İstehlakçıya uduzan ənənəvi ticarət

Çox yox, bundan 2 il öncəyə qədər mollarda, iri ticarət mərkəzlərində, geyim dükanlarında sıxlıq müşahidə olunurdu. Xüsusilə, həftəsonu ticarət mərkəzlərinə girmək mümkün deyildi. Bütün mağazalar dolu, kassalarda növbə olurdu. Geyimlər də od qiymətinə...


Pandemiya elektron ticarəti ön plana çıxardı. "Evdə qal” kampaniyası ilə insanlar alış-verişlərini onlayn şəkildə edirdilər. Hətta elektron ticarəti dəstəkləməyənlər, "mən məhsula toxunmasam, ala bilmərəm” deyənlərin əksəriyyəti məhsullarını onlayn şəkildə almağa başladılar. Dəfələrlə ucuz, keyfiyyətli və bir "klik”lə alış-veriş edən insanlar artıq elektron ticarətə alışdılar.


İyun ayından etibarən "Mall”arın fəaliyyətinə icazə verildi. Təsadüfi deyil ki, əvvəlki sıxlığı, doğmalığı, müştəri bolluğunu pandemiyadan sonra hələ ki, görə bilmirlər. Müşahidə etmək üçün bir neçə iri ticarət mərkəzinə üz tuturuq. Mağazalar boş, satıcılar bekardır. Bir neçə alıcı geyimlərə nəzər yetirir, materialına baxır və türk saytlarındakı qiymətlə müqayisə edirlər. Son nəticədə eyni geyimi onlayn şəkildə alırlar.


Alıcılar deyir ki, iri ticarət mərkəzlərindən ancaq 70 faizə qədər endirimlər olduqda alış-veriş edə bilərlər.


Hazırda bütün dünyada güclü elektron ticarət infrastrukturu olan şirkətlərin gəlirlərində artım yaşanır. Hazır olmayan və ya zəif müştəri təcrübəsi təqdim edən müəssisələr müştəriləri saxlaya bilmirlər.


Mütəxəssislər əminliklə deyirlər ki, satıcılar işin "normal” vəziyyətə qayıtmasını gözləməməlidir. Əvvəlki vaxtları tezliklə geri qaytarmaq mümkün deyil. Pandemiyadan və iqtisadi böhrandan əvvəl də klassik satıcılar "Amazon” və digər elektron ticarət şirkətləri ilə şiddətli mübarizə aparırdılar. Bu çətinliklər indi inanılmaz dərəcədə sürətləndi.


"McKinsey” şirkətinin son məlumatlarına əsasən, pandemiyadan sonra da istehlakçılar daha çox onlayn alış-verişə üstünlük verəcək, iri ticarət mərkəzlərini daha az ziyarət edəcəklər. Ənənəvi satıcılar gözləmə rejimində qala bilməzlər. Birincisi, bazar tələblərini yenidən nəzərdən keçirməli və sonra müştəri təcrübələrini yeni səviyyəyə qaldırmağa yönəlməlidirlər. Ən əsası isə ənənəvi satıcılar sağlamlıq və təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməklə, müştəri gözləntilərini qarşılamaq üçün öz işlərini uyğunlaşdırmalıdırlar. Bura maska taxmaq, fiziki məsafəni təmin etmək, mağazalardakı işçilər və müştəri sayına nəzarət etmək, təmassız əməliyyatlar qurmaq, xidmət sürətini artırmaq və daha çox özünəxidmət variantları təqdim etmək daxildir.


Ənənəvi satıcılar araşdırma, seçmə, satın alma və geri qaytarma - mübadilə etməyə qədər sadə və problemsiz elektron ticarət təcrübəsi təqdim etməlidirlər. Saytlarının mobil cihazlara cavab verdiyinə əmin olmalı, "mağazadan onlayn alış” kimi inteqrasiya olunmuş xidmətlər təklif etməli və cihazlar və kanallar arasında ardıcıl, etibarlı rəqəmsal sistem yaratmalıdırlar.


İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov deyir ki, istənilən böhran özündən sonra yeni fürsətlər yaradır. Onun sözlərinə görə, pandemiya onlayn ticarətin üzünə "gülüb”: "Biz bunu hazırda Türkiyədə gedən yanğınlar fonunda belə görəcəyik. Düşünürəm ki, 5 il sonra Türkiyə yanğınsöndürmə texnologiyası üzrə dünyanın ən böyük ixracatçısına çevriləcək. 10-15 il sonra bu gün gördüyü zərərdən 5 qat artıq xeyir götürəcək. Eynilə pandemiya ilə bağlı məsələ də belədir. Pandemiyanın özünün verdiyi kifayət qədər mənfi təsirləri var. Amma müsbət təsirləri də çoxdur. Bunlardan da biri məhz onlayn fəaliyyətin təmin olunması idi. Mənfi tərəfləri odur ki, çox vaxt çatdırılma problemi yaşanır, məhsul itkisi olur. Eyni zamanda, real baxış zamanı əldə olunan fürsətlər onlayn ticarətdə olmur. Məhsulun ölçüsü uyğun gəlməyə, keyfiyyət, rəng istənilən formada olmaya bilər. Yəni real, vizual baxış onlayn baxışdan üstün olduğundan, qeyd etdiyim problemlər yaranır”.


Ekspert hesab edir ki, müsbət tərəfləri mənfini üstələdiyi üçün onlayn ticarət artır: "Zaman itkisi minimuma enir, bu və ya digər formada əmək sərfi azalır, eyni zamanda da daha ucuz başa gəlir. Amma hələ ki, ölkəmizdə onlayn ticarət real ticarəti üstələməyib. İnsanların inam məsələsi o səviyyədə deyil ki, onlayn alış-veriş edənlərin sayı etməyənləri ötsün. Azərbaycanda hazırda onlayn ödənişlərin səviyyəsi son statistikaya görə 28 faiz olub. Nəinki xarici ölkədən alış-veriş etmək, hətta marketdən bir məhsul alarkən belə hər 100 nəfərdən 72-si ödənişi onlayn etmir. Hər xərclənən 1000 manatdan 720-si nağd formada edilir. Buna görə də, onlayn ticarətin real və nağd formanı üstələməsinə hələ çox var. Düzdür, tendensiya gedir, amma hələ tam qalib gəlməyib”.


Həmsöhbətimiz vurğulayır ki, hazırda iri ticarət mərkəzləri uduzsa da, istehlakçı udur: "Onlayn ticarət zamanı brend mağaza şəbəkələri, təsərrüfat subyektləri zərər görürlər. Amma bu zərər istehlakçının udması fonunda baş verir. Azərbaycanda istehlakçıların sayı mağaza sahiblərinin sayından dəfələrlə çoxdur. Buna görə də, düşünürəm ki, istehlakçının udacağı istənilən proses iqtisadiyyatın xeyrinədir. Yəni burada vətəndaşlar udur, mağaza sahibləri uduzur, iri ticarət mərkəzlərinin bazara diktə imkanları azalır. Bu da təbiidir”.


Aygün ƏZİZ