“Lavrov o ifadələri ilə Ermənistan cəmiyyətində çox ciddi qarışıqlıq yaratdı”
Elşad Mirbəşir: "Rusiya belə bir mövqe nümayiş
etdirməsə belə, Paşinyanı zəiflətmək və Ermənistana təsir imkanları kifayət qədər
böyükdür”
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi məsələsində bu günlərdə diqqəti çəkən yeni məqamlar
özünü göstərməyə başladı. Belə ki, Rusiya XİN rəhbəri Lavrovun Qarabağ münaqişəsi
ilə ilə bağlı açıqlaması, bunu Ermənistan XİN rəhbərinin təkzib etməsi və Azərbaycan
rəsmilərinin Yerevana etiraz bildirməsi
və sair kimi məsələlər oldu. Milli Məclisin deputatı, siyasi elmlər doktoru, politoloq Elşad Mirbəşirlə
bu mövzular ətrafında söhbətləşdik.
-
Elşad müəllim, Qorçakov Fondunun təşkil etdiyi onlayn "dəyirmi masa"
zamanı Rusiyanın Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlər hansı məsələlərdən xəbər verir?
- Lavrovun
səsləndirdiyi fikirlərdə yeni heç nə yoxdur. Belə ki, münaqişənin mərhələli həll
variantına uyğun olaraq, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların Azərbaycana
qaytarılması təmin olunmalı idi. Qaçqın və məcburi
köçkünlər ərazilərə qayıtmalı və bundan sonra Dağlıq Qarabağın status məsələsi
öz həllini tapmalı idi. Lavrov,
sadəcə olaraq, yenilənmiş Madrid prinsiplərində əks olunmuş məqamları təkrar
etdi. Məsələnin digər tərəfi isə Rusiyanın xarici işlər nazirinin məsələyə
indiki şərtlər daxilində yenidən diqqət yetirməsidir. Hesab edirəm ki, bizim elə
diqqət edəcəyimiz məqam,
məhz bundan ibarətdir. Bu,
hər şeydən öncə ondan xəbər verir ki, Rusiya tərəfi Azərbaycanla münasibətlərin
xarakterini, sözün həqiqi mənasında, strateji müttəfiqlik kimi qəbul edir. Yəni
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, eləcə də rusiyalı həmkarı Vladimir Putin Azərbaycanla
Rusiya arasında münasibətlərin ən yüksək səviyyədə olduğunu dəfələrlə qeyd
ediblər. Həqiqətən də bu gün Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətinin başlıca
prinsipini təşkil edən əsas məqam ondan ibarətdir ki, biz dünya ölkələri ilə bərabərhüquqlu
münasibətlər qururuq, əməkdaşlıq edirik. Azərbaycan xarici siyasətini çox uğurla
həyata keçirməklə özünün milli maraqlarını müvəffəqiyyətlə müdafiə edə bilir. Təbii
ki, digər dünya dövlətləri kimi Rusiya da Azərbaycanın müstəqil siyasətini, ölkəmizlə
əməkdaşlıq etmək üçün yüksək potensiala malik olduğunu qəbul edir. Rusiya
siyasi elitasında real düşüncə tərzi ondan ibarətdir ki, heç bir potensiala
malik olmayan, regionda işğalçılıq siyasəti həyata keçirərək bütövlükdə təhlükəsizliyə
çox ciddi təhdid yaradan Ermənistanla deyil, məhz əməkdaşlıq üçün hərtərəfli
potensiala malik olan və regional təhlükəsizliyin problemlərini həll etməyə
qadir olan Azərbaycanla əməkdaşlıq etmək lazımdır. Hesab edirəm ki, məhz
Lavrovun indiki şəraitdə məsələyə diqqət yetirməsinin arxasında duran başlıca məqam
bundan ibarətdir.
Məsələnin digər tərəfi isə odur ki, artıq dünya
miqyasında yeni reallıqlar meydana gəlməkdədir.
- Rusiya tərəfinin ilk dəfə belə
fikirlər səsləndirdiyini nəzərə alsaq, Ermənistanın reaksiyası buna
adekvat idimi? Ermənistan XİN rəhəbəri Mnatsakanyanın Lavrovu təkzib etməsinin
arxasında hansı səbəblər dayanır?
- Paşinyan
hakimiyyətə gəldiyi ilkin vaxtlarda Rusiyanın əsas təşəbbüskarı olduğu Avrasiya
İttifaqı, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının, belə deyək, əhəmiyyətsizliyini
əsaslandırmağa çalışdı. Bütün bunlar Rusiya ilə Ermənistanın münasibətlərini sərinləşdirən
məqamlar kimi qiymətləndirilməlidir. Təbii ki, işğalçılıq siyasətini həyata
keçirən Ermənistanla Rusiya arasındakı münasibətlərin bu və ya digər dərəcədə sərinləşməsi, ərazi
bütövlüyünü təmin etmək istəyən, ədalətli mövqe nümayiş etdirən Azərbaycanın
maraqlarına cavab verir. Məsələnin digər tərəfi isə ondan ibarətdir ki, artıq
Ermənistan rəhbərliyi işğalçı dövlət olduğunu etiraf edir. Bildiyiniz kimi,
fevral ayının 15-də Münxen Təhlükəsizlik Konfransında cənab İlham Əliyevlə
debat zamanı Paşinyan dolayısı yolla da olsa, Ermənistanın işğalçı dövlət
olduğunu etiraf etdi. Onun Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə bəraət qazandırmaq üçün uğursuz cəhdləri oldu.
Bütün bunlar təbii ki, dünya ictimaiyyətinin müvafiq yeni yanaşmasını sərgiləyir.
Azərbaycanın ədalətli mövqeyi beynəlxalq müstəvidə, eyni zamanda Rusiya tərəfindən
daha ciddi qəbul olunmaqdadır. Bütün bunların fonunda hesab edirəm ki, biz, artıq Azərbaycanın maraqlarına
cavab verən mövqelər müşahidə etməkdəyik ki, bunu Lavrovun timsalında
vurğulamaq olar.
Məsələnin vacib tərəfi ondan ibarətdir ki, Lavrov o
ifadələri ilə, yəni Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların Azərbaycana
qaytarılmasını münaqişənin tənzimlənməsi istiqamətində bir addım kimi dəyərləndirməklə
Ermənistan cəmiyyətində çox ciddi bir qarışıqlıq yaratdı və Mnatsakanyanın
Lavrovun fikirlərinə reaksiyası özünü çox gözlətmədi. Mnatsakanyan növbəti dəfə
Lavrovun səsləndirdiyi fikirlərə özünün etirazını bildirməklə, Ermənistanın işğalçılıq siyasətində
israrlı olduğunu nümayiş etdirdi. Yəni Ermənistan bu günə kimi bəyan edirdi ki,
o da yenilənmiş Madrid prinsiplərini qəbul edir, münaqişənin tənzimlənməsi
istiqamətində dinc mexanizmlərin tətbiq olunmasını istəyir. Amma sonuncu fikirləri
indiyədək Ermənistanın təqdim etməyə çalışdığı mövqeyi alt-üst etdi. Mnatsakanyan bir daha
səsləndirdi ki, nə Ermənistan cəmiyyətində, nə də qondarma rejimdə torpaqların
qaytarılması məsələsi qəbul olunmayacaq. Bu da bir daha ona dəlalət edir ki,
Ermənistana qarşı, sözün həqiqi mənasında, ciddi təzyiq rıçaqları işə
salınmalıdır. Regionda ciddi təsir imkanlarına malik olan Rusiyanın bu istiqamətdə
mövqeyinin daha da qətiləşməsi ilə gələcəkdə yeni reallıqların ortaya
çıxacağını ehtimal etmək olar. Bu da işğalçı Ermənistana öz yerini göstərməyə
imkan verəcək.
- Paşinyan və onun komandası niyə mərhələli
həll planı ilə bağlı ilkin razılaşmanı erməni cəmiyyətindən gizlədirlər?
- Əslində
erməni cəmiyyətindən heç nə gizlədilməyib. Yəni onlar
daxili auditoriyaya yönəlik bəyanatlar verirdilər. Sadəcə olaraq, bildirirdilər
ki, münaqişənin tənzimlənməsinin dinc vasitələrini dəstəkləyirlər. Ermənistan cəmiyyəti
də dərk edirdi ki, bu, hakimiyyətin deklorativ xarakterli bəyanatıdır və siyasi
gedişlərdir. Məsələnin digər tərəfi ondan ibarətdir ki, məsələn, Sarkisyan hakimiyyəti dövründə Ermənistan cəmiyyəti görürdü ki,
hökumət Rusiya ilə münasibətlərini bu və ya digər dərəcədə sabit saxlayır. Amma
2017-ci ildə Sarkisyan Avropa İttifaqı ilə assosiativ müqavilə imzalamaqla
Rusiya ilə münasibətlərinə bir növ xəyanət etmiş oldu. Təbii ki, onun hakimiyyətdə
dayaqlarının zəifləməsini şərtləndirən əsas amillərindən biri rolunda bu amil çıxış
etdi. Hazırda Paşinyan da, sadəcə olaraq, cəmiyyətə Rusiyanın bu mövqeyini izah
edə bilmir və Ermənistandakı indiki cəmiyyət-hakimiyyət münasibətlərində əsas gərginliyi
ehtiva edən məqam da məhz bundan ibarətdir. Yəni Rusiyanın dəstəyini itirmə
ehtimalları Ermənistanda çox ciddi şəkildə nəzərdən keçirilməkdədir. İndiyədək
Paşinyan və ya ondan əvvəl hakimiyyətdə olan Sarkisyan cəmiyyətə imitasiya xarakterli
addımları ilə bağlı izah etməyə çalışıblar ki, torpaqları verməyəcəyik, sadəcə
olaraq, danışıqlar prosesində iştirak edirik, status-kvonu saxlamağa çalışırıq.
Cəmiyyət də bununla barışırdı. Amma indi hakimiyyətin cəmiyyət üzərindən manevr
etmək imkanları məhdudlaşır. Rusiyanın timsalında bunu növbəti misal kimi göstərmək
olar. Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın ədalətli mövqeyini daha israrla qəbul
etməkdədir. Cənab İlham Əliyevin hücum diplomatiyası özünün ciddi nəticələrini
artıq verib. Dünya ictimaiyyəti Ermənistanı işğalçı kimi qəbul edir, Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü açıq mətnlə dəstəklənir, tanınır.
- Belə bir yanaşmalar var ki, Rusiya, əslində belə
açıqlamalar verməkdə səmimi deyil, məqsəd Paşinyanın Ermənistan daxilindəki
mövqeyinin zəiflədilməsi və onun devrilməsi planının daha da sürətləndirilməsidir.
Sizcə, bu yanaşma həqiqətə nə dərəcədə yaxındır?
- Yox, hesab
edirəm ki, Rusiya Ermənistan daxilində Paşinyanın mövqeyini zəiflətmək üçün digər
çoxsaylı rıçaqlara malikdir. Bunun üçün heç vaxt Dağlıq Qarabağ münaqişəsini
istifadə etməzdi. Hesab edirəm ki, bu gün Rusiyanın belə bir mövqe nümayiş
etdirməsini şərtləndirən başlıca məqam Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin doğru
qurulmasından ibarətdir. Rusiya Azərbaycanı etibarlı, potensiallı tərəfdaş kimi
qəbul edir. Rusiya belə bir mövqe nümayiş etdirməsə belə, Paşinyanı zəiflətmək
və Ermənistana təsir imkanları kifayət qədər böyükdür. Məsələn, elektrik
enerjisinin, təbii qazın qiyməti üzərindən Paşinyanın mövqeyini darmadağın edə
bilər. Bu, Rusiya üçün daha rahatdır, nəinki bu gün bir mövqe nümayiş etdirib,
sabah çəkilmək və bu çəkilmənin səbəblərini izah etmək. Yəni bu, Rusiya üçün məqbul
variant ola bilməz. Digər variantları işə salmaqla, Rusiya Paşinyana təzyiq edə
bilər.
- Minsk qrupunun digər həmsədrlərinin mövqeyi də
Rusiya kimi açıq şəkildə ortada olarsa, Ermənistana təzyiq edilməsinin
mümkünlüyündən danışmaq olarmı?
- Vurğuladığım
kimi, yeni reallıqlar formalaşır. Onlardan biri ondan ibarətdir ki, Paşinyan bu
gün Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə bəraət qazandırır. Yəni dünənədək Ermənistan
rəhbərliyi israrla ölkəsinin işğalçı olmadığını, münaqişənin baş vermə səbəbini
qondarma rejimdəki ermənilərin öz müqəddəratını təyin etmək istəkləri ilə izah
etməyə çalışırdı. Amma bu gün beynəlxalq platformalarda ölkə prezidenti çox
tutarlı arqumentlərlə Azərbaycanın işğal altında saxlanılan ərazilərində Ermənistanın
birbaşa nəzarət həyata keçirdiyini sübut edib. Məsələn, dövlət başçısı dəfələrlə
qeyd edib ki, əgər Ermənistan Dağlıq Qarabağ ərazisinə nəzarət etmirsə, onda
Ermənistan ordusu orada nə gəzir? Bütün bunların fonunda artıq Ermənistanın
işğalçılıq siyasətinə bəraət qazandırmaq imkanları əlindən alınmış oldu və bunu
da məhz Prezident İlham Əliyev etdi. İndi isə vəziyyət dəyişib və Ermənistan
özünün işğalçılıq siyasətinə bəraət qazandırmaq məcburiyyəti qarşısında qalıb.
Belə olan halda ATƏT-in Minsk qrupunun digər həmsədr ölkələri də ortaya
obyektiv mövqe qoymuş olarsa, münaqişənin Azərbaycanın maraqları çərçivəsində həll
olunması ehtimalı kifayət qədər ciddiləşəcək. Ümumiyyətlə, Minsk qrupunun fəaliyyətinin
səmərəsizliyini şərtləndirən başlıca məqam ondan ibarət olub ki, bu günə kimi
onlar münaqişə vəziyyəti ilə bağlı obyektiv mövqe ortaya qoymayıblar. Bütövlükdə,
ATƏT-in Minsk qrupunun obyektiv mövqeyi ortada olarsa, onda vasitəçiliyin səmərəsi
olacaq.
- Münaqişənin həlli ilə bağlı Azərbaycanın mövqeyi bəllidir
və bunu dövlət rəsmiləri də dilə gətirib. Bundan sonra danışıqların aparılacağı
mümkündürmü? Mümkündürsə, bu, hansı formatda baş tuta bilər və status-kvonun dəyişməsinə gətirib
çıxaracaqmı?
- Azərbaycan
və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında videokonfrans formatında keçirilən
son görüşdə qərara alındı ki, münaqişənin tənzimlənməsi məsələsinin müzakirəsi
davam etdirilsin. Hesab edirəm ki, bundan sonra da danışıqlar prosesi davam
etdiriləcək. Amma danışıqlar masasının arxasında əsas faktor rolunda güc çıxış
edir. Azərbaycan özünün siyasi, iqtisadi, hərbi potensialını artırmaqla, elə
danışıqlar masası arxasında müharibəni öz xeyrinə həll edə bilər. Yəni indiki
dövrdə vacib deyil ki, düşməni mütləq güllə ilə öldürəsən. Öz potensialını gücləndirməklə
də düşməni "siyasi nokauta” salıb məhv etmək mümkündür və Azərbaycanın
strategiyası da elə bundan ibarətdir. Azərbaycan Prezidenti dəfələrlə beynəlxalq
platformalarda Ermənistanın baş nazirini "siyasi nokauta” salıb. Bu da
bütövlükdə Ermənistan dövlətinin məğlubiyyətinin elementlərini şərtləndirməkdədir.
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində mövqeyini bundan sonra da güclü
etməklə, danışıqlar masası arxasında Ermənistanı məğlub edib, öz ərazi
bütövlüyünü təmin edə bilər. Bir çox hallarda səsləndirilir ki, müharibə ilə zəbt
edilmiş torpaqları ancaq müharibə ilə geri qaytarmaq mümkündür. Təbii ki, bu
tezisi haradasa qəbul etmək olar, amma bu, heç də həmişə özünü doğruldan
arqument olmayıb. Beynəlxalq təcrübə sübut edir ki, hər hansı bir dövlət öz
gücünü o dərəcədə artırar ki, düşməni elə silahsız da kapitulyasiyaya məcbur edə
bilər. Azərbaycan özünün həm hərbi, həm siyasi potensialını davamlı olaraq o həddə
qədər gücləndirəcək ki, Ermənistanın torpaqları işğaldan azad etməkdən başqa
yolu qalmasın. Təbii ki, bu, mərhələli şəkildə olacaq. Azərbaycanın
strategiyası ondan ibarətdir və hədəf də məhz budur.
BƏXTİYAR