"Əlilliyi olan şəxslər: fiziki məhdudiyyətdən sosial inteqrasiyaya”
Fiziki qüsurlu, əlil gənclərlə söhbət etdikdə
içimdə ruh yüksəkliyi yaranır. Ona görə ki, onlar həyatı, yaşamağı bizdən daha
çox sevirlər. Özlərinə qapanmır, müxtəlif cəmiyyətlərdə toplanır, tədbirlərdə
iştirak edir, əylənməyin və şənlənməyin müxtəlif üsullarını tapırlar. Fiziki
məhdudiyyətli olduqlarına görə içlərinə qapanıb, özlərini çərçivəyə salmırlar.
Artıq bu cür insanlara qarşı fərqli düşünməyə və onlarla fərqli davranmağa
başlamışam. Bilirəm ki, bu şəxslər istəmirlər, kimlərinsə onlara yazığı gəlsin.
Bunun üçün əllərindən gələni edir, öz ayaqlarının üstündə dayanmağa çalışırlar.
Buna can atır, cəmiyyətdə onlar haqqında formalaşmış fikirləri dağıtmaq
istəyirlər.
Bunun üçün təbii ki, təhsil önəmli və ən vacib
şərtlərdəndir. Məhz təhsil vasitəsi ilə yaşıdlarının arasında görünmək və
onlarla bərabər eyni auditoriyada təhsil almağı arzu edirlər.
Bu günlərdə Milli Məclisdə 2019-cu ilin büdcə
müzakirələri zamanı millət vəkili Qənirə Paşayevanın əlillərin təhsil haqlarından
azad olunması ilə bağlı təklifi ilə qarşılaşdım. O, çıxışında bildirib ki, birinci
qrup əlillər yataq xəstələridir. Kimin evində birinci qrup əlil varsa, orada
ikinci insanın da işləməsi mümkünsüzdür. Çünki birinci qrup əlil iş görmək
qabiliyyətinə malik deyil və ona xüsusi şəkildə qulluq göstərmək lazımdır: "Beləliklə,
bir ailənin iki üzvü işləyə bilmir və verilən vəsaitlə həmin ailəni saxlamaq
mümkün deyil. Eyni zamanda, ali məktəblərdə təhsil alan əlillərin ödəniş məsələləri
ciddi məsələdir. Azərbaycanda nə qədər əlil tələbə var ki, onlar ödənişlərdən
azad olunmurlar? Axı həmin vəsait dövlət büdcəsi üçün nə qədər ağırlıq, yük
təşkil edir ki? Ona görə hesab edirəm ki, əlil tələbələr ödənişlərdən, təhsil
haqlarından azad olunmalıdırlar”.
Bəli, millət vəkilinin bu çıxışı əlil gənclərin lap
ürəyindən xəbər verdi. Çünki onlar artıq evlərdə özəl formada təhsil almaq
istəmirlər. Onlar öz həmyaşıdları kimi təhsillərini universitetlərdə almaq, tələbə
həyatı yaşamaq istəyirlər. Amma və lakin...
Onların sizə sözü var
Övladı birinci qrup əlil olan Simuzər xala deyir
ki, oğlunun arzusu universitetdə hamı kimi təhsil almaq və başqalarından
seçilməməkdir: "Evdə övladıma baxdığım üçün mənim işləmək imkanım yoxdur. Onun
yeməyi, geyimi, gündəlik qayğıları çoxdur. Universitetlər də ödənişlidir,
ödəniş haqları həddindən artıq baha olduğu üçün oğlum universitetə sənədlərini
verə bilmədi. Onun gözü hər zaman yolda qaldı. Təəssüf ki, universitetdə əsasən
imkanlı ailələrin əlil uşaqları təhsil alır”.
Mətin Gənclər
Birliyinin rəhbəri, 1 saylı Sağlamlıq İmkanları MəhdudGənclərin Peşə
Reabilitasiya Mərkəzində rəssamlıq kursunda təhsil alan Mətanət Qüdsideyir ki, normal insanlarla bərabər hüquqlu imkanları olmadığı üçün onlar çox
çətinliklə təhsil alır və yaxud da bu arzudan vaz keçirlər: "Azərbaycanda
birinci qrup əlil barmaqla sayılacaq qədərdir. Onların maddi imkanı yoxdur ki, nəyisə
ödəsin. Mən universitetdə oxuyanda təhsil haqqımı ödədim. Axı mən digər
yaşıdlarım kimi təhsil mərkəzinə avtobusla, metro ilə getmirəm. Normal tələbələrin
1 aylıq yol xərcini mən 2 günə taksidə
istifadə edirəm. Hamı üçün bərabər imkanlar yaradılsaydı, mən də onlar kimi ictimai
nəqliyyatdan istifadə edərdim. Əlbəttə, bu şəraiti bizə yaratsaydılar, şad olardıq.
Bəzən həqiqəti qəbul etmirlər. Həqiqətə bir az başqa don geyindirib demək
lazımdır. Hər insan bizim həqiqətləri qəbul edə bilmir. Gəncə Dövlət Regional
Kollecini bitirmişəm. Dərsim ikinci mərtəbədə idi, mənə görə rektorumuz dərslərimizi
aşağı mərtəbəyə saldı. Digər əlliyi olan dostlarım var ki, onlar da universitetdə
oxuyurlar, onların maddi imkanı yoxdur ki, illik təhsil haqlarını ödəsinlər. Onlar
müəyyən şəxslərin yardımı ilə bu ödənişi həyata keçirirlər, bəzilərinin isə
hələ də gözləri yoldadır”.
Fiziki məhdudiyyətli Masər Həsənov Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetinin "Kinorejissorluq” ixtisasında təhsil alıb. Deyir ki, istedadı
dəstəkləmək mütləqdir, əks təqdirdə, o həvəs yox olacaq: "Universitetdə bizə
hər hansı avantajlar yaradılmırdı. Əksinə, film çəkmək üçün kameralarımız köhnə
idi. Başqa bir avadanlıq götürəndə belə onun pulunu öz cibimizdən ödəyirdik.
Bilmirdim təhsil haqqımı ödəyim, yoxsa avadanlıqları alım. Universitetin "Sabah”
qrupu mənə ikinci kursdan köməklik etdi, Kinematoqraflar İttifaqından Rasim
Ocaqov təqaüdünü ayırdılar. Daha sonra bir bank mənə sponsorluq etdi. Yığdığım
pulları çəkdiyim filmlərimə xərclədim. Bu gün qaçqın və məcburi köçkünlərə hərtərəfli
kömək edirlər, onlar təhsil haqqından azaddırlar. Mənə əlil deyilməsini xoşlamıram.
Çalışıram hər şeyi özüm edim. Dostlarım da mənimlə eyni fikirdədirlər. Buna
baxmayaraq, dəstək hər zaman lazımdır. Təhsil haqlarımız ödənilsə, yaxşı olar”.
Bakı Dövlət
Universitetinin 1-ci kurs tələbəsi, gözdən əlil Xanoğlan Sadiq isə
deyir ki, təhsil haqqı ilə bağlı müxtəlif qurumlara müraciət etsə də, heç
kimdən səs çıxmayıb: "Qanunvericilikdə şəhid ailələri, məcburi köçkünlərin
övladları təhsil haqlarından azaddırlar. Biz buna həqiqətən sevinirik. Bu,
dövlət tərəfindən böyük yardımdır. Ancaq bizim də təhsilə çox ehtiyacımız var.
Çünki ümidimiz ancaq onadır. Sizi inandırım ki, ödənişimlə bağlı avqust ayında
müraciət etmədiyim dövlət və ya özəl qurum qalmadı, ancaq təhsil haqqını
ödəməkdə mənə dəstək çıxan tapılmadı. Onların hamısına məktub yazaraq müraciət
etdim. Dörd ay keçməsinə baxmayaraq, hələ də bir cavab gəlməyib”.
"Ölkə üzrə bu kateqoriyadan olan tələbələrin sayı yüz əlli nəfər də
deyil”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov son
illərdə ölkə rəhbərliyinin təhsil sistemində apardığı islahatların gənclərə
qayğı, dövlət siyasətinin mühüm tərkib hissəsi olduğunu qeyd etdi. Ekspert məcburi
köçkünlər, şəhid ailələri və valideynləri xəstə olanların təhsil haqqından azad
olunduğu kimi, əlil tələbələrə də belə bir güzəşt tətbiq edilməsini vacib hesab
edir: "Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, I vitse-prezident Mehriban Əliyevanın
fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanda dövlət qayğısına ehtiyacı olan
vətəndaşlara, xüsusən əlillərə, əqli və fiziki qüsurlu uşaqlara, müstəqil həyat
tərzi keçirə bilməyən insanlara yönəlik böyük işlər görülür. Qəbul edilmiş
qanunvericilik aktlarına görə, əlilliyi olan bütün uşaqların məktəbəqədər,
eləcə də, icbari ibtidai, orta və ali təhsilə çıxış imkanının təmin edilməsi
istiqamətində əməli addımlar atılıb. İlk növbədə, qeyd edim ki, fiziki
çatışmazlığı olan şəxslərin cəmiyyət həyatının iqtisadi, siyasi və sosial
sahələrində iştirak etmək üçün bütün başqa vətəndaşlarla bərabər imkanlara
malik olması, onların ali təhsil alması çox vacibdir. Apardığım araşdırmalardan
sonra məlum oldu ki, ölkə üzrə bu kateqoriyadan olan tələbələrin sayı heç yüz
əlli nəfər də deyil. Amma əlilliyi olub maddi imkanı olmadığına görə ali təhsil
almayan minlərlə tələbə adına namizəd şəxslər var. Bundan başqa, hazırda bütün
ölkə üzrə fiziki məhdudiyyəti olan və ya olmayan şəxslərin hamısı ali
məktəblərə və orta ixtisas təhsili müəssisələrinə bərabər hüquqlu imtahan
verir. Düşünürəm ki, müəyyən əllilik dərəcəsi olan şəxslər qəbul imtahanlarını başqa
formatda verməlidirlər. Onlar üçün qəbul imtahanları daha asan, sadə olmalıdır.
Biz onlarla sadələşmiş qəbul imtahanları keçirsək, qəbul olacaqları təqdirdə
təhsil haqlarını ödəsək, onlar üçün təhsilin əlçatanlığı təmin olunacaq.
Düşünürəm ki, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsil alma imkanlarının
yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, onların kompyuter və ya elektron resurslardan istifadə
bacarıqlarının artırılması, internetə çıxış imkanlarının yaradılması da
vacibdir. Bu zaman onlar lazımi informasiyanı özləri rahatlıqla əldə edə
bilərlər”.
Təhsil eksperti öz tədqiqatlarına əsasən qeyd etdi
ki, hazırda respublika üzrə inklüziv təhsilin təşkil edildiyi 16 ümumtəhsil
məktəbi fəaliyyət göstərir. İnklüziv təhsilin təşkil edildiyi məktəbəqədər
müəssisələrin ümumi sayı 13-dür. Respublika üzrə 7 xüsusi məktəb fəaliyyət
göstərir. Ölkə üzrə evdə təhsilə cəlb edilmiş uşaqların sayı 7750 nəfərdir.
Respublika ərazisindəki 13 məktəbəqədər müəssisədə inklüziv təhsilə cəlb
edilmiş, eləcə də inteqrasiyalı təhsilə cəlb olunmuş uşaqların sayı isə 78
nəfərdir. Loqopedik xidmətə məktəbəqədər yaşlı 609 uşaq cəlb edilib. Həmçinin
nitqi qüsurlu uşaqlar üçün fəaliyyət göstərən 2 internat məktəbində 555 nəfər
uşaq təhsil alır. Gözdən əlil uşaqlar üçün orta ümumtəhsil internat məktəbində
281 nəfər şagird təhsil alır. Loqopedik xidmətin təşkil olunduğu məktəbəqədər
müəssisələrin sayı 3, ümumi təyinatlı uşaq bağçalarında loqopedik xidmətin
təşkil olunduğu qrupların sayı 16, loqopedik xidmətin təşkil olunduğu
ümumtəhsil müəssisələrinin sayı 4 və loqopedik xidmətin təşkil olunduğu
internat məktəblərinin sayı 8-dir. Respublikada müxtəlif dərəcədə eşitmə qüsuru
olan uşaqlar üçün fəaliyyət göstərən 3 internat məktəbində ümumilikdə 847 nəfər
təhsil alır.
"Biz onlara təhsil haqları ilə bağlı güzəştlər
etsək, bu heç də dövlət büdcəsinə yük olmayacaq. Əksinə, onlar işçi qüvvəsi
kimi əmək bazarına daxil olub, bir sıra işlər görməklə ölkəyə xidmət edə
bilərlər” - deyə, K.Əsədov əlavə etdi.
Niyə də olmasın?
"Veysəloğlu”
Şirkətlər Qrupunun İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəisi İlham Məmmədzadə ilə
söhbətimizdə əlil gənclərin təhsil haqları məsələsində onlara hansı dəstək göstərdiklərini
xəbər aldıq. Müsahibimiz dedi ki, təhsilə dəstək və savadlı gənclərin yetişdirilməsi
onların korporativ sosial məsuliyyət (KSM) strategiyalarının əsas
prioritetidir: "Əlil tələbələrdən belə bir müraciət daxil olarsa, biz bu
müraciəti dəyərləndirməyə hazırıq.
Bizə əlil tələbələrdən bu istiqamətdə heç bir
müraciət daxil olmayıb. Amma bu fikri dəstəkləyirəm”.
Azərbaycan Texniki
Universitetinin mətbuat katibi Nicat Abdullayev deyir ki, əlil
olub-olmamasından aslı olmayaraq, Azərbaycan Texniki Universitetinin tələbələri
üçün ən böyük imtiyaz onlara verilən təhsildir: "Texniki Universitet digər ali
təhsil müəssisələri kimi, Azərbaycan Respublikasının qanunlarının tələblərinə
uyğun olaraq idarə edilir. Tələbələrə yanaşma, onlara yaradılan şərait məhz qanunun
tələbləri ilə müəyyən edilərək təşkil olunur. Azərbaycan Texniki
Universitetində təhsil alan tələbələr arasında əlil tələbələr də mövcuddur.
Lakin onlar üçün universitet tərəfindən xüsusi bir imtiyaz verilmir. Çünki
qanunlarımızda universitetin bu cür imtiyazlar tanıması təsbit olunmur. Yəni,
qanun qarşısında əlil və ya əlil olmayan tələbə anlayışı yoxdur. Ümumi tələbə
anlayışı var. Onlar bu ölkənin gələcəyini quracaq mühəndislər kimi yetişdirilir”.
"Arabaçı” əlillər
şəbəkəsi ictimai birliyinin sədri, Qarabağ qazisi İlham Məhərrəmovbildirir ki, fiziki məhdudiyyətli insanların təhsil haqlarının ləğv olunması və
ya azaldılması onları ruhlandırar və bir stimul olardı: "Gələcəkdə təhsil almaq
istəyənlərin sayı çoxalardı. Biz çox istedadlı fiziki məhdudiyyətli gənclərlə
rastlaşırıq. Bizim təşkilatda belə uşaqlar çoxdur. Onların universitetə gedib-gəlməyi
çətinlik yaradır. Həmin gənclər avtobuslarda, metroda gedə bilmirlər. Ya taksi
ilə getməlidirlər, ya da öz maşınları olmalıdır. Bilmirlər, təhsil haqqı ödəsinlər,
yoxsa yol xərclərini versinlər. Axı bizim əlil gənclərimiz o qədər də çox deyil.
Bu insanlara kömək etmək lazımdır ki, təhsil haqlarından azad olsunlar. Milli Məclisdə
Qənirə Paşayevanın qaldırdığı bu məsələ təsdiqlənsə, bu bizə ən böyük dəstək olardı”.
Beləliklə, təklif və tələbdən də da görünür ki, bu
istiqamətdə düşünmək və addım atmaq lazımdır. Düzdür, bu gün dövlət
səviyyəsində əlillərin, fiziki məhdudiyyətli şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiyası
istiqamətində çox mühüm işlər görülür. Bunları saymaq xeyli vaxt aparar. Lakin
belə şəxslərin təhsil haqqı kimi mühüm məsələni də unutmaq olmaz. İnanırıq ki,
bu məsələni yoluna qoymaq dövlətimiz üçün ciddi çətinlik yaratmaz.
Xəyalə Rəis
Yazı Azərbaycan
Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına
Dövlət Dəstəyi Fondunun 3 Dekabr-Beynəlxalq Əlillər günü ilə əlaqədar elan
etdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.