Klassik medianın zəifləməsi dünyaya böyük ziyan vurur
"Azərbaycanda reklam dövriyyəsinin artması üçün hər
cür imkan var. Amma hazırki reklam dövriyyəsi ölkənin iqtisadi imkanlarına
adekvat deyil. 20 milyarddan artıq büdcəsi olan, iqtisadi inkişaf sürətinə görə
bütün beynəlxalq reytinq cədvəllərində ön yeri tutan, 100 milyardlarla dollar
məbləğində investisiya yatırılan ölkədə reklam dövriyyəsi indikindən ən azı bir
neçə dəfə yüksək olmalıdır. Əgər reklam
dövriyyəsi aşağı rəqəmlərlə ölçülürsə, deməli burada nə isə problem var,
hansısa mərhələdə iş düzgün qurulmur. Həmin məqamlar tapılıb aradan
qaldırılmalıdır. Digər məqam bundan ibarətdir ki, ölkənin iqtisadi imkanlarına
uyğun olmasa belə, ortada dövr edən reklam vəsaiti də yüksək rəqəmlidir,
sadəcə, onun şəffaflaşması, ədalətli paylanması təmin edilməlidir”.
Bu sözləri Jurnalistlərin
Həmkarlar İttifaqının sədri, Mətbuat Şurasının sədr müavini Müşfiq Ələsgərlimedianın reklam bazarının inkişafı ilə bağlı görülən işlər, reklam sahəsindəki
problemlər və onların həlli yolları ilə bağlı olan açıqlamasında qeyd edib.Bildirib ki, reklam bazarının qaydaya salınması çox
vacib məsələdir: "KİV büdcəsinin formalaşması üçün bir çox mənbələr nəzərdə
tutulub, burada ianələrdən başlamış, satışdan gələn gəlirlərə qədər bir çox
variantlar var. Amma bu variantların arasında əsas ağırlıq reklamdan gələn
gəlirlərin üzərində qurulur. Beynəlxalq təcrübəyə görə, KİV-in büdcəsinin ən
azı 75-80 faizi reklam gəlirlərindən formalaşmalıdır. Digər 20-25 faiz isə
satış, ianələr və s. ilə təmin edilməlidir. Azərbaycanda hələlik bu göstəricini
təmin etmək mümkün olmayıb. Mətbuat Şurası bu sahədə, yəni KİV-in reklam gəlirlərinin
artırılması sahəsində yeniliklər etmək üçün təkliflər hazırlayıb. Onlar
KİV-lərin iqtisadi-maliyyə imkanlarını artırmaq üçün hazırlanan, təqribən 16
maddədən ibarət ümumi təkliflər paketində yer tutub. Bu təkliflər ötən il
hazırlanıb və ictimailəşdirilib. Onların dövlət qurumları tərəfindən müzakirə
edilib gerçəkləşdirilməsi yaxşı olardı. Onun nə zaman və hansı formada müzakirə
ediləcəyi ilə bağlı məlumatım yoxdur. Bircə onu deyə bilərəm ki, təkliflər
müzakirə edilib uyğun qərarlar verilərsə, peşəkar KİV-lərin maliyyə imkanlarının
artması üçün ciddi təkan ola bilər”.
Bu
təkliflər paketinin mahiyyətini və xüsusilə də reklamla bağlı təkliflərin
növbəti mərhələdə media üçün nələr vəd etdiyini öyrənmək üçün Müşfiq
Ələsgərlinin özü ilə danışdıq.Müşfiq Ələsgərli qeyd edir ki, hazırda beynəlxalq
media təşkilatları ənənəvi KİV-lərin imkanlarının artırılması üçün təkliflər
irəli sürürlər. Bu, qlobal təkliflərdir və Avropanı da əhatə edir. Bu tezislər
reallaşdırılarsa, o zaman bütün Avropada ənənəvi və peşəkar medianın
imkanlarının artırılması üçün bir fəaliyyət kampaniyası başlayacaq: "Çox
təəssüf ki, günümüzdə ənənəvi medianın imkanları daraldılır. Burada həm
subyektiv, həm obyektiv səbəblər var. İnternetin, sosial şəbəkələrin inkişafı
ilə ənənəvi medianın zəifləməsi obyektiv səbəblərdəndir. Düzdür, sosial
şəbəkələr informasiya məkanına tamamilə hakim deyil, amma ənənəvi medianın
imkanlarını sıxışdırdığı göz qabağındadır. İnternet mediası ənənəvi medianın
reklam və elan bazarına da müdaxilə edib. Beləcə, ciddi problem ortaya çıxır,
reklam gəlirlərinin azalması ənənəvi və peşəkar medianın mövqelərinin
itirilməsinin əsas səbəblərindən biridir. Amma yavaş-yavaş insanlar anlayır ki,
sosial mediaya arxayınlaşıb ənənəvi mediadan imtina etmək olmaz. Son illər
aparılan təhlillər nəticəsində bəlli olur ki, klassik medianın zəifləməsi
dünyaya böyük ziyan vurur. Çünki internet üzərindən yalan xəbərlərin yayılması
çox ciddi təlatümlər yaradır. Yalan xəbərə qarşı mübarizənin ən yaxşı yolu isə
ənənəvi medianın mövqeyinin gücləndirilməsidir. Bunun üçün bəzi təkliflər var. Məsələn,
Avropa dövlətlərinə təklif edilir ki, ənənəvi peşəkar KİV-lərin gücləndirilməsi
üçün dövlət proqramları hazırlayıb icra etsinlər. Həmçinin reklam gəlirlərinin
ənənəvi mediaya yönləndirilməsi də təkliflər sırasındadır. Reklam şərtləri elə
olmalıdır ki, ənənəvi media ondan istifadə edərək öz imkanlarını artıra bilsin.
Bütün dünya bu sistemə keçməyə çalışır. Bizdə də bu istiqamətdə müəyyən
təkmilləşdirmə işləri aparılmalıdır. Mətbuat Şurası təklif edir ki, reklam və
elanların verilməsi ilə bağlı xüsusi bir mərkəzi mexanizm yaradılsın və model
olaraq da Türkiyədəki model əsas götürülsün. Yəni dövlət büdcəsindən maliyyələşən
təşkilatların reklam və elanları həmin mərkəzə daxil olur və oradan ayrı-ayrı
KİV-lərə tirajına, nüfuzuna görə paylanılır. Bu, Mətbuat Şurasının təklifidir.
Ola bilər ki, başqa biri çıxıb daha məqbul bir təklif irəli sürsün. İstənilən
halda bu istiqamətdə müəyyən modelin tətbiqinə ehtiyac var. Hansı ki, o model
əsasında reklamlar həm şəffaflaşdırılsın, eyni zamanda daha çox ənənəvi
KİV-lərə yönəlsin. Çünki ölkədə peşəkar xəbər istehsalçısı məhz həmin ənənəvi
KİV-lərdir”.
M.Ələsgərli deyir ki, reklamların verilməsi,
paylaşdırılması ilə bağlı hüquqi mexanizmlərin yaradılmasına ehtiyac var: "Bu
gün Azərbaycanda reklam yoxdur demək olmaz. Reklam var, ancaq ədalətsiz
bölünüb. Bu, məsələnin bir tərəfidir. İkinci tərəfi odur ki, reklamın qara
formalarından istifadə olunur. Ən ciddi faktorlardan biri gizli reklam
məsələsidir. Reklam açıq olmalıdır, reklam işarəsi altında verilməlidir, onun
qarşılığında KİV-ə müəyyən ödəniş olunmalıdır. Verilən reklamlar arasında gizli
və rəsmiləşdirilməmiş, elan olunmayan və bu yolla vergidən yayınan reklamlar
çoxdur. Mətbuat Şurası elə bir mexanizm təklif edir ki, həmin mexanizm reklamın
şəffaflaşdırılmasına imkan verəcək. Mən onun detallarını açmaq istəmirəm, ancaq
məqsəd budur ki, mövcud olan reklamlar şəffaf olsun, KİV-lər arasında ədalətli
bölünsün. Hər kəsə tirajına və imicinə görə paylansın. Əgər verilən bu
təkliflər özünü doğruldarsa, o zaman reklam sahəsində şəffaflığı təmin etmək
mümkün olacaq”.
"APA” informasiya
agentliyinin rəhbəri Vüsalə Mahirqızı qeyd edir ki, medianın reklam büdcəsi ilə bağlı Mətbuat
Şurasında xeyli təkliflər olub. Xüsusi ilə də dövlət qurumlarının tenderlərinin
mediada paylaşdırılması ilə bağlı bir sıra fikirlər söylənilib: "Ümumiyyətcə,
hesab edirəm ki, bununla bağlı bir konsepsiya olmalıdır. Ancaq medianın özünün
peşəkarlığı və bu işə menecment və marketinq tərəfindən yanaşması əsas
şərtlərdən biridir. Bəli, bazarın müəyyən qaydaları var. Onu da açıq etiraf
edək ki, hazırkı reklam bazarı elə də böyük deyil. Yəni bazarın həcmi media
quruluşları ilə adekvat deyil. Ona görə hazırda reklam bazarında rəqabətin bir
neçə böyük media qurumu arasında getməsi qeyri-mümkündür”.
V.Mahirqızı media qurumlarının tərkiblərində
piarçılar və marketoloqlardan ibarət şöbələr yaranmalı olduğunu deyir: "Açığı,
Mətbuat Şurasının təkliflər paketi ilə tanış deyiləm, amma qanunun reklam
büdcəsi ilə bağlı strategiyasını sıfırdan hazırlayacağıqsa, bunu müasir dövrün
tələblərinə uyğun hazırlamalıyıq. Müasir dövrdə medianın reklamdan pul qazanma
yollarından biri tenderlər və piar məqalələrinin, press-relizlərin
yayılmasıdır. Yaxşı olar ki, media qurumlarının tərkiblərində 3-4 piarçı və
marketoloqlardan ibarət şöbələr yaransın. Türkiyədə bunun örnəyi var. Tenderlərin,
reklamların, elanların verilməsi ilə bağlı media qurumları öz təkliflərini
irəli sürsün. Kim qalib gələrsə, həmin reklam üçün ayrılmış pul o media
qurumunun hesabına köçürsün”.
Günel Azadə