İşıq ola biləcək tükənməz xammal
2018-ci ildə
Azərbaycanda ev təsərrüfatlarında, müəssisə və təşkilatlarda 2896,1 min ton və
ya əvvəlki illə müqayisədə 5,1 faiz çox tullantı əmələ gəlib, onların 60,6
faizini bərk məişət tullantıları, 39,4 faizini isə müəssisələrin istehsal
fəaliyyəti nəticəsində yaranmış müxtəlif növ tullantılar təşkil edib. Dövlət
Statistika Komitəsindən verilən məlumata görə, ötən il yaranmış 1756,1 min ton
bərk məişət tullantılarının 31,2 faizi enerji əldə edilməsi məqsədilə istifadə
olunub, 0,3 faizi ölkə daxilində satılıb, 68,5 faizi isə zibilxanalara daşınıb.
Məişət tullantılarından istifadə hesabına 162,2 milyon kVt saat elektrik
enerjisi istehsal edilib ki, bu da 2018-ci ildə alternativ enerji mənbələri
üzrə istehsal olunmuş elektrik enerjisinin 51 faizini təşkil edir. Sənayedə və
iqtisadiyyatın digər sahələrində təkrar xammal və istehsal tullantıları
ehtiyatlarının 27,7 faizi istifadə edilib, 16,2 faizi ölkə daxilində satılıb,
0,9 faizi ixrac olunub, 12,4 faizi zibilxanalara atılıb, 42,8 faizi isə
müəssisələrdə qalıb. Müəssisələrin istehsal fəaliyyəti nəticəsində 338,7 min
ton və ya əvvəlki illə müqayisədə 27,3 faiz çox təhlükəli tullantı yaranıb və
tullantıların ümumi miqdarında onların payı 11,7 faiz olub. Əvvəlki illərdə
yaranan qalıqlar da daxil olmaqla, ötən il 64,2 min ton təhlükəli tullantı
tamamilə zərərsizləşdirilib. Tullantıların 49,9 faizi mədənçıxarma sənayesi
müəssisələrində yaranıb və onların böyük hissəsi Bakı şəhərində yerləşən
müəssisələrin payına düşür.
Hazırda bütün
dünyada alternativ enerji əldə edilməsi ilə bağlı nəhəng layihələr
reallaşdırılır. İnkişaf etmiş ölkələrdə "tullantı” anlayışı demək olar ki,
aradan qalxır. Çünki tullantılar yüz faiz təkrar istehsala cəlb olunur,
onlardan alternativ enerji alınır. Bəs Azərbaycanda tullantılardan alınan
alternativ enerjinin miqdarını qənaətbəxş hesab etmək olarmı? Bunun miqyasını
artırmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır? Mövzu ilə bağlı ekspertlərin
fikirlərini öyrəndik.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov qeyd
etdi ki, tullantılardan enerji alınması dünya ölkələrində geniş yayılmış
təcrübədir: "İnkişaf etmiş Avropa və Şərqi Asiya ölkələrinə nəzər yetirsək, bu
sahədə ciddi işlər görüldüyünü, müasir texnologiyaların tətbiqi ilə
tullantılardan, yenidən emal prosesində maksimum dərəcədə istifadə edildiyinin
şahidi olarıq. Təbii ki, bu təcrübənin Azərbaycanda da tətbiq edilməsi mühüm
əhəmiyyət kəsib edir. Hətta, bu işlərin, qeyri-neft sektorunun inkişafında
böyük rol oynadığını da vurğulamaq olar. Yəni bu məsələ ilk baxışda sadə
görünsə də, çox ciddi yanaşma tələb edir. Xammal baxımından sənayenin bu və ya
digər istiqamətlərində inkişaf əldə etməyimiz üçün çox mühüm mənbədir. Burada
söhbət təkcə elektrik enerjisinin əldə olunmasından getmir. Əlbəttə, enerji
ehtiyatımızın genişlənməsində bu tullantıların rolu böyükdür, amma dünya
təcrübəsindən yararlanmaqla bu tullantılardan sənayenin başqa sahələrində
istifadə etmək mümkündür. Lakin burada bir məsələ də var. Bizim istənilən
nəticəni əldə etməyimiz üçün bu sahədə müasir texnikanın tətbiqi vacibdir.
Bundan başqa, bu sahəni genişləndirmək, tullantılardan əldə edilən elektrik
enerjisini artırmaq üçün bu sahədə işləyən sahibkarlara yardım etmək lazımdır. Həvəsi
olan yerli və xarici investorların bu sahəyə marağını artırmaqla, daha böyük
işlər görmək olar”.
İqtisadçı
bu sahəyə dövlət səviyyəsində də diqqət yetirildiyini bildirdi: "Məişət
tullantılarının təkrar emalı ilə bağlı illər öncə sənaye üsulları tətbiq
edilmişdi. Yəni demək istədiyim odur ki, bu, bizim üçün yeni sahə deyil ki,
işləri sıfırdan görək. Sadəcə, bu sahəni daha da inkişaf etdirmək üçün dövlətlə
yanaşı, ayrı-ayrı sahibkarları bu işə cəlb etmək çox yaxşı olar. Göstərilən 51
faiz nəticə isə hazırkı vəziyyət üçün kifayət qədər qənaətbəxşdir. Həmin
rəqəmin yüksəlməsi üçün də ölkəmizin imkanları genişdir. Çünki bu elə bir xammal növüdür ki, daimi
olaraq mövcuddur. Nə qədər ki, ölkə iqtisadiyyatı inkişaf edir, insanların
istehlakı çoxalır, tullantılar da eyni dərəcədə artır. Yəni məişət tullantıları
məsələsi həmişə aktual olacaq. Bu tullantılar bizim üçün tükənməz xammaldır”.
Energetika və Ekologiya Maarifçilik İctimai
Birliyinin sədri Vaqif Əliyev də, məişət tullantılarının
yenidən emal olunmasının hərtərəfli əhəmiyyətli olduğunu bildirdi: "Məişət
tullantılarının böyük hissəsi plastik torbalar və su qablarıdır. Əsas olaraq
onların yandırılmasından enerji alınır. Lakin tullantılardan alınan enerji
alternativ enerjinin çox az hissəsini təşkil edir. Əslində, burada məqsəd sırf
alternativ enerji almaq deyil, ətraf mühiti məişət tullantılarından
təmizləməkdir. Çünki plastik olan əşyalar parçalanmır, torpağa qarışmır deyə,
ekoloji baxımdan təbiəti çirkləndirir. Bunun üçün də həmin tullantıları
yandırırlar. Tullantıların yandırılması zamanı alınan enerjini elektrik
enerjisinə çevirirlər. Dünyada bu sistem çoxdan tətbiq edilir. Yandırılan zaman
məişət tullantılarında ayrılan zəhərli maddə havaya yayılmasın deyə, xüsusi
texniki avadanlıqlardan istifadə edilməlidir”.
Günel