“İnsanın hərtərəfli yetişməsi öz dilinə mükəmməl sahiblənməyindən keçir” - Mənim balam
Hər
insan övlad sahibi ola bilər, ancaq hər övlad sahibi valideyn adını qazana
bilməz. Çünki övlad yetişdirmək insandan səbir, dözüm, məsuliyyət tələb edir.
Övladı bir ağac kimi təsəvvür edin, siz onu necə bəsləyərsinizsə, ona necə
baxarsınızsa, o da bu cür öz bəhrəsini verəcək. Bu gün müsahibimlə "Mənim
balam” rubrikasında görüşdük. Müsahibimdən öyrəndim ki, yaxşı valideyn olmaq
üçün hər şeydən əvvəl uşağını sevmək lazımdır. Amma uşaqlara sevgini
göstərməklə iş bitmir. Onlarla davranmaq üçün həm də müdriklik, ağıl və bacarıq
tələb olunur.
Beləliklə,
müsahibim media əhlinin daha yaxından tanıdığı, hörmət etdiyi Bakı Şəhəri üzrə
Təhsil İdarəsinin İctimaiyyətlə əlaqələr sektorunun müdiri Bəşarət Məmmədovdur.
O, 3 övlad atasıdır. Böyük övladı Cabirin 15, ortancıl övladı Ayanın 12, üçüncü
övladı Fidanın isə 6 yaşı var.
- Bəşarət müəllim, övladlarınızı yetişdirərkən
dədə-baba üsuluna üstünlük verirsiniz, ya sizin xüsusi tərbiyə metodlarınız
var?
- Hər
kəs düşünür ki, onun yanaşması, dünyagörüşü daha doğrudur və müdrik yanaşmadır.
Uşaqlarımızın tərbiyə məsələsində hər birimizin görüb-götürdüyümüz, kökümüzə
dayandığımız bir bağ var. İstər-istəməz, bu hər kəsdə özünü büruzə verir.
Burada dünyagörüşü, həyata baxış tərzi, oxuduğun elm sahəsinin də müəyyən təsirləri
var. Mən də öz övladlarımın tərbiyəsində - ta körpəlikdən - ilk növbədə onların
sağlamlığını düşünmüşəm. Tərbiyə metodikasında özümün şəxsi olaraq doğru hesab
etdiklərim yox, müəyyən müzakirələrin yekununda özümün qəbul edib düşündüyüm
prinsiplərə əsaslanmağa çalışmışam. İnsan nəzəri olaraq çox şeyi bilsə də, onun
tətbiqi məsələsi hər adamda doğru alınmaya bilər. Bu baxımdan, çalışmışam ki,
hər zaman doğru metodu seçim. Mən övladlarıma açıqfikirli və müstəqil düşüncəyə
sahib olmağı, istər valideynə, istərsə də yaşıdlarına, çevrəsindəki insanlara
səmimi hörmət etməyi aşılamağa çalışmışam. Həmişə problemlərə baxanda
düşünmüşəm ki, biz tarixən reallıqları ya çox gec qəbul etmişik, ya da
reallıqlarla barışmaq istəməmişik. Bir çox problemlərimizin kökündə də bu
durur.
Övladlarımın
yaşları artdıqca, onlarla daha çox müzakirəyə üstünlük verirəm. Hesab edirəm
ki, bu, daha faydalı yanaşmadır.
- Övladlarınıza açıq fikirlilik, müstəqil düşüncə
aşılamağa çalışdığınızı dediniz. Bunu necə edirsiniz? Tətbiq metodunuz
maraqlıdır.
- Müzakirələr
vasitəsilə. Misal üçün, onlara deyirəm ki, hər hansı bir mövzu ilə bağlı mənlə
açıq danışın. Düşünməyin ki, bu, atamızın xoşuna gəlməyə bilər. Onlara deyirəm
ki, əgər atanız məsələyə bu cür yanaşırsa, siz atanızın yanaşma tərzi ilə
deyil, düşüncə tərzi ilə razılaşmırsınızsa, bu, məcburi deyil. Ola bilsin, sabah
sən mənim yaşıma çatanda mənim kimi deyil, bir az fərqli yanaşacaqsan. Onların
davranışında, düşüncələrində bunun müsbət cizgilərini hiss edirəm.
- Misal üçün, bunu hansı prosesdə hiss edə
bilirsiniz?
-
Məktəbdə müəllimlərin ən çox təqdir etdikləri xüsusiyyətlərdən biri kimi məsuliyyətli,
açıq fikirli olmalarından yola çıxaraq bunu deyə bilərəm. İstənilən məsələdə
özlərinə məxsus fikirlərinin mövcudluğu var. Təbii ki, bir valideyn kimi, bu
mənə xoş təsir bağışlayır.
- Adətən valideynlər həyata keçirə bilmədikləri
arzularını övladlarının üzərində realizə etməyə çalışırlar. Bəs siz necə?
- Qeyd
etdiyiniz məsələ cəmiyyətimizin ən problemli mövzusudur. Belə olduqda, elə bir
vəziyyət yaranır ki, uşaqlar diktə altında yaşayır. Prosesi kökündən yanlış
hesab edirəm. Bunun çoxsaylı nümunələri ilə rastlaşmışıq. Valideyn təsiri ilə
peşə seçən insanlar ya peşələrində uğur qazana bilmirlər, yaxud da işlərini
sevərək görmürlər. Bu gün bir sıra tanınmış adamlar da göstərə bilərik ki,
onlar öz peşələrini dəyişdikdən sonra daha çox uğur qazanaraq tanınıb, faydalı
nəticələrə nail olublar.
Digər
tərəfdən, nənə-baba ilə yaşayan uşaqlarda hədsiz qayğı ilə əhatə olunma var. Basqı
altında qalan uşaq nənə-babanın, valideynin arzularını gerçəkləşdirmək üçün bir
vasitəyə çevrilir.
- Övladlarınızla zaman keçirə bilirsinizmi? Bu
onların formalaşmasında nə kimi rol oynayır?
-
Uşaqlarla zaman keçirmək ən vacib məqamlardan biridir. Bacardığım qədər
övladlarımla zaman keçirməyə çalışıram. Valideyn-övlad münasibəti, onlarla
birlikdə keçən zaman uşaqların dünyagörüşünün inkişafına daha çox təsir edir.
Sən övladlarına ən yaxşı paltarları geyindirə, maddi tərəfdən təmin edə
bilərsən, ancaq səninlə onun arasında bir bağ yaranmasa, gələcəkdə özündə
boşluq hiss edəcək. Valideynlərlə keçirilən səmərəli vaxt onların tərbiyəsi və
hərtərəfli yetişməsi üçün mühüm amillərdəndir.
- Oğlunuz 9-cu sinifdə oxuyur. İndi istiqamətini
müəyyənləşdirdiyi məqamdır. Peşə seçərkən ona necə yardımçı olursunuz?
- Bu
mövzuda övladlara basqının olmasının tərəfdarı deyiləm. Mənim özümdə də belə
basqı olmayıb. Oğlumun aşağı siniflərdə humanitar sahəyə meyli var idi.
Düşündüm ki, burda qan və gen faktorunun təsiri var. Ancaq yuxarı siniflərə
gəldikcə, onun fənlərə marağı dəyişdi. Belə ki, kimya, fizika ixtisasına daha
çox maraq göstərdi. Hazırda İT sahəsinə yiyələnmək istədiyini deyir. Mən də
onun istəyinə hörmətlə yanaşıram. Hələ tam dəqiq ixtisaslaşma olmayıb. Öz
seçdiyi fənlər üzrə olimpiadalara, fənn yarışmalarına qatılır. Bu sahədə
marağının olduğunu da görürəm. İstənilən addımı atarkən inamlı olmaq ən vacib
şərtlərdəndir. İnsan əldə etdiyi uğurda, hətta uğursuzluğun özündə müəyyən çətinliklərlə
rastlaşır. Ən pis halda uğursuz nəticə əldə edirsə və o addımı özü atıbsa, daha
inadkar, çalışqan olacaq ki, uğura tərəf yol alsın. Məhz bu səbəbdən uşaqlara
bu sərbəstliyi verməyin tərəfdarıyam. Hesab edirəm ki, valideyn bəzi
məsələlərdə müşahidəçi olmalıdır. Valideyn görərsə ki övladın qərarı tamam səhvdir,
təkid və basqı ilə deyil, əsaslandırmaqla onun fikrinin dəyişməsinə cəhd edə
bilər.
Deyirlər,
uşaqlar valideynlərindən çox zəmanələrinə bənzəyirlər. Bu, həqiqətən belədir.
İndi uşaqların düşüncələri o qədər inkişaf edib ki, özümü həmin yaşla müqayisə edəndə
görürəm ki, onlar məndən daha çox inkişaf ediblər. Çünki bunu zəmanə tələb
edir.
- Danılmaz faktdır ki, uşaqların
formalaşmasında onların təhsil aldıqları müəssisələrin, müəllimlərin də böyük
rolu var. Müəllimləri övladlarınızla sərt rəftar edərsə, bir valideyn kimi
reaksiyanız necə olar?
- Bir
çox hallarda belə məsələlərdə yalnız müəllimin adı hallanır. Əvvəlki illərə
nəzər yetirsəniz görərsiniz ki, valideyn övladını məktəbə gətirəndə, onu
müəllimə təqdim edib "əti sənin, sümüyü mənim” deyirdi. Yəni ki, övladımı
formalaşdır, bilikli və çalışqan bir şagirdə çevir. Bu da valideynin müəllimə
olan inam və etimadından qaynaqlanırdı. Bəzi hallarda müəllim-şagird
münasibətlərində olmamış hadisənin olmuş kimi təqdim edilməsi məsələni
mübahisəyə və müzakirəyə çevirir. Təbii ki, bu proses düz deyil. Bu, valideynlə
müəllimin arasında qarşılıqlı etimadın olmamasından irəli gəlir. Valideynin
məktəblə əlaqələrində zəiflik müşahidə olunur. Bu gün məktəblərdə təhsil
sistemində valideynlərlə qarşılıqlı etimad mühitinin möhkəmləndirilməsi ən
vacib bəndlərdən biridir. Bunun üzərində kifayət qədər işlər görülür. Valideyn
müəllimə etimad göstərməli və bilməlidir ki, müəllimin hər hansı tənbehi onun
övladının inkişafı və gələcəyi üçündür. Bu, şagirdin daha yaxşı tərəfə
dəyişməsi üçün müəllimin etdiyi bir cəhd ola bilər. Sadəcə, müəllimin seçdiyi
yolun doğru və yanlış formaları var.
O ki
qaldı sualınıza, övladlarım ibtidai sinifdə oxuyanda müəllimlərinə bir söz
demişəm: "Mənim övladıma heç bir uşaqdan fərqli münasibət göstərməyin”. Əvvəl
mətbuat sahəsində çalışmışam və oğlum indi də ondan soruşulanda deyir ki, atam
jurnalistdir. Mən onlara demişəm ki, bu kimi məsələlərdə heç bir dəstək
göstərməyəcəyəm. İzah edirdim ki, sabah mən onların yanında olmayacağam.
Münasibət quracaq, çətinliyə düşəcək, kiminsə haqlı və haqsız vəziyyətini
görərək onu dərk edəcəksiniz. Sabah bu nəticələr onların formalaşmasında böyük
rol oynayacaq. Uşaqlıqdan hər bir çətinliyi görən adam həm həyata alışır, həm
də bu kimi hadisələrlə qarşılaşanda bu, onlara zərbə olmur. Qayğı ilə, vakuumda
böyüyən uşaq isə sabah bu cəmiyyətdə özünə yer tapmaqda çətinlik çəkəcək. Əgər hədsiz
haqsızlıq olarsa, buna müdaxiləm olar. Ancaq bu heç bir zaman müəllimə, məktəbə
hörmətsiz çərçivədə qurulmamalıdır.
- Övladlarınız rus, yoxsa Azərbaycan bölməsində
təhsil alırlar?
-
Övladlarım Azərbaycan bölməsində təhsil alırlar. Hər insan öz dilini sevməli və
ona hörmət etməlidir. Təbii ki, bir sıra dillərə yiyələnmək gözəl
tendensiyadır. Düşünürəm ki, insanın hərtərəfli yetişməsi elə onun öz dilinə
mükəmməl sahiblənməyindən keçir. Valideynlər bir şeyi bilməlidirlər ki,
məktəblər dil tədris kursu deyil. Adından göründüyü kimi, tədris ocağıdır,
təlim-tərbiyə müəssisəsidir. Məktəb dil öyrətməklə kifayətlənmir, kompleks
halda yetkin vətəndaş yetişdirmək vəzifəsini yerinə yetirir.
- Uşaqların yetişməsində, bir fərd kimi
formalaşmasında çevrənin rolunu necə qiymətləndirirsiniz?
-
Əlbəttə ki, ətrafın, mühitin böyük rolu var. Uşaq olduğu mühitin təmsilçisinə
çevrilir. Bəzən deyirlər, uşaqları qorumaq üçün internetdən ayırmaq lazımdır.
Ancaq mən bu düşüncədə deyiləm. Övladlarımla danışarkən deyirəm ki, hamı sizin
kimi olmalıdır deyə bir anlayış yoxdur. Hər kəs sizin düşündüyünüz kimi düşünə
bilməz. Hər bir məsələdə mövqeyinizi qorumağı bacarmalısınız. Övladlarıma təsir
altına düşməyərək, özlərini qorumağı və düşündükləri sağlam xətti təbliğ etməyi
məsləhət görürəm. Çünki bu, insanın düşdüyü mühitdə müqavimət qüvvəsidir.
Uşaqları düşdükləri mühitdən təcrid etsək, gələcəkdə kamil övlad yetişdirə
bilmərik. Belə olduqda, onlar cəmiyyətdə öz ayaqlarını üzərində dura bilməz. Valideyn
lazımi anda hər şeyin mahiyyətini, fəlsəfəsini açaraq nəzarətini övladına hiss
etdirməlidir və istiqamət verməyi bacarmalıdır. Bu ziyanlıdır - demək kifayət
deyil. Bu nə üçün ziyanlıdır - izahını vermək lazımdır. Hər uşağın da öz
qavrama qabiliyyəti var və uşağa məsələ o yerə qədər izah olunmalıdır ki, bunun
nə üçün zərərli olduğunu tam dərk etsin. Bəzən deyirlər ki, insan savadlı ola
bilər, ancaq yaxşı müəllim ola bilməz. Çünki öyrətmək özü xüsusi bir
qabiliyyətdir. Öyrətdiyin məsələnin, mövzunun mahiyyətini izah etməyi
bacarmalısan. Tərbiyədə məhz bu prinsipi əsas götürürəm.
Xəyalə
Rəis