalist yazıları
müsabiqəsinə təqdim edilir