Gedir xəstə xilas etməyə, öz canını güclə xilas edir
Təcili Tibbi Yardım Stansiyalarının həkimlərinin çağırış yerlərində dəfələrlə
fiziki zorakılığa məruz qalmaları və ya təhqir edilmələri haqqında məlumatlara
çox rast gəlirik. Həkim briqadasının azlığı, çağırışların çoxluğu, yollardakı
tıxac problemi və s. səbəbdən gecikən təcili tibbi yardım həkimləri çox vaxt
xəstə yaxınları tərəfindən "sürpriz”lərlə qarşılaşır. Gərgin
vəziyyətdə olan xəstənin yaxınları emosiyalarını cilovlaya bilmir, həkimi
döyür, təhqir edirlər. Pasiyentlər və ya
onların qohumları çağırışa gələn həkimin xəstəyə yardım etməyə gəldiyini
anlamaq əvəzinə, əsəblərinin hədəfi kimi məhz onları seçirlər. Tibb işçiləri
belədə çağırış yerindən canlarını güclə xilas edə bilirlər. Sonradan insidentin
araşdırılmasına cəlb edilən hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən günahkarları
üzə çıxarmaq, məsələnin səbəbini araşdırmaq üçün bəzən aylarla vaxt sərf edilir.
Ümumiyyətlə, tibb işçilərinin pasiyentlər və ya onların
qohum-əqrəbası tərəfindən bəzən təzyiqlərə məruz qalması və ya aqressiv
münasibətlə qarşılaşması hallarına xüsusən son vaxtlar daha çox rast gəlinir.
Mənzərə, qəbuluna ehtiyac yaranan "Pasiyentin hüquqları haqqında” qanun
layihəsinin bir bəndinin də tibb işçilərinin hüquqlarının qorunmasına
yönəlməsinə məcburiyyət yaradıb. Milli
Məclisin (MM) Səhiyyə komitəsinin sədr müavini Musa Quliyev artıq neçə
ildir ki, bu məsələnin gündəmdə olduğunu bildirir. Millət vəkili "Kaspi”yə
açıqlamasında "Pasiyentlərin hüquqlarının qorunması ilə yanaşı, tibb
işçilərinin də hüquqları qorunmalıdır” dedi: "İki
tərəf varsa, bu qanunhər birinəşamil olunmalıdır. Eyni zamanda,
pasiyentlərin hüquqlarının qorunması icbari tibbi sığortaya bağlı məsələdir.
İcbari tibbi sığorta işə düşməyincə, bunu etmək mümkün olmayacaq”. Millət
vəkilinin sözlərinə görə, layihənin qəbul olunması təxminən bir il çəkər:
"Qanun layihəsində bir bölmə də tibb işçilərinin hüquqları ilə bağlı olacaq. Bu
qarşılıqlı olmalıdır – həm hüquqlar, həm vəzifələr müəyyənləşməlidir. Həm tibb
işçilərinin qeyri-qanuni fəaliyyətindən pasiyentlər müdafiə olmalıdır, həm də
tibb işçiləri pasiyentlərin onlara qarşı qeyri-qanuni hərəkətlərindən müdafiə
edilməlidir”. Millət vəkili bildirir ki, bundan ötrü dünya təcrübəsi, müvafiq
qanunvericiliklər öyrənilir, İşçi qrupu hazırlanıb: "Yəqin ki, müəyyən vaxtdan
sonra AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutu ilə birgə
dinləmə keçirəcəyik. Mövzuya uyğun olaraq, mütəxəssisləri, ictimaiyyət
nümayəndələrini də dəvət edəcəyik ki, öz təkliflərini versinlər.
Həmçinin bu məsələ icbari tibbi sığorta ilə sıx bağlıdır. Gərək tibbi sığorta
ölkə ərazisində oturuşmuş şəkildə fəaliyyətə başlasın ki, bundan sonra
çatışmazlıqları götür-qoy edək. Bütün hallarda bu məsələ komitənin
gündəliyindədir və İşçi Qrupu da araşdırmalar aparır”.
M.Quliyev tibb
işçilərinin hüquqlarının qorunması məsələsinin gündəmə gəlməsini, həkimlərin pasiyentlər
və ya onların qohum-əqrəbaları tərəfindən təzyiqlərə məruz qalmaları ilə
əlaqələndirir: "Bəzən pasiyent və ya həmin şəxsin qohumları həkimdən şikayət
edib onu məhkəməyə verirlər. Onda həkimin də hüquqları olmalıdır ki, bu
çərçivədə nələri edib-etməyəcəyini bilsin. Bu mənada tibb işçiləri də bizə
şikayət edirlər. Xüsusən Təcili Tibbi Yardım həkimləri çağırış yerinə gedən
zaman döyüldüklərini, təhqir edildiklərini söyləyirlər”. Millət vəkili hesab
edir ki, Təcili Yardım Stansiyasında çalışan həkimlərin də hüquqları polis
işçilərinin hüquqlarına bərabər tutulmalıdır.
Tibb işçiləri də onlara qarşı münasibətin həmişə ürəkaçan olmadığını
təsdiqləyirlər.
Nizami rayon 6 saylı təcili
Tibi Yardım Stansiyasının həkimi Natiq Tarıverdiyev bizimlə söhbətində tibb işçilərinin belə bir müdafiəyə
ehtiyacları olduğunu dedi: "Tibb işçilərinin hüquqlarının qorunması
qanunvericilikdə yer alsa, əhəmiyyətli olar. Biz çağırışa gedəndə müxtəlif
xarakterli insanlarla qarşılaşırıq. Həkimə qarşı aqressiya göstərirlər, nalayiq
ifadələr işlədirlər. Bu cür xoşagəlməz hallarla çox rastlaşırıq. Bu baxımdan
tibb işçilərinin, xüsusən təcili yardım işçilərinin hüquqlarının qorunmasına ehtiyac var».
Pasiyentlərin hüquqları ilə bağlı fikirlərin uzun müddətdir ki,
səsləndiyini deyən professor Adil
Qeybulla hesab edir ki, əslində bu tip məsələlərin ortaya çıxmasına səbəb
həkimlə pasiyent arasında olan münasibətlər sistemindəki problemlərdir: "Xəstə
harda ki, cibindən ödəniş edir, orada daim problemlər olur. Bunun da həlli yolu
icbari tibbi sığortadan keçir. Hesab edirəm ki, icbari tibbi sığorta mütləq
işlək olmalıdır və həkimlərin peşəkarlığı yüksəlməlidir. Peşəkarlığın
artmasının da əsas sistemi öyrətmə-rezidentura sisteminin kamil olmasıdır. Bu
da icbari tibbi sığortaya bağlıdır. Yəni icbari tibbi sığorta olmadan, bu,
mümkün deyil. Həm sosial müdafiənin mühüm elementi, həm də ümumiyyətlə
həkimlərin peşəkarlığının artırılmasının daha təkmil bir sistemi kimi bu işi
həyata keçirmək lazımdır. Ondan sonra rezidentura sistemi təkmilləşə bilər”. A.Qeybulla
bildirdi ki, baza tibb təhsili almış tələbələrin həkim kimi yetişdirilməsi
prosesi rezidenturadan keçir. Biz isə bu mərhələlərdə axsayırıq: " Sovet
dövründə tələbələr Moskvada təkmilləşmə keçirdilər. İndi tələbələrin çoxu xarici
ölkələrə gedir və ixtisaslaşma keçirlər. Ancaq bu sistem Azərbaycanın özündə də
təmin olunmalıdır. Çünki bütün tələbələrin xaricə getmək imkanı yoxdur. Bu
baxımdan da bu sistem təkmilləşməli, icbari tibbi sığortaya keçilməlidir. Onda
nə pasiyent, nə də həkim hüququnun qorunmasına ehtiyac qalacaq. Yəni istənilən
mübahisəli məsələlərin həlli protokollarla həll olunacaq”. Professor bildirdi ki,
həkimin işi ilə hüquq mühafizə orqanları məşğul olmamalıdır: "Çünki bütün hüquq-mühafizə
orqanlarının kompitensiya vermək imkanı yoxdur. Bunu yalnız xüsusi tibbi
komissiyalar verə bilər. Dünyanın hər yerində bu, belədir. Əgər işdə bir
kriminal varsa, onda o istiqaməti hüquq-mühafizə orqanlarına yönəltmək olar.
Digər hallarda isə bu məsələlər xüsusi tibbi şuralarla, tibbi strukturlarla
həll olunur. Biz bu sahədə Qərbin getdiyi yolla getməliyik. Səhiyyəyə məsul
olan dövlət qurumları da Qərb səhiyyəsinin standartlarını mənimsəməli və lazımi
tədbirləri görməlidirlər. Dünya bu yolla gedirsə, biz də bu yolu seçməliyik.
Yalnız onda səhiyyədə hansısa inkişafa nail olmaq mümkündür”.
Əlbəttə, qəbul
olunacaq sənəd hər iki tərəfin hüquqlarının qorunması istiqamətində mühüm rol
oynaya biləcək. Ancaq qəfil situasiyaların yaranmasına heç kim, hətta daşdan
keçən sənəd də bəzən təminat verə bilmir. Belədə məsələnin hüquqi tərəfindən
başqa, maarifləndirici tərəfi də olmalıdır. Düzdür, insanların gözündə
müəllimlərdə olduğu kimi, həkimlərin də nüfuzunu bərpa etmək çətinləşib. Həkim-xəstə
münasibətlərində baş verən xoşagəlməz hadisələr bu nüfuzu xeyli zədələyib.
Münasibətlərin anlaşmasında açıq qalan xeyli suallar var. Bununla belə, insanın
insana münasibət prinsipləri əsas götürülməlidir. Bəlkə, məsələnin həllində
medianın da üzərinə hansısa vəzifələr düşür? Ən azı həkimin xəstəyə, pasiyentin
tibb işçisinə münasibətinin örnək nümunələri önə çəkilə bilər.
Təranə Məhərrəmova