Əmək qabiliyyətli əlillərin işləməsini necə təmin etməli?

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov ölkədə əlilliyi olan şəxslərin məşğulluğunun təmin olunması ilə bağlı BP ilə birgə keçirilən layihənin təqdimatında çıxış edərkən bildirib ki, hazırda Azərbaycan əhalisinin 6,4 faizində əlillik mövcuddur. Nazirin sözlərinə görə, bütün dünya üzrə bu göstərici 15 faizə bərabərdir: "Bu gün Azərbaycanda 624 min əlilliyi olan şəxs yaşayır və bu rəqəm hər il artır. Uşaqlar arasında da bu rəqəm bizin narahat edir. Bu ilin 10 ayı ərazində əlillik statuslu uşaqların 15 faizi fiziki qüsurla dünyaya gəlib. Bu, 538 uşaq deməkdir”.

Nazir həmçinin qeyd edib ki, bu gün ölkədə 353 min əmək qabiliyyətli əlil yaşayır ki, onlardan da cəmisi 10 faizi işləyir. 90 faiz əmək qabiliyyətli əlilin işlə təmin olunması üçün hansı addımlar atılıb və daha hansı işlər görülməlidir?

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Elman Babayev"Kaspi”yə açıqlamasında bildirdi ki, əlilliyi olan şəxslərin sosial təminatının gücləndirilməsi və tibbi-sosial reabilitasiyası ilə bərabər, onlardan əmək qabiliyyətli olanların əmək bazarına inteqrasiyası, məşğulluğunun təminatı da diqqətdə saxlanılır: "Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında”, "Məşğulluq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunlarında, eləcə də ölkəmizin Əmək Məcəlləsində əlilliyi olan şəxslərin həm məşğulluq hüquqları, həm də əmək münasibətləri şəraitində əmək hüquqları təsbit olunub. "Məşğulluq haqqında” qanuna, habelə müvafiq normativ-hüquqi aktlara uyğun olaraq, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan və işə düzəlməkdə çətinlik çəkən vətəndaşlar, o cümlədən əlilliyi olan şəxslər üçün müəssisələrdə kvota üzrə iş yerləri müəyyən edilir. Bununla belə, əmək qabiliyyəti yaşlı əlilliyi olan şəxslərdən yalnız 10%-ə yaxın hissəsinin işləyən şəxslər olması, bu təbəqədən olan insanlar arasında məşğulluq səviyyəsinin artırılmasının vacibliyini, bunun üçün əmək bazarının əlilliyi olan şəxslər üçün uyğunlaşdırılmasının və müvafiq qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinin aktual məsələlərdən olduğunu göstərir. Ona görə də əlilliyi olan şəxslərlə bağlı qanunvericiliyin BMT-nin "Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Konvensiyasına uyğunlaşdırılması məqsədilə hazırlanan "Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” qanun layihəsində, əlilliyi olan insanların əmək bazarına çıxış imkanlarının artırılmasına, onların məşğulluğunun təminatına yönələn müddəalar da əksini tapır. Qeyd edək ki, həmin qanun layihəsi Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin rəsmi internet səhifəsində ictimai müzakirəyə təqdim olunaraq, verilən rəy və təkliflər əsasında daha da təkmilləşdirilib. Hazırda həmin qanun layihəsi üzərində son araşdırma işləri aparılır. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Məşğulluq Xidməti tərəfindən həyata keçirilən aktiv məşğulluq tədbirlərinin bir istiqaməti də əlilliyi olan insanların məşğulluğunun təmin olunmasına yönəlib. Bu sahədə aparılan işlərin davamı kimi, nazirliyin məşğulluq orqanlarının xətti ilə cari ilin 11 ayında 432 nəfər əlilliyi olan şəxs münasib işlərlə təmin edilib. Özünüməşğulluq proqramı çərçivəsində 60 nəfər əlilliyi olan şəxs də aktivlərlə (mal və materiallarla) təmin edilərək, ailə təsərrüfatlarını qurublar. Nazirliyin Sağlamlıq İmkanları Məhdud Gənclərin Peşə Reabilitasiya Mərkəzi bu təbəqədən olan gənclərin peşə hazırlığının təmin olunmasında mühüm rol oynayır. 4 il əvvəl istifadəyə verilən bu Mərkəzdə ötən dövrdə 1310 nəfər sağlamlıq imkanları məhdud gənc, müxtəlif peşələr üzrə peşə hazırlığı kurslarına cəlb edilib”.

Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqasının sədri, Prezident yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının üzvü Sahib Məmmədov bildirdi ki,hazırda bu sahədə vəziyyət qənaətbəxş deyil: "Əlilliyi olan şəxslərin əksəriyyəti məşğulluqla bağlı ciddi problemlərlə üzləşirlər. İşə götürənlər də müxtəlif səbəblərdən onları işə götürmək istəmir. Çünki onlara görə olan imtiyazları işəgötürən özü ödəməlidir. Məsələn, bir sıra Avropa ölkələrində bunun üçün xüsusi fond yaradılıb. Məsələn, əlilliyi olan şəxslər tam sağlam insana nisbətən istehsal qabiliyyətinin 70 faizini ödəyirsə, yerdə qalan 30 faizi həmin fond ödəyir. Biz də isə bunu işəgötürən özü ödəyir. Bundan başqa, əlilliyi olan şəxslər üçün ikiqat məzuniyyət, yəni 42 gün nəzərdə tutulur. Bu məbləğ də işəgötürənin üzərinə düşür. Bu da əsas problemlərdən biridir. Başqa bir problem isə müəssisələrin əlilliyi olan şəxslər üçü uyğun olmamağıdır. Əlil arabasından istifadə edənlər üçün uyğunlaşdırılmış müəssisə demək olar ki, yoxdur. İctimai binaların özündə belə, şərait onlar üçün uyğun deyil. Düşünürəm ki, bu məsələ kompleks halda həll olunmalıdır. Tək bir qanun qəbul etməklə bütün problemlər həll olmuş sayılmır. Məsələn, şəhərsalma və tikinti haqqında məcəllədə binaların əlilliyi olan şəxslərə uyğunlaşdırılması məsələsi qoyulub. Amma indi bunu etməyənlərə qarşı məsuliyyəti müəyyən edən heç bir norma yoxdur. Yeni tikilən yaşayış binalarından inzibati binalara qədər əksər binalarda bu məsələ nəzərə alınmır. Binalarda vertikal hərəkət etmək üçün bütün şərait yaradılmalıdır. Məsələn, Bakıda yeni tikilən müasir ticarət mərkəzlərinin bir çoxunda da bu məsələyə diqqət yetirilməyib. Ola bilsin ki, birinci mərtəbəyə pandus qoyulsun. Amma vertikal hərəkət üçün əlverişli şərait yoxdur. Ona görə də məsələyə kompleks yanaşmaq lazımdır. Bir qanunla bu qədər problemi həll etmək olmaz”.

Şəbnəm Mehdizadə