Ənənəyə bağlı sənətkar
Azərbaycan təsviri sənətinin 1970-ci illərdə
müşahidə olunan yüksəlişində əvvəlki on illikdə baş verənlərin davamını görmək
mümkün idi. Bunu şərtləndirən başlıca səbəb "sərt üslub”un gəlişi ilə
rəngkarlığın əvvəlkindən fərqli estetik tutumla zənginləşməsi ilə yanaşı, artıq
başlanmış yaradıcı rəqabətə SSRİ-nin müxtəlif iri şəhərlərində ali təhsil alıb
Bakıya dönən gənclərin də qoşulması olmuşdu. Bu mənada sənət məkanında yeni
adların meydana gəlməsinin həm də bir-birindən maraqlı əsərlərin yaranması ilə
müşayiət olunması təbii sayıla bilərdi. Bu baxımdan rəngkarlığın 1970-ci
illərdə inkişafının bütün mənalarda maraqlı olduğunu söyləmək olar...
Onillik ərzində keçirilən müxtəlif sərgilər həmin
zaman kəsiyində yaradılan sənət nümunələri üçün sözün əsl mənasında, baxış və
sınaq meydanına çevrilmişdi. Müxtəlif
"izm”lərə çəkilən nəzirələrin çoxluq təşkil etdiyi həmin dövrdə öz
yaradıcı potensialını fərdi və fərqli estetik tutumda sərgiləyən gənclərin
sırasında Sirus Mirzəzadənin xüsusilə seçilməsi danılmaz idi. Belə ki, əksər
həmyaşıdlarının ilham mənbəyini Avropada axtardıqları bir zamanda, o, Bakıda və
Moskvada ixtisas təhsili almasından sonra, öz yaradıcılığında qədim
sələflərinin qoyub getdikləri milli bədii irsə yaradıcı münasibət göstərməkdə,
müxtəlif mövzulu və janrlı əsərlərində ənənəni özünəməxsus bədii-estetik
çalarlarla zənginləşdirməkdə idi.
Onun "Növbəyə” (1976), "Sakitlik” (1976), "Emalatxanada”
(1976) və s. əsərlərində müşahidə olunan lirik-romantik çalarların qabarıqlığı
da rəngkarlığımıza yeni bədii münasibət ifadə edən bir yaradıcının gəldiyindən
xəbər verirdi...
1980-ci
illərə təsadüf edən növbəti onillikdə yaradıcı rəqabətin daha da
gərginləşməsini müşahidə etmək mümkün
idi. Bunu Azərbaycan təsviri sənətinin mənəvi yükünü daşıyan və yaradıcılığı
ilə şöhrət qazanmış fırça və tişə ustalarının milli dəyərlərə söykənən əsərlər
yaratmaq ənənəsini uğurla davam etdirmək gücünə malik gənclərin artması şərtləndirmişdi... Əslində, keçmiş sovet məkanı üçün kifayət qədər
təzadlı hadisələrlə zəngin olan səksəninci illər incəsənətin bütün sahələrinə
təsir göstərmişdi. Çox vaxt zaman distansiyasından arxada qalan iki qərinəlik
dövrün "durğunluq illəri” hesab olunmasında, nəzərdən keçirdiyimiz onillikdə
baş verənlərin "yenidənqurma” kimi dəyərləndirilməsində müəyyən subyektivlik
mövcuddur. Hər halda, zamanında cəmiyyətin yaşadığı müxtəlif məzmunlu olayların
mövcud siyasi sistemin çöküşünə xidmət etdiyi bir qədər sonra üzə çıxacaq "zəif
bənd”in məqsədli idarəçiliyindən qaynaqlandığı hiss olunmaqda idi.
Bunu əvvəlki
dövrdə yaradılanları kölgədə qoya biləcək və hadisəyə çevriləcək əsərlərin
yaranmadığı da təsdiqləyir. Bununla belə, səksəninci illər necəliyindən asılı
olmayaraq, təsviri sənət tariximizin təzadlı təşəkkülünün silinməz
səhifələridir. Bu səhifədə yeni əsərlərində fərqli estetika sərgiləyən Sirus
Mirzəzadənin də özünəməxsus yeri vardır, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq.
Monumental sənət sahəsində ali ixtisas təhsili
almış müəllifin 1980-ci illər yaradıcılığında möhtəşəmliyə bürünmüş
dekorativliyin qabarıq duyulması da bunun göstəricisi olmuşdur. Dünyamıza realist-gerçəkçi baxışını miniatür
üslubuna tapınmaqla gerçəkləşdirən rəssamın "Mənim əcdadlarımın torpağı”
(1982), "İlin üç fəsli” (1982), "Qobelençilər” (1982), "Günəbaxanlar” (1982),
"Suzanın yuxusu” (1983), "İkar haqqında nağıl” (1983), "Rəssamın qonağıyıq”
(1983), "Xatirə” (1984), "Fələstin kədəri” (1984), "Çağırış” (1984), "Bakı, sabahın
xeyir!” (1984), "İlin fəsilləri” dördlüyü (1985), "Şanapipiklə natürmort”
(1985), "Bərpaçılar” (1986), "Ömrün tarixçəsi” dördlüyü (1986), "Uşaqlıqdan
gəlmiş quş” (1986) tablolarında ənənə və müasirliyin uğurlu vəhdətini görmək
mümkündür.
Sirus Mirzəzadə
yaradıcılığında davamlı axtarışların nəticəsi olan bədii ifadələr məcmusunu
başlıca olaraq şərtiliyə və rəmzləşdirməyə yönəltsə də, təsvir motivlərini elə
bu yığcam bədii vasitələrin təsir gücü ilə duyğulandırıcı mənəvi qaynağa çevirə
bilmişdir. Bunu onun 1990-cı illər yaradıcılığı da təsdiqləyir. "Uzağa
baxanlar” (1991), "Arazın sahilində” (1991), "Gözmuncuğu” (1991), "Sarı fonda”
(1992), "Pişiklə qız” (1992), "Sevgililər” (1992), "Şanapipik” (1994), "Mavi
geyimli qız” (1994), "Söhbət zamanı” (1994), "Balıqçı və balıq” (1994), "Rəssam
və model” (1996), "Qırmızı mənzərə” (1998), "Adəm və Həvva” (1999) və "İkiüzlü
insan” (1999) kimi müxtəlif janrlı əsərlərində rəssamın qədim miniatür üslubu
ənənələrinə rəmzlərə bələnmiş müasir tutum vermək istəyinin uğurlu nəticələrini
görmək mümkündür.
Öz
monumental duyumunu müxtəlif mövzulu əsərlərin bədii şərhində sərgiləyən Sirus
Mirzəzadə 2000-ci illərdəki yaradıcılığında da ənənəsinə sadiq qalmışdır. Onun
müxtəlif janrlı əsərlərində qədim miniatür üslubundan yaradıcılıqla
faydalanmanın özünəməxsus improvizələrinə rast gəlmək mümkündür. Çoxsaylı
motivlərlə ifadə olunan Adəm və Həvva mövzusu, eləcə də "Rəfiqələr”, "Qırmızı
paltarda”, "Qızmar günəş altında”, "Ağ qız”, "Söhbət zamanı”, "Ünsiyyət”, "Qara
şlyapalı qız”, "Eyvanda”, "Balıqçı və balıq”, "Bahar” və digər lövhələrində
müşahidə olunan rəng dekorativliyi, poza-jest ifadəliliyinin vəhdətinin
estetikasında hifz olunan cəlbedicilik və duyğulandırıcılıq görünməkdədir.
Sənətkarın
mövzu və onların ifadəsi baxımından yeniləşən yaradıcılığının kamilləşmiş
indiki mərhələsində daha qabarıq görünən estetik məziyyət rəssamlığımızda
"Sirus Mirzəzadə görümü”nün yaranmasıdır. Bu görümdə qarşılaşdığımız – miniatür
üslubu ənənələrinə yeni baxışın mövcudluğu, kompozisiyaların məna-məzmun yükü
daşıyıcılığının rəmzi-şərti ayrıntılara
etibar edilməsi və bütünlükdə, gerçəkliyə bədii münasibətin fəlsəfi qata
bələnməsidir...
Rəssamın
özünəməxsusluğunu onun illər ərzində yaratdığı qrafik əsərlərdə də müşahidə
etmək mümkündür. Belə ki, əsərlərinin miniatür estetikasından
qaynaqlanan monumentallığı bu kiçik ölçülü qrafik lövhələrdə də mövcuddur. Sirus
Mirzəzadənin özünün monumentalçı-rəssam kimi ifadəsini həm də onun divar
rəsmlərində və mozaik pannolarında görmək olar. Sovet dönəmində paytaxtda onun mərhum İsmayıl
Məmmədovla birlikdə yaratdıqları divar rəsmləri (1980-ci illər) sonradan məhv
edilsələr də, onlar Azərbaycan
monumental-dekorativ rəngkarlığını zənginləşdirən nümunələr kimi
qalmaqdadırlar. Belə divar rəsmlərindən (ümumi sahəsi 500 kvadratmetr)
biri üçün XII əsr Azərbaycan və dünya
ədəbiyyatının ulduzu sayılan Nizami Gəncəvinin "Xəmsə”sinin süjetlərini
məna-məzmun daşıyıcısı seçən müəlliflər, onu miniatür üslubunda gerçəkləşdirməklə,
motivlərin yaddaqalan və cəlbedici tutum almasına nail olublar.
Onların indiki Fəvvarələr
meydanında - yeraltı məkanda yerləşən "Retro” fotoatelyesinə verdikləri bədii tərtibat
(1980-ci illər) da estetik tutumuna görə bənzərsiz idi. Divarlardakı eyvan
elementlərini ümumi kompozisiyaya (ümumi sahəsi 150 kvadratmetr) qatan müəlliflər,
bunun nəticəsində köhnə Bakının canlılığı və həyatiliyi birmənalı olan səhnələrinin
yaranmasına nail olmuşdular.
Sirus Mirzəzadənin
sənət dostları (R.Heydərzadə, A.Ələsgərov, E.Tahirov) ilə birlikdə işlədiyi "Səadət”(1975) və "Fəhlə
əlləri”(1978) relyefli mozaikaları da sənətlərin sintezinin uğurlu həlli
baxımından yaddaqalandırlar. Hər iki əsərin ötən illərin ideoloji sınağından şərəflə
çıxması da onun zamansızlığa qovuşmasından xəbər verir.
Onun müstəqillik
dövründə A.Şaiq adına Azəbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının fasadı üçün
işlədiyi "Azərbaycan naxışları” adlı keramik pannosu da memarlıq tikilisi ilə vəhdət
təşkil etməklə, onun ümumi estetikasını daha da zənginləşdirmək gücündədir...
Sirus Mirzəzadənin təhsilsonrası – ötən əsrin yetmişinci illərindən
başlayaraq pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmasını, yəqin ki, onun həyatını mənalandıran
önəmli hallardan saymaq olar. Rəssamlığın
sirlərini ondan öyrənən və bu gün həm yerli, həm də xarici ölkələrin təsviri
sənət məkanında uğurla fəaliyyət gənc yaradıcıların çoxluğu yəqin ki, ona həyatda
rahatlıq bəxş edən mühüm dəyərlərdəndir. Onun daşıdığı "Professor” vəzifəsi də
elmi-pedaqoji fəaliyyətinə verilən qiymətdir. Bu sahədə səmərəli çalışmasının nəticəsidir
ki, o, hazırda Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının nəzdindəki rəssamlıq
kollecinin (keçmiş "Əzimzadə məktəbi”)
direktorudur. Ötən il Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə
ona "Xalq rəssamı” fəxri adının verilməsini də Azərbaycan təsviri sənət məkanında
önəmli yer tutan rəssam-pedaqoqun əməyinin yüksək səviyyədə dəyərləndirilməsi
hesab etmək olar...
Ziyadxan ƏLİYEV