Dilimiz – milli-mənəvi sərvətimiz
Hər bir inkişaf
etmiş xalq öz milli varlığı ilə tanınır, şöhrət tapır. Xalqımız da bəşəriyyət
tarixində belə böyük şöhrət tapan yenilməz, qüdrətli xalqlardan biridir. Tarixən
xalqımıza xas olan ən başlıca mühüm məsələlərdən biri milli-mənəvi sərvətimizə -
doğma dilimizə sonsuz diqqət və qayğının göstərilməsidir. Məhz elə bunun bariz
nəticəsidir ki, əcdadlarımız xalqımıza, dilimizə qənim kəsilən düşmənlərimizə
qarşı həmişə amansız mübarizə apararaq onun saflığını qoruyub saxlamışdır. Dövlətimiz
müstəqillik əldə etdikdən sonra dilimiz daha da inkişaf edib zənginləşmişdir.
Bu heç şübhəsiz, ulu öndərimiz Heydər Əliyev və onun yolunu daim ardıcıl, məqsədyönlü
şəkildə davam etdirən möhrətəm Prezidentimiz İlham Əliyevin adları ilə
bağlıdır.
Dünyada mövcud
olan 3500-ə yaxın dildən biri olan Azərbaycan dili indi özünün çiçəklənmə, yüksəliş
dövrünü yaşayır. Bu baxımdan biz bu milli-mənəvi sərvətimizi hər an göz bəbəyimiz
kimi qorumalı, onun saflığı, təmizliyi uğrunda birgə mübarizə aparmalıyıq. Məhz
elə buna görə də təhsil müəssisələrinin qarşısına daha mühüm, zəruri, şərəfli vəzifələrin
qoyulması heç də təsadüfi deyil. Qarşıya qoyulmuş bu ümdə məsələlərin dərs
prosesində, sinifdənxaric işlərdə, aidiyyəti dərnək məşğələlərində və s. yerlərdə
həyata keçirilməsi olduqca vacibdir. Elə bu yaxınlarda Ağcabədi rayonunun
sayılıb-seçilən, qabaqcıl təhsil müəssisələrindən biri olan şəhər 5 saylı tam
orta məktəbində "Ana dilim-şirin dilim” mövzusunda böyük toplantı təşkil
edilmişdir. Toplantıya pedaqoji kollektiv, şagirdlər, Təhsil Şöbəsinin əməkdaşları
və valideynlər dəvət olunmuşlar.
Toplantı Azərbaycan
Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlandı. Sonra söz məktəbin direktoru Fəridə
Niftalıyevaya verildi. O, çox maraqlı və yüksək səviyyədə təşkil edilmiş bu tədbiri
giriş sözü ilə açaraq dedi: "Vətən, ana kimi dilimiz də müqəddəsdir, şirindir.
O, keşməkeşli bir dövr keçmiş, tarixin sınaqlarından uğurla çıxmış,
cilalana-cilalana gələrək zənginləşmiş, təşəkkül tapmışdır. Ulu öndərimiz Heydər
Əliyev hakimiyyətinin istər birinci və istərsə də 2-ci dövründə dilimizin hərtərəfli
inkişafına böyük önəm vermişdir. Sovetlər İttifaqına daxil olan bir çox
respublikaların rəsmi dövlət dili olmamışdır. İndi bu gün böyük sevinc və
iftixar hissi ilə qeyd etmək istərdim ki, bizim o zamankı Konstitusiyamızda
(1978-ci il) Azərbaycan dili rəsmi dövlət dili kimi öz əksini tapmışdır. Bu,
tarixi bir nailiyyət olmaqla, həm də o zamankı ciddi ictimai-siyasi dövrdə
ikiqat cəsarət, hünər tələb edirdi. Bu da yalnız dahi siyasi rəhbərimizə xas
olan əsas xüsusiyyətlərdəndir. Respublikamız dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən
sonra dilimizin daha da inkişafı istiqamətində yeni parlaq üfüqlər açıldı. Belə
ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dilimiz Dövlət dili kimi təsbit
olundu. Onun əhatə dairəsini genişləndirmək üçün Ümummilli Liderimiz bir çox fərman
və sərəncamlar imzaladı. "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi
haqqında” 18 iyun 2001-ci il tarixli 506 saylı fərman, "Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Dili Komissiyasının tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında”
4 iyul 2001-ci il tarixli 766 saylı sərəncam, "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan
dili gününün təsis edilməsi haqqında” 9 avqust 2001-ci il tarixli 522 saylı sərəncam
və 2 yanvar 2003-cü il tarixli "Azərbaycan
Respublikasının Dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunun tətbiq edilməsi barədə 835 saylı fərman
buna əyani sübutdur”.
Məktəbin direktoru
bunu da xüsusi vurğuladı ki, tariximizdə həmişəyaşar bu mühüm dövlət sənədlərinin
ərsəyə gəlməsində bilavasitə ulu öndərin yüksək səriştəlilik, zəngin dövlətçilik
təcrübəsi əsas və başlıca rol oynamışdır. Bu onun öz doğma dilimizə sonsuz məhəbbət
bəslədiyinin bir daha bariz nəticəsidir. Artıq onun azərbaycanlı olması və öz
ana dilini çox sevməsi, bu dildə danışması ilə fəxr etməsi haqqında müdrik kəlamları
aforistik ifadəyə çevrilib: "Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin
tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə
danışmağımla fəxr edirəm”. Biz də hər birimiz hər yerdə dilimizə bu meyarla
yanaşmalıyıq. Çünki bu, qarşıya qoyulan vacib işlərdən biridir. Axı gələcəyin
mütəxəssislərinin, əmək adamlarının savadlı yazması, oxuması, aydın, səlis, məntiqli
danışmasının əsası məktəbdə qoyulur. Ona görə də məktəbin direktoru təhsil
alanların çox erkən bu istiqamətdə inkişafını daim diqqət mərkəzində saxlamağı
bütün təhsilverənlərin ixtisasından asılı olmayaraq qarşılarına zəruri bir məqsəd
kimi qoydu.
Tədbirin rəngarəng,
maraqlı keçməsində məktəb şagirdlərinin əməyini xüsusi qeyd etmək istərdim. IIIb
sinif şagirdləri Gülmalıyeva Günayın, Əhmədova Əzizənin, Məmmədli Nicatın, VIa
sinif şagirdi Allahverdiyeva Nərgizin, IX sinif şagirdi Nağıyeva Aytacın, VIIIa
sinif şagirdləri Süleymanov Samirin, Hüseynov Vüsalın, Quliyeva Aysunun,
Allahverdiyeva Nərgizin, Vəliyeva Ləmanın, VIb sinif şagirdləri Əliyeva
Ayselin, Şirinova Nərgizin və başqalarının Ana, Vətən, dil haqqında gözəl ahənglə şeir söyləmələri, milli geyimdə rəqs etmələri,
mahnı oxumaları dinləyicilərə xoş təsir bağışladı, hər kəsin qəlbində silinməz
izlər buraxdı.
Toplantıda bu sətirlərin
müəllifi də çıxış edərək qeyd etdi ki, insanlar arasında ən mühüm ünsiyyət vasitəsi
olan dil xalqımızın böyük milli-mənəvi sərvəti , tükənməz ilham mənbəyidir. Ana
dilimiz ötən illər ərzində çox mənalı və zəngin bir inkişaf yolu keçmişdir. Son
illərdə respublikamızın sürətli yüksəlişi dilimizin inkişafına da öz müsbət təsirini
göstərmişdir. Məhz bu mənada Azərbaycan dili hazırda özünün çiçəklənmə və zənginləşmə
mərhələsini yaşayır. Lakin buna baxmayaraq, bu günün özündə də danışıq və yazı
zamanı müəyyən səhvlərə, qüsurlara hələ də yol verilir. Buna ən çox müəyyən
toplantılarda, təhsil müəssisələrində, televiziya, radio kanallarında, mətbuat
səhifələrində, işgüzar sənədlərdə, sosial şəbəkələrdə və s. yerlərdə rast gəlirik.
Bütün bunların qarşısını almaq üçün möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev "Azərbaycan
dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi
ilə bağlı tədbirlər haqqında” 01 noyabr 2018-ci il tarixdə fərman vermişdir. Həmin
fərmanda yazılmışdır: "Müasir Azərbaycan dili mükəmməl qrammatik quruluşa, zəngin
lüğət tərkibinə və ifadə vasitələrinə malikdir. Bununla yanaşı, dilimizin
hüdudsuz imkanlarından yetərincə və düzgün istifadə edilməməsi halları hələ də
kifayət qədər geniş yayılmışdır. Televiziya və radio kanallarında, internet
resurslarında, mətbu nəşrlərində və reklam daşıyıcılarında ədəbi dilin
normalarının kobud şəkildə pozulması, leksik və qrammatik qaydalara əməl edilməməsi,
məişət danışığından istifadə olunması, əcnəbi söz və ifadələrin yersiz işlədilməsi
az qala adi hala çevrilmişdir”.
Bəli, bütün bunlar
real bir həqiqətdir. Bu da bir məlum həqiqətdir ki, müəyyən elmi baxımdan bir
dildən başqa dilə söz, söz birləşməsi və digər dil elementləri keçmişdir. Bu
proses bu gün də davam edir, dili leksik və qrammatik cəhətdən zənginləşdirir.
Doğma dilimizə də öz leksikasına dünya dilləri içərisində xüsusi yer tutan rus
dilinin köməyi nəticəsində xeyli sözlər daxil edilmişdir. Dillərin belə
qarşılıqlı şəkildə zənginləşməsi hər şeydən əvvəl tarixi zərurət və ehtiyacla
bağlıdır. Lakin buna baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz fərmanda göstərildiyi
kimi, bəzən ehtiyac olmadıqda da dildə alınma sözlərdən istifadə olunması
halları müşahidə olunur. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, təhsil ocaqlarında,
hətta Təhsil Şöbəsində belə müəllimlərin özləri də danışıqlarında heç bir
ehtiyac olmadan "mel”, "doska”, "çernel”, ”zvonok”,
"uje”, "naxadu”, "obşi”, "vobşe”, "koneçno”, "znaçit”, "krovat”, "spor” və
onlarca belə sözləri tez-tez işlədirlər. Ancaq həmin sözlərin Azərbaycan dilində
danışıq zamanı ifadə edilməsinə heç bir zərurət yoxdur. Ümumiyyətlə, dildə
yersiz alınma sözlərdən istifadə olunması dilə xeyli ağırlıq gətirir. Həm də bəla
burasındadır ki, müəllimlərin dərs dediyi şagirdlər də öz dilimizdə çox gözəl
ifadə olunması mümkün olan sözləri rus dilində deyirlər. Burada valideynlərin də
üzərinə çox iş düşür. Axı, ilk sözlərimizi uşaqlar evdə, ailədə öyrənirlər. Hətta
bəzi valideyinlər öz uşaqlarını vulqar mahiyyətli sözlərə adət etdirirlər.
Əslində uşaqların özünü də uşaq dilində deyil, böyük adamların danışdığı kimi
danışdırmaq lazımdır. Bu danışıq uşaqların yaş, bilik və anlaq səviyyəsinə
uyğun olmalıdır.
Xalqımızın böyük milli-mənəvi sərvəti olan ana dilimizin hər zaman
saflığını qorumaq hər kəsin müqəddəs və şərfli borcudur. Bu, Konstitusiyamızda
da öz parlaq əksini tapmışdır. Eyni zamanda, bu dildə bir çox xalqlar danışır.
Artıq beynəlxalq aləmdə, xüsusən Türkiyə, İran, İraq və başqa ölkələrdə
çoxmilyonlu xalqlar ana dilimizdən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edirlər. Hətta
onun beynəlxalq aləmdə zəruri bir dil olması haqqında vaxtilə böyük rus şairi
M.Y.Lermontov yazırdı: "Avropada fransız dili olduğu kimi, Asiyada da Azərbaycan
dilini bilmək zəruridir”. Bütün bunlar bir daha onu sübut edir ki, ana dilimizi
yalnız öz respublikamızda deyil, bir sıra yaxın-uzaq xarici ölkələrdə belə başa
düşərək sevirlər.
Toplantıda rayon Təhsil Şöbəsinin metodisti Almaz Məmmədovanın çıxışı da
dinləyicilərə xoş təsir bağışladı. O, çıxışında qeyd etdi ki, hər bir ziyalı, məktəbli
danışarkən, yaxud da yazı yazarkən dilimizin orfoqrafik və orfoepik normalarına
əməl etməlidir. Bunun əsası, əsasən təhsil müəssisələrində qoyulur. Bunun üçün
müəllimlərin, ziyalı valideynlərin üzərinə daha böyük məsuliyyət düşür. Məhz elə
bu baxımdan ədəbi dil normalarına hər yerdə əməl edilməlidir. Lakin çox təəssüf
ki, bəzən bu normalar kobud surətdə pozulur, yersiz olaraq ictimai və rəsmi
yerlərdə məişət danışığından istifadə edilməsi hallarına təsadüf edilir. Əslində
bunlara heç bir ehtiyac yoxdur. Çünki dilimiz olduqca zəngin lüğət tərkibinə
malikdir. Belə olan halda, dilimizdə köhnəlmiş, dialekt, şivə və ləhcə sözlərindən
istifadə edilməsi artıq söz yığınından başqa bir şey deyildir. İndi bütün məktəblilər
ədəbi dilimizin qramatik normalarını gözləməklə aydın, səlis danışmağı
bacarmalıdır. Bu, təhsilverənlərdən və təhsilalanlardan tələb olunun əsas və
başlıca məsələlərdən biridir.
Almaz müəllim çıxışında bunu da xüsusi olaraq vurğuladı ki, dilimiz çox ahəngdar,
şirin bir dildir. Tarixi dəqiq bilinməyən çox qədim dövlərə gedib çıxan şifahi
xalq ədəbiyyatı nümunələri olduqca mənalı, böyük təsir gücünə malikdir.
Analarımız öz körpə uşaqlarını beşik başında əzizləyərkən, laylay deyərkən
oxşamalardan, laylalardan, bayatılardan istifadə edən zaman uşaqların simasında
bir gülüş, təbəssüm, nikbinlik yaranır. Hətta xəstəlikdən, digər səbəblərdən
ağlayan balaca körpələr yuxarıda qeyd etdiyimiz nümunələri analarımız onların
yanında nəğmə kimi oxuduqda, səslərini kəsir, ani olaraq mimikalarında bir
sevinc hissi duyulur, şirin yuxuya gedirlər. Bütün bunlar dilimizin nə qədər əlvan,
emosional olduğunu bir daha sübut edir.
Sadə, səlis, məntiqli, rabitəli danışmaq hər kəs üçün vacibdir. Bu hər
birimizin həyat meyarı olmalıdır.
Tədbir məktəbin şagirdləri Əmirova Zeynəbin, İbrahimova Nərgizin, Salmanova
Aygünün, Mirzəyev Rahimin, İsmayılova Tahirənin hazırladıqları səhnəciklə və "Anacan”
mahnısı ilə yekunlaşdı.
Beləliklə, təhsil müəssisələrində belə həmişə aktual tədbirlərin keçirilməsi
təhsil alanlarda bir çox yüksək keyfiyyətlərin formalaşmasında mühüm rol
oynayır.
Ədalət Hüsüynov,
Ağcabədi rayon Təhsil Şöbəsinin metodisti,
Qabaqcıl maarif xadimi, Qızıl qələm mükafatı laureatı