Folklor işığında
Oxucularımız çox yəqin
xatırlayırlar. "Kaspi” qəzeti ötən ay (27 sentyabr) Beynəlxalq Mətbuat
Mərkəzində baş tutan Folklor İnstitutunun örnək bir layihəsini işıqlandırmışdı.
Əlbəttə, reportajdan agah olan ədəbiyyatsevərlər bu seminarın daha böyük
təşkilinin Azərbaycan Universitetində baş tutacağından xəbərdar idilər.
Dediyimiz həmin tarix (12
oktyabr) yetişdi. Getdim Azərbaycan Universitetinə. Sözü gedən universitetdə
artıq ikinci dəfə idi ki, tədbir iştirakçısı olurdum. Sizi bilmirəm, elm
ocaqları mənə başqa atmosfer təsiri bağışlayır.
İki ildir uzaq düşdüyüm tələbə
kollektivinin var-gəl etdiyi dəhlizlərə baxıram. Sinif otaqlarındakı divarların
şüşədən olmasına, müəllimlərin bir şüşə o yandan saf niyyətlərinə – öyrətmək
şövqlərinin yaratdığı mükəmməl tabloya baxıram.
Yaddaşınızı təzələyib, bir
daha qeyd edim ki, sözü gedən konfrans Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi
ilə "Folklorun və Ədəbiyyatın İnkişafına Yardım” İctimai Birliyi tərəfindən
azsaylı xalqlara məxsus folklor nümunələrinin təbliğinə həsr olunmuşdu.
Konfransı Universitetin
"Azərbaycan dili və ədəbiyyat” kafedrasının müdiri Ülviyyə Rəhimova açıq elan
etdi. O, "folklorun tədqiqi XX əsr dünya elmində yeni səhifə açdı. Bu baxımdan
folkloru araşdırmaq, ona yenidən
təkrar-təkrar qayıtmaq hər zaman faydalıdır.
İsveçrə psixoloqu Karl Qustav Yunqun məşhur anadangəlmə fikir və təəssüratlar
– arxetip nəzəriyyəsinin də kökündə mif – folklor dayanır. Gəlin keçmişimizi
dərk edək ki, gələcəyimizi müəyyənləşdirək” – deyə salamlama nitqini
yekunlaşdırdı. Və Azərbaycan universitetinin rəhbərliyi adından konfransa gəlib
iştirak edən qonaqlara minnətdarlığını bildirdi. Həmçinin çox faydalı
layihələrinin uğurla başa çatması
münasibəti ilə təşkilatçıları ürəkdən təbrik edib, konfransın işinə uğurlar
arzu etdi.
Daha sonra AMEA-nın müxbir
üzvü, Azərbaycan Universitetinin professoru, Əməkdar elm xadimi Kamran Əliyev
konfransın məqsədi haqqında tələbələri məlumatlandırıb, layihənin məqsədinin
azsaylı xalqlara məxsus folklor nümunələrinin toplanılması, tədqiqi və gələcək
nəsillərə çatdırılması” olduğunu vurğuladı. "Lahıc folklorunun özəllikləri”
adlı məruzəsi ilə tələbələrə geniş məlumat verən Kamran müəllim AMEA-nın Folklor
İnstitutunun əməkdaşları, eləcə də Azərbaycan Universitetinin tələbələrinin
qədim dövr şəhərsalması və memarlığının orijinal abidəsi sayılan Lahıcın tarixi
və təbiəti ilə tanış olub, bu unikal məkanın folkloru, adət-ənənələri ilə bağlı
xeyli material topladıqlarını qeyd etdi. Bundan başqa dövlət tərəfindən tarixi
memarlıq abidəsi kimi qorunan bu məkanın Böyük İpək Yolu üzərində beynəlxalq
turizm marşrutuna daxil edildiyini, azsaylı xalqların dilinin, mədəniyyətinin,
məişət həyatının qorunub saxlanılmasında onların yaratdıqları folklor
nümunələrinin böyük rolu olduğunu tədbir iştirakçılarının nəzərinə çatdırdı.
Bundan başqa konfransın digər
məruzəçisi – AMEA Folklor İnstitutunun "Azsaylı xalqların folkloru” şöbəsinin
müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Afaq Ramazanova idi. Afaq xanım
"Azərbaycanda yaşayan xalqlar SMOMPK məcmuəsində” adlı məruzəsini qonaqlara
təqdim etdi. Məruzəçi sözünə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 44-cü
maddəsi ilə başladı. Azərbaycanın hər zaman multikultural yaşam məkanı olduğunu
vurğulayan natiq Azərbaycan multikulturalizminin aktiv səciyyəsini göstərərək
azsaylı xalqlara olan dövlət dəstəyindən danışdı. Multikulturalizm siyasətinin
uğurulu nəticələri kimi, 2014-cü ildə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin
yaradılmasını, Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə 2016-cı ilin
Multukulturalizm ili elan edilməsini, nəhayət, Folklor İnstitutunda "Azsaylı
xalqların folkloru” şöbəsinin açıldığını bildirdi.
Həmçinin A.Ramazanova XIX
əsrin sonlarında Tiflisdə nəşrə başlayan SMOMPK məcmuəsi haqqında məlumat
verərək, bu məcmuədə Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlar barəsində olan
materialların statistik təhlilinini apardı. Bəlli oldu ki, SMOMPK-da
Azərbaycanda yaşayan tatlar, udilər, talışlar, yəhudilər, molokanlar, almanlar
barəsində zəngin və qiymətli materiallar toplanmışdır.
Afaq xanımın dəyərli
məlumatlarından sonra çıxış sözü AMEA Folklor İnstitutunun "Mifologiya” şöbəsinin müdiri, filologiya
elmləri doktoru, professor Seyfəddin Rzasoya verildi. Professor "Lahıc
bayatılarının lirosemantikası” adlı məruzəsində Lahıcın Azərbaycan etno-mədəni
sistemində regional koloritin mahiyyət və funksionallığının parlaq şəkildə
qorunduğu mühitlərdən biri olduğunu qeyd etdi. Seyfəddin müəllim, "Bu mühit zahirən "Lahıc” adlanan yol lövhəsindən
başlansa da, əslində, onun "sərhədləri” bu lövhənin işarələdiyi inzibati
ərazidən qat-qat böyük olub, görünməz tellərlə Azərbaycanın tarixi və mədəni
reallığına bağlıdır” kimi fikirlərini dəvətlilərlə bölüşdü. Dəyərli alim, eyni
zamanda bayatının lirik özünüifadə kodu
olduğunu qeyd edib, bir səciyyəvi Lahıc bayatısını
Bu dağın o yüzündə,
Ceyran otlar düzündə.
Mən balamı tanıram,
Qoşa xal var üzündə
tələbələr qarşısında təhlil
etdi. Və buradakı "qoşa xal” ifadəsini "Əsli və Kərim” kimi əzəmətli məhəbbət
dastanı ilə əlaqələndirdi.
Növbəti çıxış isə AMEA Folklor
İnstitutunun "Folklor və yazılı ədəbiyyat” şöbəsinin böyük elmi işçisi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aytac Abbasovanın idi. Gənc alim, Lahıcdan
toplanmış folklor materiallarının bir neçəsinə əsasən mərasim folklorunu
Azərbaycanın digər bölgələri ilə müqayisəsini konfrans iştirakçılarının
diqqətinə çatdırdı. O, Lahıclı söyləyicilərdən öyrəndiyi Ramazan və Novruz
bayramına hazırlıq adətlərinin necə yerinə yetirilməsindən, bayramın
mahiyyətinin və keçirilən adətlərin digər bölgələrimizlə eynilik təşkil
etdiyini qeyd etdi. Belə ki, lahıclılara görə bayram tonqalı evin damının
üstündə qalanır. Bayram süfrəsində hər kəsin adına şam yandırılır. Aytac xanım lahıclıların
bayram səhəri kəndin girişində balaca çayın üzərinə gedib, su içmək və ailənin
hər bir üzvünün adına bir daş götürüb çaya atmaq ritualını da tələbələrə
məlumat verdi.
Çox maraqlı məqamlardan bir də
bu layihənin təşkilinə tələbələrin biganə qalmaması idi. Universitetin
"Azərbaycan ədəbiyyatı” ixtisası üzrə təhsil alan magistratura tələbəsi Reyhan
Mənəfovanın "Lahıc folklorunda bayatıların bədii xüsusiyyətləri” və filologiya
ixtisası üzrə IV kurs tələbəsi Afaq Aslanovanın "Lahıc lətifələrinin
özünəməxsusluğu” adlı məruzələri bu fikrimə bir azda əminlik qatdı. Reyhan
xanım, öz məruzəsində Lahıc bayatılarının forması, quruluşu, məzmunu haqqında
ətraflı məlumat verdi. Bu bayatıların Azərbaycanın digər rayonlarına xas
folklor nümunələri ilə müqayisəsindən maraqlı faktlar açıqladı. Digər
bölgələrdən fərqli olaraq Lahıc bayatılarında hecaların sayının müxtəlif olması
və məzmununda daha çox kədər, qəm, giley, həsrət ifadə etdiyini də xüsusi
vurğuladı. Məruzəçi həmçinin bir çox bayatılarda birbaşa xalqın mifoloji
təfəkkürünün məhsulu olan obraz və əlamətləri təhlil edib, bu əlamət və
obrazları "Qurani-Kərim" və "Kitabi Dədə Qorqud" dastanıyla
müqayisəli şəkildə təqdim etdi. A.Aslanova isə tədbirin ən gənc məruzəçisi idi.
O, heç yerdə çap olunmayan, Lahıc məsəllərini, lətifələrini öz çıxışında qeyd
elədi. Maraqlısı budur ki, o, bu layihəyə könüllü qoşulub, yay tətilini məhz bu
araşdırmalarla məşğul olub.
Əlbəttə, Afaq xanım bu yola çıxanda ona
istiqamət verən insanlarla – müəllimləri ilə məsləhətləşib. Məhz həmin
müəllimlər ona yol olub. Bu hələ başlanğıcdır. Əgər eyni həvəs, iradə ilə
irəliləyərsə, onun gələcəkdə dəyərli folklorşünas alimlərimizin sırasına
qoşulacağı şübhəsizdir. Afaqın timsalında bu cür gənclərin xoş sədasını eşitmək
necə gözəldir, nə qədər xoşdur!
Kamran müəllim sonda bütün konfrans
iştirakçılarını sertifikatla təltif edib, əməyi keçən hər bir əməkdaşa öz dərin
təşəkkürünü bildirdi.
Hazırladı: Aysu Kərimova