Dövlət və vətəndaş maraqlarının beynəlxalq müstəvidə müdafiəsi - Fotolar
Azərbaycan xalqı bir əsrdə dörd dəfə ermənilər tərəfindən
soyqırımına məruz qalıb. Sonuncu dəfə 250 min etnik azərbaycanlı Ermənistandakı
tarixi torpaqlarından qovulub, Azərbaycana pənah gətirib. Eyni zamanda, 1990-cı
ildə Orta Asiyadan didərgin salınmış 50 min nəfərədək Axısxa türkü də Azərbaycanda
sığınacaq tapıb. Bununla yanaşı, 1991-1994-cü illərdə Azərbaycan ərazilərinin
20 faizi - Dağlıq Qarabağ və ətraf 7 inzibati rayon - Laçın, Kəlbəcər, Ağdam,
Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən
işğal olunub. Hərbi əməliyyatlar 1994-cü ilin may ayında Bişkekdə Azərbaycan və
Ermənistan arasında imzalanmış atəşkəs sazişi ilə başa çatıb. Hərbi təcavüz nəticəsində
Dağlıq Qarabağdan, ətraf rayonlardan, həmçinin Ermənistanla və ya Dağlıq
Qarabağla həmsərhəd olan yaşayış məntəqələrindən 700 min nəfərədək azərbaycanlı
öz daimi yaşayış yerindən məhrum olaraq respublikanın 62 şəhər və rayonunda məskunlaşıb.
Hərbi təcavüz nəticəsində 20 min azərbaycanlı həlak olub, 100 min nəfər
yaralanıb, 50 min insan müxtəlif dərəcəli xəsarət alıb. Hazırda Azərbaycanda 1
milyon 200 min 450 nəfər qaçqın, məcburi köçkün və qaçqın statusu almaq niyyətində
olan şəxs var.
İndiyədək 103 yeni qəsəbə salınıb
Azərbaycan dövləti öz yurdlarından didərgin düşən
soydaşlarımızın problemlərinin həlli istiqamətində indiyə qədər bir sıra
addımlar atıb. İlk növbədə qeyd edilməlidir ki, ölkəmizdə qaçqınlar və məcburi
köçkünlərlə iş sahəsində dövlət siyasətinin əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən
qoyulub və xalqımızın bu ən ağrılı probleminin həlli üçün zəruri strategiya müəyyənləşdirilib.
Sonrakı dövrdə Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə qaçqınların
və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması, məşğulluğunun
artırılması və digər problemlərinin həlli istiqamətində mühüm tədbirlər həyata
keçirilib. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərinin həllinə Birinci
vitse-prezident Mehriban Əliyeva da xüsusi diqqət və qayğı göstərib. Bütün
bunların nəticəsində indiyədək 103 yeni qəsəbə salınıb, 300 minə yaxın qaçqın və
məcburi köçkünün mənzil şəraiti yaxşılaşdırılıb. Təkcə son bir ildə Bakı,
Sumqayıt şəhərlərində, Abşeron rayonu ərazisində 5 yeni yaşayış kompleksi
istifadəyə verilib.
Ötən il 5800-dən çox məcburi köçkün ailəsinin mənzil-məişət
şəraiti yaxşılaşdırılıb ki, bu da rekord göstəricidir. Bu məcburi köçkünlər
arasında Milli Qəhrəman, şəhid ailələri, müharibə veteranları və əlillər də
var. Ötən bir il ərzində istifadəyə verilmiş "Qobu Park”, Ümid qəsəbəsindəki
(Qaradağ rayonu) yeni yaşayış binaları, Abşeron və Sumqayıtda salınmış yaşayış
komplekslərində 192 şəhid, 2 Milli Qəhrəman ailəsinə, 147 Qarabağ müharibəsi
iştirakçısı və əlilinə, Aprel döyüşlərinin 4 iştirakçısına yeni mənzil verilib.
Məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün Bakı şəhərində
və regionlarda yaşayış komplekslərinin və fərdi evlərin tikintisi hazırda da
davam etdirilir. Cari ildə 6 mindən çox məcburi köçkün ailəsinə yeni mənzillərin
verilməsi nəzərdə tutulub. Görülən fəaliyyətin nəticəsi olaraq, 15 il ərzində məcburi
köçkünlər arasında yoxsulluq həddi 75 faizdən 12 faizədək azalıb. Ümumilikdə,
ötən müddət ərzində bu sahəyə 7,4 milyard ABŞ dollar məbləğində vəsait ayrılıb.
"Böyük Qayıdış” proqramının hazırlanması
Xatırladaq ki, Azərbaycan dövlətinin məcburi
köçkünlərin problemlərinin həlli ilə bağlı fəaliyyəti iki istiqamətdə qurulub.
Birincisi, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin siyasi həlli
tapılanadək müvəqqəti olaraq məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılması, məşğulluğunun təmin edilməsidir. Digər istiqamət dövlət
qurumları və beynəlxalq təşkilatların iştirakı, onların rəy və təklifləri, beynəlxalq
təcrübə nəzərə alınmaqla "Böyük Qayıdış” proqramının hazırlanmasıdır. Bu
istiqamətdə atılan ilk iki addım kimi, Cocuq Mərcanlı kəndini və əvvəllər
Dağlıq Qarabağın inzibati ərazisi olmuş Tərtər rayonunun Şıxarx qəsəbəsini göstərmək
olar. Dövlətin məqsədi odur ki, "Böyük Qayıdış” proqramı tam icra olunsun.
İcra olunmayan qətnamələr
İşğal altındakı Azərbaycan ərazilərinin sülh yolu
ilə azad edilməsi, həmçinin məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli istiqamətində
həyata keçirilən tədbirlərdən biri də bu sahədə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıqdır.
Bu yerdə öncə vurğulamaq yerinə düşər ki, 1994-cü ildən etibarən Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həlli ilə ATƏT-in Minsk qrupu məşğul olur, 1996-cı ilin
dekabrından etibarən isə onun Rusiya, ABŞ və Fransadan ibarət həmsədrlik
institutu fəaliyyət göstərir. Ermənistan qoşunlarının Dağlıq Qarabağdan qeyd-şərtsiz
çıxarılması ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qısa fasilələrlə
qəbul edilmiş 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələri, o cümlədən BMT Baş
Assambleyası, AŞPA, ATƏT, İƏT və digər təşkilat və qurumların oxşar qətnamələri,
həmçinin işğal olunmuş ərazilərimizdə yaradılan qondarma qurumun indiyə qədər
heç bir dünya dövləti tərəfindən tanınmaması, əksinə, Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünün birmənalı olaraq dəstəklənməsi sdə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın,
diplomatiyamızın uğurlarındandır. Eyni zamanda bu, milli-dövlətçilik maraqlarının
qorunmasıdır.
Məcburi köçkünlərin problemlərinin yeganə həlli
Cari ilin iyun ayının 24-də Avropa Şurası Parlament
Assambleyası çərçivəsində qaçqın, məcburi köçkün və itkin düşmüş insanların
taleyi ilə bağlı keçirilən dinləmələrdə Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri
üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Fuad Hüseynovun iştirak etməsi, tədbirdə
çıxış edərək azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünlərin hüquqlarından
danışması, həmçinin Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin "Çıraqov və digərləri
Ermənistana qarşı” işi ilə bağlı qərarını xatırlatması bu əməkdaşlığa daha bir
misaldır.
Bundan başqa, F.Hüseynov iyunun 28-də BMT-nin İnsan Hüquqları
Şurasının 41-ci sessiyası çərçivəsində keçirilən tədbirlərdə də iştirak edib.
O, BMT-nin məcburi köçkünlərin insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçilərinin
hesabatlarına istinad edərək, Azərbaycanda məcburi köçkünlərin problemlərinin
yeganə davamlı həllinin yalnız ölkəmizin işğal olunmuş ərazilərinin azad
olunması və beləliklə məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına ləyaqətli,
könüllü və təhlükəsiz şəkildə qayıtmaq hüququnun təmin edilməsindən sonra
tapılmasının mümkün olacağını vurğulayıb.
Yüksək səviyyəli siyasi iradənin göstəricisi
Cari il iyulun 1-də isə Azərbaycanın Cenevrədəki
BMT Bölməsi və digər beynəlxalq təşkilatlar yanında Daimi Nümayəndəliyi tərəfindən
BMT-nin İnsan Hüquqları Şurasının 41-ci sessiyası çərçivəsində "Azərbaycanda məcburi
köçkünlərin insan hüquqları – tərəqqi və təhdidlər” adlı konfrans keçirilib. Tədbirdə
BMT-nin Cenevrə bölməsi yanında akkreditə olunmuş diplomatlar, beynəlxalq təşkilatların
əməkdaşları və Cenevrədə yerləşən bir sıra qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri
iştirak ediblər. Konfransda Azərbaycanın BMT-nin Cenevrə Bölməsi və digər beynəlxalq
təşkilatlar yanında daimi nümayəndəsi, səfir Vaqif Sadıqov, Qaçqınların və Məcburi
Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi sədrinin müavini F.Hüseynov, Xarici İşlər
Nazirliyinin İnsan Hüquqları və Demokratiya İdarəsinin rəis müavini Fərəh
Acalova, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən "Code for Future” qeyri-hökumət təşkilatının
həmtəsisçisi Xalisə Şahverdiyeva və başqaları ölkəmizin reallıqları, qaçqın və
məcburi köçkünlərin problemləri, onların həlli barədə məruzələr ediblər.
BMT-nin məcburi köçkünlərin insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçisi xanım
Sesilia Ximenez-Damari Azərbaycan Hökuməti tərəfindən məcburi köçkünlərin
problemlərinin həllinə yönəlmiş tədbirləri təqdirəlayiq hesab edərək, 2014-cü
ilin may ayında sələfi Çaloka Beyaninin Azərbaycana səfərindən sonra bu istiqamətdə
böyük tərəqqinin əldə olunduğunu bildirib. Uzun müddət davam edən köçürülmə
problemini Azərbaycanın da yaşadığını təəssüf hissi ilə vurğulayan
S.Ximenez-Damari artıq bir nəslin məcburi köçkün kimi böyüdüyünü bildirib. Azərbaycan
Hökumətinin BMT çərçivəsində məcburi köçkünlərlə bağlı yüksək səviyyəli beynəlxalq
qrupun yaradılması təşəbbüsünə qoşulmasına görə minnətdarlığını bildirən məruzəçi,
bu addımın ölkəmizin qlobal səviyyədə məcburi köçürülmə hallarının həllinə yönəlmiş
yüksək səviyyəli siyasi iradəsinin göstəricisi olduğunu bəyan edib.
Sülhə alternativ müharibədir
Millət vəkili, Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması İctimai
Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü, Qarabağ müharibəsi veteranı Elman Məmmədov mövzu ilə bağlı qəzetimizə açıqlamasında bildirib
ki, qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli, onların öz
yurd-yuvasına qaytarılması məqsədi ilə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq əlaqələri
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başladığı dövrdən qurulub.
Onun sözlərinə görə, müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən az müddət sonra
böyük sayda qaçqın və məcburi köçkün ordusu yaranan Azərbaycanda beynəlxalq təşkilatlarla
əlaqələrin qurulması, haqq səsimizin dünyaya çatdırılması özü bir zərurətə
çevrilib: "O zaman Azərbaycan iqtisadi və siyasi baxımdan zəif dövlət idi.
Qaçqın və məcburi köçkünlərin sayı ümumilikdə əhalinin sayına görə həddən artıq
çox idi. Təsəvvür edin ki, o dövrdə ölkəmizdə hər 6-cı və ya 7-ci adam qaçqın,
məcburi köçkün idi. Bu, müharibə şəraitində yaşayan, iqtisadi, siyasi böhranla
üzləşən ölkə üçün həddindən artıq ağır yük idi. Belə vəziyyətdə beynəlxalq təşkilatların
köməyinə ciddi ehtiyac var idi. Bu əlaqələrin bünövrəsi isə ulu öndər Heydər
Əliyevin ikinci dəfə Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə qayıtması ilə qoyuldu. İstər
Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq siyasi dəstək
qazanılması, istərsə də qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli
istiqamətində beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələr quruldu. Bu əlaqələr Prezident
İlham Əliyevin həyata keçirdiyi uğurlu xarici siyasət nəticəsində hazırda da
davam etdirilir. Düzdür, 90-cı illərin əvvəlindəki kimi hazırda Azərbaycanın hər
hansı beynəlxalq təşkilatın humanitar yardımına ehtiyac yoxdur, amma Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi, ölkənin ərazi
bütövlüyünün təmin olunması, qaçqın və məcburi köçkünlərin öz evlərinə
qayıtması məsələsi də həllini tapmayıb. İşğalçı Ermənistana beynəlxalq səviyyədə
təsir və təzyiq göstərilməsi, BMT qətnamələrinin yerinə yetirilməsi, işğal
olunmuş ərazilərimizin dinc yolla boşaldılması, qaçqın və məcburi köçkünlərimizin
öz evlərinə qaytarılması üçün beynəlxalq təşkilatlarla indi də hərtərəfli əlaqələr
davam etdirilir. Biz çox istəyirik ki, bu münaqişə dinc yolla həllini tapsın.
Ancaq qarşı tərəf, yəni işğalçı Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə bu prosesin
sülh yolu, beynəlxalq hüququn prinsipləri çərçivəsində həll edilməsinə mane
olur. Belə olan halda isə Azərbaycanın öz suveren hüququndan yararlanaraq
müharibə yolu ilə ərazi bütövlüyünü təmin etməkdən başqa yolu qalmır. Ona görə
də, çox istərdik ki, beynəlxalq təşkilatlar bu reallıqdan çıxış edərək Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllini tapmasına, qaçqın və məcburi köçkünlərimizin
pozulmuş hüquqlarının bərpa edilməsinə əməli yardım göstərsinlər, işğalçı Ermənistanı
öz adı ilə çağırmaqla, ona təzyiq və təsir göstərsinlər”.
Dağlıq Qarabağ heç vaxt müstəqil qurum olmayacaq
Son olaraq vacib bir məqamı qeyd etmək istərdik.
Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan heç vaxt öz əzəli
torpağında ikinci qondarma erməni dövlətinin yaradılmasına imkan verməyəcək,
Dağlıq Qarabağ heç vaxt müstəqil qurum olmayacaq. İnanırıq ki, Prezident İlham
Əliyevin səyləri, eləcə də beynəlxalq təşkilatlarla səmərəli əməkdaşlıq nəticəsində
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə münasibətdə beynəlxalq hüququn prinsipləri təmin
olunacaq, ölkəmizin ərazi bütövlüyü bərpa ediləcək, işğaldan azad olunacaq ərazilərdə
həyat tamamilə yenidən qurulacaq, azərbaycanlılar ata-baba yurdlarına ləyaqətlə
qayıdaraq, yenidən öz doğma torpaqlarında yaşayacaqlar.
Aygün ƏZİZ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında
Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 22 iyul -
Azərbaycan Milli Mətbuatının yaranmasının 144-cü ildönümü ilə əlaqədar
keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir